راهنمای کنترل زنجره مو
مقدمه
انگور از گذشته دور به عنوان یکی از محصولات مهم کشاورزی در دنیا و ایران محسوب می‌شده است. این محصول فراورده‌های زیادی دارد و مصارف زیادی در داخل کشور چه به صورت مصرف میوه تازه و خشکبار دارد. صادرات این محصول نیز یکی از جنبه‌های مهم این محصول است که در برخی مناطق انگورکاری کشور اقتصاد مردم آن منطقه به این موضوع وابسته است. همواره آفات و بیماری‌های متعددی می‌تواند کشت و کار این محصول اقتصادی را تهدید کند و یکی از این موارد آفت زنجره مو می‌باشد. در این مقاله به معرفی این افت و روش‌های مدیریت جمعیت آن خواهیم پرداخت.
معرفی زنجره مو
زنجره مو با نام علمی Psalmocaris alhageus شناخته می‌شود که یکی از آفات مهم انگور در تاکستان‌های خاورمیانه شامل کشورهای ایران، ترکیه، عراق و افغانستان است. این آفت می‌تواند با مکیدن شیره گیاهی درخت انگور سبب بروز ضعف و کاهش عملکرد شود.
به لحاظ پراکنش این آفت در کشور می‌توان این آفت را در استان‌هایی نظیر قم، مرکزی، اصفهان، خوزستان، تهران، سمنان، کردستان و.. مشاهده کرد. این آفت علاوه بر میزبان انگور، می‌تواند به درختان میوه دیگری از جمله سیب، بادام، هلو، آلبالو، انار، به، گردو و درختان غیر مثمر نیز حمله کند.
زنجره‌ها ویژگی‌های ظاهری منحصر به فردی دارند که به سبب این ویژگی‌ها می‌توان آن‌ها را به راحتی از سایر حشرات تفکیک کرد. این حشرات به واسطه بال‌های غشایی و شبکه شبکه خود شناخته می‌شوند. این بال‌ها به صورت یک‌جور هستند و به همین دلیل این حشره در گروه جوربالان قرار می‌گیرد. بال‌ها می‌توان گفت که اندازه بزرگی دارند و از انتهای بدن عبور می‌کنند. این حشره شاخک‌های کوتاه و مویی شکلی دارد که در بخش جلویی سر واقع شده است و در جنس‌های نر و ماده به یک شکل دیده می‌شود. در این حشره می‌توان علاوه بر چشم‌های مرکب که مختص حشرات است، چشم‌های ساده را نیز که به آن‌ها اوسلی (Ocelli) می‌گویند مشاهده کرد.
تقریبا می‌توان گفت که کمتر کسی صدای این حشره را با فرا رسیدن فصل بهار و تابستان نشنیده باشد. این حشره در جنس نر برای جلب جفت خود بر روی درختان مستقر شده و صداهایی با کمک ساختارهای ویژه در بدن خود ایجاد می‌کند که این صداها عموما بسیار بلند هستند و هم از نظر جلب جفت کارایی دارند و هم به لحاظ فرار از دست شکارچیان زیرا عموما شکارچیان این حشره پرندگان هستند و آن‌ها و با وجود این صدای بلند به نزدیکی آن‌ها نخواهند شد و حشره در امان می‌ماند.
یکی دیگر از مشخصه‌های جالب این حشره وسیع بودن تنوع رنگ بدن آن است. زنجره‌ها رنگ بدن خود را برای سازگاری بیشتر با محیط و به نوعی استتار با محیط برای فرار از دست شکارچیان تغییر می‌دهند و رنگ بدن به سمت همرنگ شدن با محیط پیش می‌رود.
زنجره مو زمستان را به صورت پوره‌های سنین مختلف روی ریشه در زیر خاک سپری می‌کند. عمق استقرار این آفت در خاک بسته به عمق ریشه متفاوت می‌باشد. مشاهده شده که در خاک‌های با بافت شنی، پوره‌ها تا عمق یک متری خاک نفوذ کرده‌اند. در شرایط آب‌وهوایی مناطقی مثل استان همدان ظهور حشرات کامل از اواخر خردادماه آغاز می‌شود و تا اواخر مرداد می‌تواند به طول بینجامد.
