راهنمای کشت پیاز

مقدمه

پیاز خوراکی یک از قدیمی‌ترین سبزی زراعی در جهان محسوب می‌شود که قدمت آن به بیش از 5 هزار سال بازمی‌گردد. کاربرد این محصول در تهیه غذا در فرهنگ‌های مختلف بخصوص ایران نقش پررنگی دارد. پیاز علاوه بر اینکه به صورت خام مصرف می‌شود در صنایع غذایی به صورت پودر پیاز و یا چیپس و.. نیز تولید می‌شود. در این مقاله به معرفی محصول پیاز خوراکی و روش‌های کاشت آن می‌پردازیم:

معرفی پیاز خوراکی

پیاز خوراکی با نام علمی Allium cepa شناخته می‌شود که متعلق به خانواده گیاهی Amaryllidaceae است. این گیاه، گیاهی دو ساله و تک لپه می‌باشد که ریشه‌هایی سطحی تولید می‌کند. این گیاه به جهت برداشت سوخ (پیاز) به صورت یکساله و برای بذرگیری به صورت دو ساله کاشته می‌شود.

سابقه تاریخی دقیق از اولین کشت و کار این محصول به صورت دقیق ثبت نشده است اما شواهد تاریخی نشان دهنده این است که این محصول برای اولین بار در قاره آسیا کشت شده است اما ناحیه دقیق آن مشخص نیست. در کشور چین حفاری‌های باستان شناسی مربوط به عصر برنز از شواهدی مبنی بر کشت، ذخیره سازی و مصرف پیاز پرده برداشت که نشان دهنده این است که قدمت استفاده از پیاز توسط انسان به بیش از 5 هزار سال بازمی‌گردد.

ارقامی از پیاز که به صورت تجاری تهیه و کشت می‌شوند ارتفاعی در حدود 15 تا 45 سانتی‌متر دارند. برگ‌های این گیاه به صورت سبز مایل به زرد و یا آبی است. ساقه‌های گیاه پیاز به صورت سیلندری، تو خالی و گوشتی است که در یک انتها مسطح خواهد شد. برگ‌ها نیز بر روی این ساقه‌ها به صورت متناوب تشکیل خواهند شد.

در فصل پاییز برگ‌های این گیاه دچار پژمردگی شده و از بین می‌روند. پوست روی فلس‌های پیاز نیز در این مرحله خشک و شکننده خواهند شد و در این مرحله می‌توان گفت برداشت محصول آغاز خواهد شد. در صورتی که گیاه در این حالت رها شود و برداشت نگردد در بهار سال آینده از این پیازها ساقه گل‌دهنده تشکیل خواهد شد و گل آذین گیاه روی آن ایجاد می‌شود. تمام مواد غذایی ذخیره شده در پیاز برای تامین انرژی لازم برای تولید بذر مصرف خواهد شد. بذرهایی که این گیاه روی گل آذین تولید می‌کند به رنگ سیاه و زاویه دار (مثلثی) است و از این حیث از سایر بذور قابل تمایز است.

انواع پیاز خوراکی

پیاز خوراکی در انواع مختلفی کشت می‌شود که شامل: 1. پیاز زرد و یا قهوه‌ای طعمی شیرین دارند ارقام اصلاح شده از این پیازها به منظور افزایش این شیرینی در غده‌ها ایجاد شده‌اند.

2. پیاز قرمز یا بنفش که به واسطه طعم و مزه تند آن‌ها شناخته می‌شوند. این پیازها در بسیاری از دستورهای غذایی در ملل مختلف کاربرد دارد و همچنین به صورت کبابی نیز قابل استفاده است.
3. پیاز سفید که طعمی نه شیرین و نه خیلی تند دارد. این نوع از پیاز در حین سرخ شدن تغییر رنگ می‌دهد و رنگ آن به صورت طلایی بروز می‌کند. این پیازها با سرخ شدن طعمی شیرین به خود می‌گیرند.

روش‌های کاشت پیاز

به صورت جهانی کاشت پیاز به سه طریق کاشت بذر، کشت نشا و یا کاشت سوخچه‌های با قطر کمتر از 5/2 سانتی‌متر انجام می‌شود. در ایران نیز از همین سه روش برای کاشت پیاز استفاده خواهد شد به عنوان مثال در استان آذربایجان شرقی پیاز به صورت کشت با بذر و در نواحی جنوبی کشور به صورت کشت نشا و یا سوخچه انجام می‌شود.

در این بخش به توضیح هرکدام از این روش‌ها و مزایا و معایب هر روش خواهیم پرداخت:

• روش کشت مستقیم بذر:

بذر پیاز را می‌توان در ارقام مختلف در کرت‌هایی از پیش آماده شده کشت کرد. این روش مزیتی که دارد این است که کشاورزان با این روش آشنایی بیشتری دارند ولی معایب بالایی دارد که به بررسی هر یک خواهیم پرداخت:

در روش کشت مستقیم بذر، میزان بذر مصرفی در هکتار بسیار بالاست و به صورت سنتی می‌تواند تا میزان 20 کیلوگرم در هکتار نیز برسد اما با افزایش دقت در کاشت و استفاده از بذور ارقام مناسب این میزان را به 10 کیلوگرم در هکتار رساند.

در روش کشت با بذر، به علت یکنواخت نبودن کشت و زیاد بودن تراکم بوته‌ها محصول حاصل نیز به صورت غیر یکنواخت بدست خواهد آمد و در برخی کرت‌ها سوخ‌هایی با اندازه کوچک و در برخی کرت‌ها سوخ با اندازه بزرگ بدست خواهد آمد که این موضوع به لحاظ اقتصادی اهمیت دارد و بازارپسندی محصول مزرعه را کاهش خواهد داد.

