صفر تا صد پرورش توت‌فرنگی در مزرعه و گلخانه
توت فرنگی یکی از محصولات کشاورزی محبوب در سراسر جهان محسوب می‌شود که مصارف گسترده‌ای در صنایع غذایی، صنایع دارویی و مصرف به صورت تازه خوری دارد. این محصول بازارپسندی بالایی نیز به واسطه شکل میوه دارد.
میوه توت فرنگی به عنوان ملکه میوه‌ها شناخته می‌شود و به لحاظ ارزش غذایی سرشار از آب، فیبر، ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدانتها و دیگر مواد مغذی می‌باشد. به سبب این ویژگی‌ها این محصول در سبد غذایی کشورهای مختلف برای مصارف گوناگون استفاده می‌شود. گیاه توت‌فرنگی در ارقام مختلف در کشورها برای بهره‌برداری‌های مختلف کشت می‌شوند. در ایران در سال‌های اخیر این محصول به لحاظ اقتصادی اهمیت بالایی پیدا کرده است و در استان‌های مختلف بخصوص استان کردستان به صورت وسیع کشت می‌شود. کشت گلخانه‌ای این محصول نیز برای پاسخ به نیاز بازار به صورت غیر فصل اهمیت زیادی دارد و بسیاری از گلخانه‌داران این محصول را کشت می‌کنند. در این مقاله به بررسی روش‌های پرروش توت‌فرنگی در مزرعه خواهیم پرداخت.
معرفی توت‌فرنگی
گیاه توت‌فرنگی گیاهی چندساله و علفی است که ساقه رونده دارد که به اصطلاح به آن استولون گفته می‌شود. این استولون‌ها بر روی سطح رشد می‌کنند و در محل گره ریشه تولید کرده و گیاهچه جدیدی را پدید می‌آورند و به این ترتیب به صورت غیر جنسی تکثیر خواهند شد. گیاه توت‌فرنگی به لحاظ اقلیمی بومی جنگل‌های اروپاست که این گونه‌های وحشی گل‌ها و برگ‌های کوچکی دارند.
رقم زراعی گیاه توت‌فرنگی به خانواده گیاهی گل‌سرخیان یا Rosaceae می‌باشد. جنس گیاهی توت‌فرنگی Fragaria است و گونه آناناسا نیز به عنوان گونه این گیاه معرفی شده است.
برگ‌های گیاه توت‌فرنگی سه برگچه زبر دارند که در ساختمان آن‌ها کرک‌های ریزی وجود دارد. گل‌های این گیاه ساختمانی شامل 5 گلبرگ سفید و کاسه گل نیز شامل 5 کاسبرگ سبز رنگ می‌باشد. مادگی‌ها از فندقه‌های جدا از یکدیگر به تعداد زیاد و به صورت مارپیچی بر روی نهنج قرار گرفته‌اند. گلبرگ‌ها بعد از تلقیح ریزش خواهد کرد و نهنج گل به تدریج رشد کرده و میوه گوشتی توت‌فرنگی را تشکیل خواهد داد. میوه توت‌فرنگی در شکل‌های مختلف از قبیل پهن، گرد، مخروطی، دراز، کشیده، گوه‌ای دراز یا کشیده وجود دارد.
معرفی برخی ارقام تجاری توت‌فرنگی
گیاه توت‌فرنگی ارقام تجاری مختلفی دارد که هریک ویژگی‌های گیاه‌شناسی و فیزیولوژیک خاص خود را دارند و برای مصارف مختلف پرورش داده می‌شوند. در این بخش به معرفی برخی از این ارقام تجاری و بررسی ویژگی‌های آن‌ها خواهیم پرداخت:
- رقم کاماروسا (Camarosa):
کاماروسا رقمی زودرس و روز کوتاه است که رنگ سطح گوشت میوه تقریبا قرمز می‌باشد. این رقم یکی از ارقام مشهور دنیاست که میوه‌هایی بزرگ، نسبتا کشیده، مخروطی پهن و دارای بافتی سفت است که ظاهری زیبا و عطرآگین دارد. رقم کاماروسا در هکتار عملکرد بالایی دارد . برای مصرف تازه خوری و فرآوری کشت می‌شود. شکل میوه این رقم کشیده نوک پهن، رنگ قرمز پررنگ درونی و بیرونی با بافت سفت قابل تمایز از سایر میوه‌هاست.
- رقم سلوا (Salva):
این رقم به صورت روز خنثی است و بافت میوه آن زبر و سفت می‌باشد و عملکرد بالایی در هکتار دارد و در کشورهای اروپا به عنوان رقم مهم کشت می‌شود. اندازه این میوه‌ها بزرگ است و رنگ میوه براق بوده و رنگ گوشت آن کم رنگ می‌باشد. آسیب پذیری این رقم در حین برداشت بالا می‌باشد.