تخم‌های این آفت برای تفریخ شدن به یک دوره زمانی 27 تا 42 روزه نیاز دارند. هر نسل از این آفت برای تکمیل یک دوره زندگی خود به 4 سال زمان نیاز خواهد داشت. زمانی که تخم‌ها تفریخ می‌شوند پوره‌های سن اول حشره ظاهر خواهند شد و این پوره‌های سن اول بر روی خاک پای گیاه سقوط می‌کنند و در خاک خود را به ریشه می‌رسانند.
نحوه خسارت زنجره مو
آفت رنجره مو به چند روش می‌تواند در تاکستان‌های مستعد خسارت ایجاد کند. یکی از این روش‌ها تخمگذاری حشرات ماده است. حشرات ماده با تخمگذاری روی شاخه‌های یکساله و به ندرت دوساله سبب قطع ارتباط آوندی در آن ناحیه خواهد شد. این نحوه تخمگذاری سبب می‌شود تا در مسیر انتقال مواد در آوندهای آن ناحیه اختلال ایجاد شود. روش دوم که درواقع روش اصلی ایجاد خسارت توسط این آفت است مربوط به تغذیه پوره‌های سنین مختلف در ناحیه ریشه از شیره گیاهی می‌باشد.
ماده‌های بالغ بعد از تخمگذاری روی شاخه‌های یکساله پس از گذشت مدت زمانی در حدود 27 تا 42 روز پوره‌های سنین اول را حاصل می‌کنند. پوره‌ها به سمت خاک و ریشه گیاه حرکت می‌کنند و بر روی ساختارهای ریشه مستقر شده و از شیره گیاهی آن تغذیه می‌کنند. این شکل از تغذیه سبب بروز ضعف جدی و کاهش عملکرد در تاک‌ها خواهد شد به نحوی که اگر با این افت مبارزه نشود می‌تواند خسارتی در حدود 90 درصد ایجاد کند که این مقدار از خسارت به لحاظ اقتصادی و اجتماعی اهمیت زیادی دارد.
مدیریت زنجره مو
- روش‌های غیرشیمایی:
همانطور که گفته شد تخمگذاری این حشره بر روی سرشاخه‌های جوان انجام می‌شود و از این ناحیه پوره‌های سن اول پدیدار می‌شوند و با حرکت به سمت ریشه سبب بروز خسارت اصلی خواهند شد. یکی از راه‌های کنترل این جمعیت این آفت و کاهش خسارت آن قطع و از بین بردن سرشاخه‌های آلوده به تخم‌های این آفت است. به این ترتیب چرخه ایجاد خسارت این آفت در مرحله تخم قطع خواهد شد.
از آنجایی که این آفت در مرحله پورگی در ناحیه ریشه خسارت‌زایی دارد توصیه می‌شود تا در فصول مختلف اقدام به پابیل زنی درختان شود تا این پوره‌ها از بین بروند. یکی از عوامل موثر در سهولت این فرایند، انتخاب زمینی با بافت خاک سبک است تا بتوان این آفت را در ناحیه ریشه آسان‌تر کنترل نمود.
حذف و نابودی علف‌های هرز در اطراف تاکستان‌ها می‌تواند کمک زیادی به کاهش جمعیت این آفت کند و این موضوع علاوه بر کاهش جمعیت آفت مذکور، می‌تواند سبب کنترل و یا کاهش خسارت سایر آفات و بیماری‌های مختلف شود.
