بهترین روشهای مبارزه با کرم ساقه خوار برنج
بهترین روشهای مبارزه با کره ساقه‌خوار برنج
کرم ساقه خوار برنج با نام علمی Chilo supperssalis یکی از مهمترین آفات برنج در مناطق برنجکاری شمال کشور است. این آفت بومی کشور ژاپن بوده و در ایران یک آفت وارداتی و مهاجم محسوب می‌شود. خسارت عمده این آفت از راه تغذیه لارو آن از داخل آوندهای ساقه گیاه برنج است. تغذیه این آفت از بافت ساقه برنج منجر به زردی، کاهش رشد و سبزینگی گیاه برنج می‌شود. این آفت در مراحل مختلف رشدی می‌تواند به برنج حمله کند. حساس‌ترین مرحله تغذیه این آفت در مرحله تیغه‌زنی (کمی قبل از خوشه‌دهی) می‌باشد. با تغذیه آفت در این مرحله خوشه‌دهی گیاه به مشکل می‌خورد. در صورت به خوشه رفتن برنج اگر آفت قبل از پر شدن دانه‌ها حمله لاروها و تغذیه شروع شود منجر به خالی ماندن دانه‌ها می‌شود و رنگ خوشه‌ها به سفیدی می‌گراید.
فرم بالغ این آفت از بافت گیاهی برنج تغذیه ندارد و تنها مرحله لاروی خسارت‌زا می‌باشد. مرحله زمستانگذران این آفت نیز حالت شفیرگی آن است که در داخل بافت‌های بجا مانده‌ی برنج و یا علف‌های هرز حاشیه مزارع، تشکیل شده و در فصل بهار حشره بالغ از آن خارج شده، جفتگیری و تخمگذاری کرده و لاروهای خسارت‌زا را همزمان با کاشت برنج ایجاد می‌کند.
این آفت در ایران با گذشت زمان به عنوان یک آفت بومی بدل شده و آفت درجه دوم محسوب می‌شود. گونه‌های متعددی از این آفت در ایران و در مناطق برنجکاری شناسایی شده و به دنیا معرفی شده‌است.
روشهای متعددی برای کنترل این آفت وجود دارد که بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت:
1. کنترل زراعی:
به طور عمده در مناطقی که کشت و کار به صورت تک کشتی انجام می‌شود، روشهای کنترل زراعی می‌توانند در کنترل آفت عمده موثر باشند. در خصوص گیاه برنج و آفت کرم ساقه‌خوار، انجام تناوب زراعی با گیاهان غیر میزبان مثل کلزا جمعیت این آفت را به شکل موثری کنترل می‌کند. یکی دیگر از روشهای عملی کنترل زراعی این آفت، آیش گذاشتن (عدم کشت و کار در یک یا چند فصل زراعی) است که سبب حذف میزبان این آفت شده و به تبع، جمعیت آفت نیز کاهش خواهد یافت.
علف‌های هرز یکی از میزبان‌های زمستانگذرانی این آفت در حاشیه مزارع هستند. توصیه می‌شود در پایان فصل زراعی اقدام به حذف علف‌های هرز حاشیه مزرعه شود تا جمعیت این آفت در فصل بهار آینده کاهش یابد. برای حذف علف‌های هرز می‌توان از انواع سموم علفکش مثل گلایفوزیت، و یا روشهای حذف فیزیکی علف هرز کمک گرفت.
2. کنترل شیمیایی:
روش شیمیایی برای کنترل آفات مختلف به عنوان یک روش کم هزینه و سریع‌الاثر در بیشتر موارد در نظر گرفته می‌شود. در خصوص کرم ساقه خوار برنج نیز کنترل شیمیایی یکی از روشهای پیشنهادی برای کاهش خسارت می‌باشد. سموم مختلف در فرمولاسیون‌های متفاوت برای از بین بردن این آفت وجود دارد که موثرترین آن فرم گرانوله سم دیازینون و یا فیپرونیل است. در گذشته از فرم مایع سم دیازینون برای کنترل جمعیت این آفت استفاده می‌شد که با زیان‌آور شناخته شدن آن برای سلامتی انسان، از سموم جایگزین دیگری استفاده می‌شود. در ایران از سم مایع کلرپیریفوس برای کنترل جمعیت حشره بالغ این آفت استفاده می‌شود.
کنترل شیمیایی این آفت به دو صورت انجام می‌گیرد:
- کنترل حشره بالغ با سموم مایع تماسی
- کنترل لاروهای تغذیه کننده از ساقه گیاه برنج
حشرات بالغ با اینکه تغذیه‌ای از برنج که موجب خسارت شود ندارند اما با تولید مثل سبب ایجاد لاروهای خسارت‌زا می‌شوند و از این رو کنترل جمعیت حشرات بالغ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. استفاده از سموم تماسی از قبیل کلرپیرفوس می‌تواند جمعیت حشرات بالغ این آفت را کنترل کند. این سموم برای کنترل جمعیت لاروهای تغذیه کننده توصیه نمی‌شود زیرا میزان جذب آن از طریق برگ گیاه بسیار ناچیز است.