- رقم گاویتا (Gaviota):
رقم گاویتا روز کوتاه است و برای مناطقی که فصول سرد، خنک و مرطوب دارند مناسب می‌باشد. میوه این رقم مخروطی شکل است و عطر آن از سایر ارقام کمتر است ولی به لحاظ طعم و مزه از سایر ارقام برتر می‌باشد. به لحاظ میزان اسید، میوه‌های این رقم اسید پاین‌تری نسبت به سایر ارقام دارند.
- رقم آروماس (Aromas):
آروماس نیز رقمی روز خنثی می‌باشد که میوه‌های بزرگتر و عملکرد بالاتری نسبت به رقم سلوا دارد. در آخر فصل میزان تولید این محصول بالا می‌باشد. این رقم نسبت به سایر ارقام سازگاری بالاتری نسبت به اقلیم‌های مختلف دارد و مقاومت بالاتری نسبت به بیماری سفیدک پودری نسبت به رقم سلوا دارد. این رقم همچنین مقاومت خوبی در برابر کنه دونقطه‌ای تار عنکبوتی دارد. میزان عطر میوه این رقم نیز بالاست و ظاهر آن بازارپسندی خوبی دارد.
موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی مناسب برای پرورش توت‌فرنگی
گل‌های توت‌فرنگی زود بارور می‌شوند و به همین دلیل باید در محلی کاشته شوند که سرمای دیررس بهاره به آن آسیب نزند. زمین رو به جنوب برای کاشت توت فرنگی مناسب است چون زودتر گرم می‌شود. گیاه توت‌فرنگی سازگاری خوبی نسبت به انواع خاک‌ها دارد اما خاک‌های عمیق با بافت نرم و شنی یا رسی که ماده غذایی بالایی داشته باشد و همچنین زه‌کشی خوبی نیز داشته باشد ترجیح می‌دهد.
ریشه‌های گیاه توت‌فرنگی به صورت سطحی رشد می‌کند و نیاز آبی بالایی دارد مخصوصا در فصل رسیدگی میوه این نیاز بشدت افزایش می‌یابد. بهترین میزان اسیدیته برای رشد گیاه توت‌فرنگی بین 6 تا 7 می‌باشد و شوری خاک نیز در میزان 1 دسی‌زیمنس برای رشد این گیاه ایده‌آل است. در صورتی که آهک خاک بالا باشد عارضه زردی یا کلروز در برگ‌ها ظاهر خواهد شد.
نیاز سرمایی گیاه توت‌فرنگی در بین 200 تا 400 ساعت دمای 7 درجه سلسیوس است و اگر روی آن پوشیده شود در زمستان می‌تواند دمای منفی 18 درجه سلسیوس را نیز تحمل کند و بدون پوشش کاه و کلش دمای منفی 7 درجه سلسیوس را تحمل خواهد کرد. شرایط محیطی گرم و مرطوب باید برای رشد توت‌فرنگی فراهم شود و تا جای ممکن از ارقام مقاوم به گرما استفاده شود.
زمان کاشت توت‌فرنگی
برای کاشت توت‌فرنگی باید از اواخر پاییز که بوته آن در حالت نیمه خواب است تا اوایل بهار قبل از بیدار شدن بوته‌ها از خواب اقدام به کاشت نمود و یا جابجا کرد. در صورت کاشت پاییزه بوته‌ها در فصل بهار آینده گل و میوه تولید خواهند کرد اما در صورت کشت بهاره تعداد و کیفیت گل‌ها و محصول نهایی کم و ضعیف خواهد بود. بنابراین بهتر است این گل‌ها را در بهار حذف کنید تا بوته قوی‌تر شده و در تابستان محصول بهتری تولید کند.
انتخاب بوته مناسب برای کاشت
برای کاشت بوته توت‌فرنگی باید توجه داشته باشید که بوته‌ها عاری از بیماری و آفت باشند و ریشه‌های سالم و به رنگ روشن و قوی باشند تا گیاه حاصل به خوبی مستقر شده و محصول خوبی تولید کند.
کاشت توت‌فرنگی در مزرعه و گلخانه
برای کاشت بوته‌های توت‌فرنگی در مزرعه باید در اوایل پاییز یا بهار اقدام به شخم زمین نمود و سپس کود حیوانی و شیمیایی به خاک داده شود. میزان مصرف کود حیوانی 10 تن در هکتار بوده و کودهای شیمیایی براساس آزمون خاک به میزان 80 تا 100 کیلوگرم ازت خالص طی سه مرحله، 100 تا 150 کیلوگرم پتاس خالص و 60 تا 80 کیلوگرم کود فسفات در هکتار استفاده می‌شود. با ابزار نهرکن باید جوی و پشته‌هایی به عرض 40 سانتی‌متر و پشته‌هایی به عرض 80 سانتی‌متر ایجاد شود.
در سال اول کاشت باید تمام کود فسفره و تمام کود پتاسیم و نصف کود اوره قبل از دیسک‌زنی به خاک داده شود. باقی‌مانده کود اوره قبل از گلدهی و بعد از برداشت محصول در دو نوبت به خاک داده شود و پس از آن آبیاری انجام شود.
