آفات و بیماری‌های پیاز و سیر

مقدمه

جنس گیاهی Allium sp گونه‌های گیاهی با اهمیتی را به لحاظ تغذیه‌ای و اقتصادی شامل می‌شود که از این گونه‌ها می‌توان به پیاز، سیر و تره‌فرنگی اشاره کرد. پیاز و سیر جزو محبوب‌ترین گیاهان خانواده Alliaceae محسوب می‌شوند. براساس گزارش سازمان خاروبار جهانی (FAO)،  پیاز از نظر ارزش محصولات غذایی کشت شده در سراسر جهان پس از گوجه‌فرنگی در رتبه دوم قرار می‌گیرد. تقریبا می‌توان گفت هر فرهنگی در دنیا از پیاز در دستورهای غذایی خود استفاده می‌کنند.

در این مقاله به مدیریت تلفیقی آفات و بیماری‌های خسارت‌زا به این دو محصول پرداخته خواهد شد. تهیه و تدوین و همچنین اجرای این برنامه‌ها به شناخت درست نسبت به عوامل ایجاد کننده‌ی خسارت، دوره رشد محصول و آفت، اپیدمیولوژی عامل بیماری‌زا و.. بازمی‌گردد.

آفات پیاز و سیر

• کرم سیر:

این آفت با نام علمی Dyspessa ulula شناخته می‌شود که به راسته حشرات بالپولکدار یا Lepidoptera تعلق دارد. این آفت یکی از مهمترین آفات سیر و موسیر محسوب می‌شود و در مزرعه و انبار به محصولات یاد شده خسارت وارد می‌کند.

تخم‌های این آفت به رنگ زرد نخودی و در شکل بیضی است که در دو انتها مسطح دیده می‌شود. موهایی به در سطح تخم‌ها به صورت نامنظم دیده می‌شود.

لاروها پس از تفریخ شدن از تخم‌ها به رنگ کاهی کم رنگ دیده می‌شوند. کپسول سر در پوست اندازی اول 23/0 تا 25/0 میلی‌متر و به رنک قهوه‌ای روشن است که پس از گذشت سه روز تغییر رنگ داده و قرمز خواهد شد. رنگ لاروها در سن آخر قرمز عنابی است و در صورت تغذیه مناسب طولی در حدود 40 تا 45 میلی‌متر خواهد رسید.

شفیره‌ها در این آفت طولی در حدود 20 میلی‌متر دارند که با رنگ عمومی زرد مایل به قهوه‌ای دیده می‌شوند.

حشره کامل این آفت شب‌پره‌ای است که جنس نر آن طولی معادل 13 میلی‌متر دارد. شب‌پره ماده کمی بزرگ‌تر از شب‌پره نر می‌باشد. شکل شاخک در جنس نر شانه‌ای و در جنس ماده اره‌ای می‌باشد. در حشرات ماده تخم‌ریز رشد کرده و در انتهای بدن به خوبی قابل مشاهده است.

خسارت این آفت از مزرعه آغاز می‌شود اما خسارت اصلی آن‌ها در انبار به بار خواهد آمد. لاروها با نفوذ به سیرچه‎ها در انبار و تغذیه از آن‌ها خسارت به بار می‌آورند. ممکن است در شرایط انبار خسارت این محصول به نزدیک 20 درصد کل محصول انبار شده برسد که اگر با آن به درستی مبارزه نشود امکان افزایش خسارت وجود خواهد داشت. برداشت زودهنگام این محصول می‌تواند خسارت را کاهش داده و حتی به صفر نزدیک کند.

مبارزه با این آفت عمدتا با روش‌های زراعی امکان‌پذیر است که شامل:

1. برداشت زودهنگام محصول.
2. رعایت تناوب زراعی با محصولات غیر میزبان آفت.
3. اجتناب از رها کردن غده‌های سیر در مزرعه.
4. کپه نکردن محصول برداشت شده در مزرعه حین برداشت.
5. حذف و نابود کردن غده‌های آلوده در مزرعه و انبار.

برای کنترل شیمیایی این آفت هیچ سمی تا کنون به ثبت نرسیده است اما در محموله‌های صادراتی با نظارت کارشناسان مربوطه می‌توان از گاز فسفین استفاده نمود.