کنترل لارو تغذیه کننده از طریق سموم گرانول امکان پذیر است. این سموم به شکل دانه‌های کوچکی هستند که سموم به آن‌ها آغشته شده و در تماس با آب یا رطوبت، ماده سمی از حامل جدا شده و از طریق ریشه گیاه جذب می‌شود. جذب شدن سم توسط گیاه و وارد شدن آن به سیستم آوندی موجب سمی شدن بافت گیاه می‌شود، لارو در حال تغذیه همزمان با مصرف بافت گیاه به عنوان غذا، ماده سمی را نیز وارد بدن خود می‌کند و سبب نابودی لارو می‌شود.
3. کنترل بیولوژیک (زیستی):
کنترل بیولوژیک آفات گوناگون در چند سال اخیر به واسطه مشکلات عدیده سموم شیمیایی برای انسان و محیط زیست مورد توجه قرار گرفته است. در خصوص کنترل کرم ساقه خوار برنج روشهای بیولوژیک نیز ابداع شده است. یکی از این روش‌ها استفاده از آفتکش بیولوژیک B.T است. نام این آفتکش از نام باکتری Bacillus thuringiensis است. این باکتری در کنترل لاروها بسیار موثر است و با ایجاد اختلال در عملکرد دستگاه گوارش لارو، سبب نابودی آن می‌شود.
یکی دیگر از روشهای بیولوژیک این آفت استفاده از حشرات پارازیت کننده است. حشرات پارازیت کننده مراحل رشدی مختلف میزبان خود را می‌توانند پارازیت کنند. عمل پارازیت کردن درواقع به تخمگذاری حشره در داخل بدن حشره‌ای دیگر در مراحل رشدی مختلف مثل تخم و یا لارو گفته می‌شود.
زنبور پارازیت کننده تریکوگراما با نام علمی Trichogramma sp. به عنوان پارازیت کننده تخم شب‌پره کرم ساقه‌خوار برنج معرفی شده است. این زنبور با تخمگذاری در تخم‌های حشره آفت موجب نابودی آن می‌شود. یکی از مزیت‌های این حشره نسبت به سایر پارازیت کننده‌ها این است که این حشره در هر تخم تنها یک تخم می‌گذارد و به این طریق می‌تواند تخم‌های بیشتری را پارازیت کند.
تخم‌های این زنبور پارازیتوئید در قالب بسته‌هایی به نام تریکوکارت در انسکتاریوم‌های گوناگون تهیه و در بازار عرضه می‌شود. نکته‌ای که در خصوص کاربرد این عامل کنترلی مطرح است حساسیت این زنبور به سموم حشره‌کش است. بنابراین در صورت کاربرد این عامل، نباید در مزرعه و حتی مزارع مجاور از سموم حشره‌کش به صورت محلول‌پاشی استفاده کنند.
تله گذاری برای جذب حشرات بالغ که در مرحله جفتگیری و تخمگذاری هستند می‌تواند در کنترل این آفت بسیار مهم باشد. این تله‌ها به تله‌های فرمونی شناخته می‌شوند. فرمون‌ها ترکیبات شیمیایی هستند که در بدن موجودات مختلف ترشح شده و یک رفتار اجتماعی را در فرد گیرنده از همان نوع، تحریک به آغاز می‌کند. به عنوان مثال فرومون‌های جنسی رفتار جفت‌یابی و جفتگیری را در موجودات آغاز می‌کنند. تله‌های فرمونی برای کنترل کرم ساقه‌خوار برنج نیز از نوع فرومون جنسی هستند.
عملکرد این تله‌ها بدین صورت است که در فصل بهار و در هنگام جفتگیری، این تله‌ها در مزارع جاگذاری می‌شوند. تله‌ها حاوی فرومون جنسی هستند، حشرات بالغ این آفت به ظن اینکه در این تله‌ها می‌توانند جفت‌یابی کرده و فرایند جفتگیری را انجام دهند، گرفتار تله خواهند شد و در نهایت از بین خواهند رفت. از این تله‌ها برای پایش جمعیت این آفت و بررسی جمعیت حشرات نر و ماده نیز بکار می‌رود.
در این مقاله روشهای مختلف کنترل آفت کرم ساقه‌خوار برنج به اختصار توضیح داده شد، همواره بهترین روش کنترلی یک آفت استفاده تنها از یک روش مثل روش شیمیایی نخواهد بود. تلفیق روشهای کنترلی متناسب با شرایط اقلیمی و محیطی همواره بهترین روش برای کم کردن خسارت یک آفت بخصوص است.