برای کاشت توت‌فرنگی باید خاک مزرعه مرطوب باشد و پس از کاشت نیز آبیاری انجام شود. توجه کنید که در صورت کاشت بوته‌ها در خاک خشک سبب از بین رفتن بخشی از بوته‌ها خواهد شد. حین کاشت باید برگ‌های پیر و مسن بوته حذف شوند و ریشه‌ها نیز به آرامی باز شوند. کاشت سطحی بوته‌های توت‌فرنگی سبب خشک شدن ریشه‌های این گیاه خواهد شد. عمق کاشت باید به طوری باشد که نه خیلی عمیق باشد و نه خیلی سطحی. فاصله بوته‌ها روی یک ردیف باید در حدود 40 سانتی‌متر باشد و بر این اساس تراکم بوته‌ها در هر هکتار چیزی در حدود 31250 بوته برآورد می‌شود.
یکی از روش‌های کاشت و پرورش توت‌فرنگی کشت این محصول در گلخانه است. در مناطق معتدل اولین برداشت و عرضه توت‌فرنگی اردیبهشت‌ماه انجام می‌شود اما امروزه با پرورش گلخانه‌ای این محصول شاهد عرضه این محصول زودتر از موعد در بازارها هستیم.
برای پرورش توت‌فرنگی در گلخانه باید ابتدا اقدام به تاسیس گلخانه مناسب نمود که این موضوع هزینه‌های خود را در پی خواهد داشت و همچنین نیاز به دانش فنی بالایی برای مدیریت گلخانه می‌باشد. برای پرورش توت‌فرنگی در گلخانه باید نشای این محصول را از اوایل تیرماه تا اوایل شهریورماه در گلخانه کشت نمود. برای بستر کشت خزانه نیز باید کود کامل NPK با درصدهای 17 12 12 به میزان 5 تا 7 کیلوگرم در هکتار به خاک به عنوان پایه داده شود.
بعد از اینکه نشاها ریشه‌های قوی تولید کردند شروع به ایجاد ساقه‌های رونده خواهند کرد. با سرد شدن هوا بوته‌ها تحت تاثیر نور و درجه حرارت پایین جوانه گل ایجاد خواهند کرد. در ماه‌های آبان و آذر این بوته‌ها به زمین اصلی منتقل خواهد شد و در بستر گلخانه در فواصل 25 تا 30 سانتی‌متر کاشته خواهند شد.
در بستر اصلی گلخانه 3 تا 5 کیلوگرم کود کامل شیمیایی به ازای 100 متر مربع فضای بستر به خاک داده خواهد شد. درجه حرارت در گلخانه باید ابتدا بین 8 تا 12 درجه سلیوس تنظیم شود که با بالا رفتن شدت نور این دما به 15 تا 20 درجه سلسیوس افزایش خواهد یافت. پس از انتقال نشاها به بستر اصلی گلخانه باید آبیاری به صورت کافی انجام شود. در آبیاری نیز باید توجه داشته باشید که این عملیات به صورت یکنواخت انجام شود و در صورت امکان از آبیاری‌های قطره‌ای استفاده شود.
یکی از مشکلات پرورش توت‌فرنگی در گلخانه ایجاد انواع پوسیدگی‌ها در میوه است که باید فرایند تهویه در گلخانه به صورت بهینه انجام شود که این کار را در زمستان با حرارت خشک انجام می‌دهند.
یکی از کلیدی‌ترین نکات در پرورش توت‌فرنگی چه در مزرعه و چه در گلخانه فرایند گرده‌افشانی این گیاه است. در صورتی که به صورت مناسب گل‌های این گیاه توسط زنبورهای عسل بازدید و تلقیح نشود میزان و کیفیت میوه‌های تولیدی کاهش خواهد داشت. به همین دلیل باید شرایطی را فراهم کرد که زنبورهای عسل بتوانند فرایند گرده‌افشانی گل‌های توت‌فرنگی را انجام دهند. برای این منظور می‌توان به ازای هر 1000 مترمربع سطح زیر کشت از یک کندوی زنبور عسل یا زنبور بامبل استفاده کرد. در مزرعه نیز نباید از سمومی استفاده کرد که سبب نابود شدن زنبورها یا دور شدن آن‌ها از مزرعه شود بدین منظور باید برای مقابله با آفات و بیماری‌ها به صورت تلفیقی و استفاده حداقلی از سموم شیمیایی اقدام کرد.
جمع‌بندی
توت‌فرنگی یکی از محصولات مهم کشاورزی است که از ارزش غذایی بالایی برخوردار است و اهمیت اقتصادی بالایی نیز دارد. کشت مزرعه‌ای یا گلخانه‌ای این محصول می‌تواند آورده مناسبی برای زارعین و گلخانه‌داران داشته باشد. در این مقاله به بررسی روش‌های کاشت و پرورش توت‌فرنگی در مزرعه و گلخانه پرداخته شد تا با این محصول، ارقام مختلف آن و نحوه پرورش صحیح آن بیشتر آشنا شوید.