• کرم برگخوار کارادرینا:

شب‌پره کارادرینا آفتی بسیار پر تحرک و مهاجم محسوب می‌شود که یکی از مشکلات گیاهان زراعی از جمله سیر و پیاز محسوب می‌شود. تغذیه این آفت از برگ‌هاست.

لاروهای این آفت قهوه‌ای مایل به زرد هستند که در اطراف بدن نوارهای زرد دارند. لاروهای رشد یافته طولی معادل 25 تا 30 میلی‌متر دارند.

حشرات کامل این آفت شب‌پره‌هایی هستند که دو لکه در بال جلویی خود دارند. یکی از این لکه‌ها لوبیایی شکل و به رنگ قهوه‌ای و دیگری گرد و به رنگ صدفی و نارنجی است که شناسایی آفت را از این طریق آسان‌تر می‌کند.

خسارت آفت به صورت تغذیه گروهی از سطح پشتی برگ‌هاست و با این شکل از تغذیه سوراخ‌های بزرگی در سطح برگ ایجاد خواهند کرد. فضولات لاروهای درحال تغذیه روی برگ‌ها نیز قابل مشاهده خواهد بود.

برای کنترل این آفت به صورت زراعی توصیه می‌شود تا علف‌های هرز داخل و اطراف مزرعه کنترل شوند و همچنین بخش‌های آلوده در مزارع نیز جمع‌آوری شوند تا در سال بعد خسارت کاهش یابد. شخم عمیق و یخ‌آب زمستانه نیز در کاهش جمعیت آفت موثر است.

• تریپس پیاز:

این آفت با نام‌های تریپس پنبه و توتون نیز شناخته می‌شود. این آفت با نام علمی Thrips tabaci شناخته می‌شود که متعلق به خانواده گیاهی Thripidae می‌باشد.

تخم‌های این آفت به رنگ سفید و شفاف است که در داخل بافت گیاه میزبان قرار داده می‌شود. این تخم‌ها قابل مشاهده با چشم غیر مسلح نیستند.

پوره‌ها که مراحل بالاتر از مرحله تخم می‌باشند شبیه مراحل بالغ تریپس هستند. رنگ آن‌ها زرد روشن و چشم‌های مرکب قرمز رنگ دارند. شاخک‌ها به سمت عقب کشیده شده است.

حشرات کامل به رنگ زرد، قهوه‌ای، خاکستری روشن تا تیره هستند. حشرات نر فاقد بال‌اند درحالی که حشرات ماده بال‌هایی با موهای بلند دارند که باریک و کشیده هستند.

خسارت این آفت به دلیل نحوه تغذیه آفت است. این آفت با مکیدن شیره گیاهی سبب زردی برگ‌ها، ریزش جوانه‌ها، گل‌ها و برگ‌ها می‌شود. روی برگ‌ها نقاط سفید رنگ مایل به زرد ایجاد می‌شود. به این ترتیب سطح فتوسنتز کاهش می‌یابد و بوته تضعیف خواهد شد.

برای کنترل شیمیایی این آفت می‌توان از سمومی مثل دی‌کلرووس به میزان 5/1 تا 2 در هزار، مالاتیون به میزان 2 در هزار و دلتامترین به میزان 300 میلی‌لیتر در هکتار استفاده کرد. این سموم تنها بر روی مراحل پوره و بالغ موثراند و تاثیری روی تخم‌ها ندارند. به محض مشاهده 3 تریپس روی هر بوته باید مبارزه شیمیایی آغاز شود و هر 10 روز یکبار سمپاشی مجددا تکرار شود.

بیماری‌های پیاز و سیر

• بوته میری پیاز و سیر:

این بیماری عوامل ایجاد کننده متعددی از قبیل شبه قارچ‌ها و قارچ‌های حقیقی دارد. بیماری بوته میری یکی از مهمترین بیماری‌ها در مزرعه محسوب می‌شود که منجر به از دست رفتن گیاهچه‌ها خواهد شد.

بوته میری در دو حالت رخ خواهد داد: 1. پیش از خروج جوانه از خاک: در این حالت بذور کاشته شده در خاک از پیش آلوده بوده و از بین می‌روند. آلودگی قابل مشاهده نیست.

2. پس از سبز شدن: در این حالت در محل طوقه گیاهچه زخمی ایجاد می‌شود و آلودگی در این محل توسعه یافته و منجر به خم شدن و در نهایت از پا افتادن گیاهچه خواهد شد.