مبارزه با علف‌های هرز یکی از چالش‌های این روش از کاشت پیاز است. به دلیل اینکه دوره رشد کشت پیاز به صورت بذری بسیار طولانی‌تر از سایر روش‌های کشت است باید به صورت کامل در همه مراحل اقدام به مبارزه با این علف‌های هرز نمود در غیر این صورت کشت این محصول با اختلال رو به رو خواهد شد.

• کاشت نشایی پیاز:

کشت نشایی پیاز به این صورت است که بجای کاشت بذر در مزرعه، نشاهایی که 3 تا 5 برگ دارند و از قبل در خزانه تولید شده‌اند حالا به مزرعه اصلی منتقل خواهند شد. انتقال نشاها باید از اواسط فروردین ماه تا اواخر آن انجام گیرد. کاشت نشاها باید در ردیف‌هایی با 7 سانتی‌متر فاصله هر دو بوته از هم انجام شود. فاصله بین دو ردیف کاشت نیز بین 20 تا 25 سانتی‌متر عنوان شده است. اگر از ماشین آلات کشاورزی استفاده نمی‌شود می‌توان فاصله دو ردیف را به 10 سانتی‌متر کاهش داد.

قبل از اینکه اقدام به انتقال نشاها از خزانه به زمین اصلی کنید باید نشاها نسبت به دمای محیط سازگار شوند. توجه داشته باشید که انتقال نشاها باید زمانی انجام شود که کمترین خطر سرمازدگی وجود داشته باشد. برای اینکه از آسیب دمایی به گیاهچه‌های پیاز جلوگیری شود باید طی دو هفته نشاها در دمای 4 تا 7 درجه سلسیوس قرار داشته باشند و به تدریج این سازگاری در آن‌ها ایجاد خواهد شد.

نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که عملکرد هکتاری در روش کشت نشایی نسبت به روش کشت مستقیم بذر به ترتیب 55 و 7/22 تن در هکتار بوده است. این نتایج بیانگر اقتصادی‌تر بودن روش کشت نشایی نسبت به سایر روش‌هاست.

تهیه نشای پیاز به دو صورت انجام می‌شود که شامل: 1. تولید نشای پیاز در خزانه 2. تولید نشا در سینی‌های کاشت می‌باشد. در این بخش به توضیح مختصر این دو روش خواهیم پرداخت:

1. تولید نشای پیاز در خزانه:

در این روش خزانه‌هایی با ابعاد 3 تا 6 متر طول، 1 متر عرض و ارتفاع 10 تا 15 سانتی‌متری ایجاد خواهند شد و بذرها با فاصله ردیف 10 سانتی‌متری و عمق کاشت 5/0 تا 1 سانتی‌متر انجام خواهد شد. تراکم بذرها در این روش در حدود 4500 عدد بذر پیاز در هر مترمربع که معادل 20 تا 25 گرم بذر است عنوان شده است.

دمای ایده‌آل برای کشت نشا در خزانه 17 درجه سلسیوس در روز و 10 درجه سلسیوس در شب عنوان شده است. نشاها باید در حدود 8 ت ا12 هفته پیش از کاشت آماده شده باشند بنابراین باید کاشت بذر در خزانه تا 15 بهمن ماه انجام شود تا نشاها را بتوان در فروردین ماه به زمین اصلی انتقال داد.

2. تولید نشا پیاز در سینی‌های کشت:

سینی‌های کشت در این روش به جای خزانه برای تهیه نشا استفاده می‌شود. بهترین ابعاد سینی کشت 104 سلولی می‌باشد. بهترین ترکیب خاک مورد استفاده برای تهیه نشا در این روش، استفاده از پیت ماس، پرلیت، کوکوپیت و سایر مواد آلی است. توجه کنید که این موارد باید عاری از آفات و بیماری باشند. اسیدیته ترکیب نیز باید بین 5/5 تا 5/6 باشد. بهترین ترکیب معرفی شده برای این روش پرلیت (20 درصد) بعلاوه پیت ماس است.

فرایند کاشت نیز بدین صورت است که: ابتدا بستر کشت در سینی‌ها ریخته خواهد شد و پس از آن آبیاری انجام می‌شود تا بستر کشت سیرآب شود. سپس بذرها در داخل سلول‌ها کاشته خواهند شد و روی آن‌ها نیز با بستر کشت پوشانده می‌شود. سینی‌های حاوی بذر باید در دمای 17 تا 20 درجه سلسیوس قرار داده شوند.

• کشت سوخچه‌های پیاز:

در این روش همان طور که از اسم آن پیداست، سوخ‌های کوچک را که از کشت قبلی تهیه شده‌اند و یا از محلی دیگر تهیه شده‌اند را در فواصل معینی در ردیف‌های کاشت می‌کارند و از این سوخچه‌ها گیاه جدیدی حاصل خواهد شد که می‌توان آن را به صورت مستقیم برداشت نمود و یا اقدام به بذرگیری از آن کرد. این روش نسبت به سایر روش‌ها آسان‌تر است ولی مرغوبیت محصول برداشت شده از این نوع کشت در صورت تکرار برای سالیان متوالی کاهش خواهد داشت.

جمع‌بندی

در این مقاله به چگونگی کشت گیاه پیاز و انواع روش‌های تعریف شده برای آن پرداخته شد و به اختصار این روش‌ها شرح داده شدند تا با این محصول و روش‌های کشت آن بیشتر آشنا شوید و بتوانید بسته به امکانات و شرایط موجود بهترین روش کاشت را انتخاب کنید تا محصولی با کیفیت داشته باشید.