تغذیه گیاهی همواره یکی از نکات کلیدی در پرورش درختان سالم و بدست آوردن محصول با کیفیت است. درختان ضعیف همواره مستعد آفات و بیماری‌های گوناگون هستند و این درختان همواره بیشتر از سایر درختان سالم و قوی مورد حمله عوامل خسارت‌زا قرار می‌گیرند. تقویت درختان انگور با استفاده از انواع کودهای شیمیایی مثل کودهای سوپرفسفات تریپل، دی آمونیوم فسفات و کودهای پتاسیمی مثل سولفات پتاسیم و یا نیترات پتاسیم که نقش بسزایی در افزایش مقاومت گیاه نسبت به عوامل بیماری‌زا و آفات دارند برای کاهش خسارت این آفت توصیه می‌شود. کودهای دامی کاملا پوسیده و عاری از بذور علف‌های هرز نیز برای تقویت درختان مختلف ازجمله انگور توصیه می‌شود.
یکی از روش‌های جدید برای کنترل برخی آفات بخصوص مثل زنجره مو اختلال در جفتگیری است. زنجره مو به واسطه صدایی که از خود تولید می‌کند (حشره نر) جفت یابی و تولید مثل دارد. می‌توان با پخش صدایی که در تداخل با صدای تولید شده است مانع از رسیدن صدای حشره نر به حشره ماده شد تا عمل جفت‌یابی و جفتگیری صورت نگیرد و به این طریق جمعیت حشره کاهش یابد.
تا این بخش روش‌های غیرشیمیایی برای مدیریت و کنترل این حشره آفت شرح داده شد. حال به بررسی روش‌های شیمیایی برای کنترل این آفت خواهیم پرداخت:
- روش‌های شیمیایی:
برای کنترل شیمیایی این حشره می‌توان از سمومی مثل فیپرونیل گرانوله به میزان 50 گرم به ازای هر درخت و یا ایمیداکلوپراید با غلظت 15 تا 20 میلی‌لیتر در 20 لیتر آب به صورت کاربرد خاکی در سطخ سایه‌انداز درخت مو قبل از آغاز پرواز حشرات کامل زنجره در اواخر بهار استفاده کرد.
نحوه استفاده از این سموم به این صورت است که: ابتدا خاک ناحیه سایه‌انداز درخت تا عمق 20 تا 30 سانتی‌متر برگردانده می‌شود و محلول سم و یا گرانول وارد خاک خواهد شد و پس از آن اقدام به برگرداندن مجدد خاک خواهد شد و حداکثر 2 تا 3 روز پس از تیمار درختان اقدام به آبیاری به روش‌های مختلف می‌شود. پس از تیمار درختان با سموم یاد شده از مصرف غوره‌ها و برگ‌ها خودداری شود.
محلول پاشی درختان با کائولین فراوری شده با غلظت 5 درصد در دو مرحله و به فاصله یک ماه به جهت ممانعت از تخمگذاری آفت پیشنهاد می‌شود. بهترین زمان محلول پاشی قبل از ظهور حشرات کامل و آغاز فعالیت آن‌هاست که تقریبا همزمان با اواخر خردادماه تا تیرماه می‌باشد. از آنجایی که کائولین بر روی میوه‌ها باقی‌می‌ماند توصیه می‌شود تا تنها در مواردی که محصول برداشت شده برای مصرف تازه‌خوری استفاده می‌شود اقدام به محلول پاشی با کائولین نمود و از محلول پاشی در تاکستان‌هایی که انگور با هدف تولید کشمش به روش آفتابی کشت می‌شود خودداری کنید.
خاک دیاتومه یکی از مواردی است که در کنترل این آفت کاربرد دارد. این خاک مانع از رسیدن پوره‌ها از سطح خاک به ریشه می‌شود. برای این هدف باید به میزان 100 تا 200 گرم از این خاک به ازای هر درخت در عمق 25 تا 30 سانتی‌متری با قطر نیم تا یک سانتی‌متری در خاک سایه انداز درخت استفاده شود.
جمع‌بندی
در این مقاله به بررسی خسارت زنجره مو و روش‌های کنترل آن پرداخته شد تا با این آفت و نحوه خسارت آن بیشتر آشنا شوید و در صورتی که با این آفت در تاکستان‌های خود مواجه هستید بتوانید به بهترین و موثرترین روش اقدام به مبارزه با این آفت کنید تا در نهایت محصول با کیفیتی داشته باشید.