در شرایطی که خاک یا آب آبیاری آلوده به اسپورهای این عوامل بیماری‌زا باشند آلودگی تشدید خواهد شد. بارش باران و همچنین دمای بین 11 تا 35 درجه سلسیوس نیز در تشدید بیماری موثر است.

برای مدیریت غیر شیمیایی این بیماری توصیه می‌شود تا تناوب زراعی سه ساله با غلات، رعایت فاصله کاشت بوته‌ها، استفاده از آبیاری قطره‌ای، کاهش میزان آب در خاک و اجتناب تماس مستقیم گیاهچه با آب رعایت شود.

در کنترل شیمیایی می‌توان از ترکیبات قارچکش نظیر متالاکسیل به میزان 20 تا 25 کیلوگرم در هکتار، متلاکسیل+مانکوزب به میزان 2 در هزار استفاده شود. رعایت فاصله زمانی 7 روزه از سمپاشی تا برداشت محصول الزامی است.

• سفیدک پودری:

این بیماری با نام علمی Leveillula taurica شناخته می‌شود و متعلق به خانواده قارچی Erysiphaceae است.

از علائم این بیمارگر می‌توان به ایجاد ضایعات سفید رنگ به شکل دایره‌ای تا مستطیلی با اندازه‌های متغییر اشاره کرد که روی برگ‌ها ظاهر می‌شوند. برگ‌های مسن ممکن است زودتر آلوده شوند. برگ‌های آلوده‌ی سفید شده زرد خواهند شد و در محل لکه‌ها توده پودری که بار قارچ می‌باشد تشکیل خواهد شد.

برای مبارزه و مدیریت این بیماری باید تهویه بین بوته‌ها رعایت شود و دوره آبیاری نیز منظم بوده باشد. رعایت تناوب زراعی و از بین بردن علف‌های هرز و حذف بوته‌های آلوده در کاهش بیماری موثر هستند.

برای کنترل شیمیایی این بیماری می‌توان از ترکیباتی نظیر کروزکسیم متیل (استروبی) به میزان 200 سی‌سی در هزار، تتراکونازول (دومارک) به میزان 500 سی‌سی در هکتار، فلینت به میزان 200 تا 250 گرم در هکتار استفاده کرد.

• زنگ پیاز و تره:

زنگ پیاز و تره توسط عامل بیماری Puccinia porri  و Puccinia allii ایجاد می‌شود. قارچ‌های خانواده زنگ‌ها همگی انگل اجباری گیاه بوده و حضور و وجود آن‌ها وابستگی کامل به میزبان گیاهی دارد.

زنگ پیاز و تره در ابتدای فصل به صورت جوش‌های قرمز و نارنجی ریز آشکار می‌شود که پس از مدتی تغییر رنگ داده و سیاه خواهند شد. برگ‌های آلوده زرد رنگ خواهند شد و کاهش اندازه و کیفیت پیاز را بدنبال خواهد داشت. این بیماری علاوه بر سیر روی پیاز، تره فرنگی و گونه‌های وحشی جنس Allium  دیده می‌شود. گیاهان ضعیف نسبت به گیاهان قوی بیشتر در معرض این بیماری هستند.

برای مدیریت و کنترل این بیماری باید روش‌های زراعی و بهداشتی را در پیش گرفت که شامل: رعایت تناوب زراعی 2 تا 3 ساله با گیاهان غیر میزبان مثل غلات، اصلاح آبیاری به روش قطره‌ای، حذف و نابودی علف‌های هرز، بهبود زه‌کشی خاک، از بین بردن بقایای گیاهی آلوده، خودداری از مصرف بیش از حد کودهای نیتروژنه و استفاده از کودهای پتاسه برای افزایش مقاومت و استحکام بافت گیاهی.

به منظور کنترل شیمیایی این بیماری سم بخصوصی ثبت و یا توصیه نشده است.

جمع‌بندی

در این مقاله به آفات و بیماری‌های سیر و پیاز به صورت اختصار پرداخته شد و سعی شد تا مهمترین آن‌ها شرح داده شود و روش‌های مدیریت و مهار آن‌ها نیز بیان شود تا در صورت مواجه شدن با هر یک از موارد ذکر شده بتوانید بهترین روش مدیریتی را در پیش بگیرید و از بروز خسارت به محصول خود جلوگیری نمایید.