کشت خربزه در گلخانه
مقدمه
خربزه یکی از اعضای گیاهان خانواده کدوئیان یا Cucurbitaceae است. این گیاه به لحاظ ارزش غذایی سرشار از ویتامین‌های C, B, A و عناصر مفیدی همچون کلسیم فسفر و پتاسیم است. این میوه خوش‌طعم و خوش عطر بوده و به دلیل داشتن آب فراوان در اواخر بهار و تابستان یکی از پرمصرف‌ترین میوه‌هاست. میوه این گیاه کاربردهای متعددی در تغذیه دارد و به صورت تازه‌خوری و یا در تهیه انواع نوشیدنی‌ها کاربرد دارد. این گیاه همچنین در تغذیه دام‌ها نیز کاربرد دارد و دام از باقیمانده گیاهی خربزه تغذیه می‌کند.
مزایای کشت گلخانه‌ای خربزه
کشت در مزرعه همواره با تنش‌های متعددی رو به روست انواع تنش‌های دمایی، بیماری‌ها و آفات که از تنوع بالایی نیز در شرایط مزرعه برخوردارند. در گلخانه این امکان ایجاد می‌شود تا با فراهم کردن شرایطی خاص و کنترل شده اقدام به پرورش گیاهان مختلف نمود. با انجام کشت گلخانه‌ای، می‌توان در هزینه‌ها صرفه‌جویی نمود و تغذیه و مبارزه با آفات و بیماری‌ها را به صورت موثرتری انجام داد.
آماده‌سازی بستر کشت در گلخانه
خاک مورد استفاده در گلخانه‌ها از آنجایی که ممکن است طی چند دوره تحت کشت محصولات مختلف بوده باشد، دچار آلودگی‌های قارچی، باکتریایی یا بذر علف‌های هرز خواهد شد. از آنجایی که برای کشت محصول در گلخانه هزینههای زیادی صرف می‌شود نمی‌توان ریسک استفاده از بستر کشت آلوده را قبول کرد و در صورت بروز آلودگی گاهی ممکن است خسارت صد درصدی به محصول وارد شود. برای جلوگیری از این موضوع و کاهش خسارت ناشی از آلودگی‌های بستر کشت، توصیه می‌شود تا خاک مورد استفاده با روش‌های مختلف ضدعفونی شود. در این بخش به بررسی روش‌های ضدعفونی بستر کشت خواهیم پرداخت:
- ضدعفونی بستر کشت با نور آفتاب:
ضدعفونی خاک با کمک آفتاب یکی از روش‌های نوین ضدعفونی بستر کشت است که در این روش از سموم شیمیایی استفاده نخواهد شد و در نتیجه آسیب زیست محیطی ندارد. طی این روش باید زمین مورد استفاده برای بستر کشت گلخانه در فصل گرم سال که آفتاب با شدت مناسب و دمای بالا می‌تابد ضدعفونی شود.
خاک را با کود دامی و کود اوره مخلوط کرده و شخم بزنید تا موارد نامبرده به خوبی با خاک مخلوط شود. سپس زمین را به صورت غرقابی آبیاری کنید. اجازه دهید تا آب اضافی از زمین خارج شود و سپس روی خاک را با پلاستیک شفاف بپوشانید. برای اینکه پلاستیک به خوبی روی خاک قرار بگیرد لازم است تا گوشه‌های آن را در عمق 20 تا 30 سانتی‌متری خاک قرار دهید. دمای خاک زیر پلاستیک نسبت به خاک بدون پوشش بسیار بالاتر خواهد رفت و این موضوع به دلیل اثر پلاستیک و همچنین تخمیر کود اوره است که سبب بالا رفتن بیشتر دمای زیر پلاستیک خواهد شد. مدت زمانی که این فرایند به طول خواهد انجامید در حدود شش هفته خواهد بود و تنها در فصول گرم سال قابلیت اجرا دارد. دمایی که در زیر این پوشش ایجاد می‌شود سبب از بین رفتن هاگ‌های قارچ‌های مختلف و از بین رفتن و یا عقیم شدن بذور علف‌های هرز خواهد شد. یکی از معضلات خاک‌های مورد استفاده، آلودگی این خاک‌ها به نماتدهای مختلف است. این موجودات میکروسکوپی سبب ایجاد خسارت فراروان به محصولات مختلف می‌شوند که برای کنترل آن‌ها سموم زیادی وجود ندارد و سموم محدود موجود قیمت بسیار بالایی دارند. برای شناخت بیشتر این موجودات و نحوه خسارت آن‌ها می‌توانید مقاله آشنایی با نماتدهای انگل گیاهی را در دشت سبز مطالعه کنید. دمای بالا سبب از بین رفتن نماتدها خواهد شد و به صورت موثری این بیماری را کنترل می‌کند.
- ضدعفونی با سموم شیمیایی:
اگر ضدعفونی بستر با آفتاب ممکن نباشد می‌توان با سموم شیمیایی مثل بنومیل و ریدومیل اقدام به ضدعفونی بستر کشت نمود. در این روش برای هر 500 مترمربع یک کیلوگرم از بنومیل را با 5 کیلوگرم ریدومیل مخلوط کرده و به صورت یکنواخت در خاک پخش کنید و اقدام به زیر و رو کردن بستر کشت کنید.
ضدعفونی بذر خربزه
برای جلوگیری از بروز بیماری‌های بذرزاد که سبب از بین رفتن گیاهچه و یا حتی عدم جوانه زدن بذرها می‌شوند، باید اقدام به ضدعفونی بذرها با سموم قارچکش نمود. یکی از سمومی که می‌توان برای این منظور استفاده کرد سم قارچکش ایپرودیون کاربندازیم است که از دو قارچکش ایپرودیون که قارچکش حفاظتی است و قارچکش کاربندازیم که به صورت سیستمیک عمل می‌کند تشکیل شده است و به صورت دو منظوره قارچ‌های روی بذر و درون بذر را کنترل می‌کند و طیف وسیعی از بیماری‌ها را مهار می‌کند.
آرایش کاشت خربزه در گلخانه
برای کاشت خربزه در گلخانه توصیه می‌شود به صورت ایجاد پشته‌هایی به ارتفاع 20 سانتی‌متر و عرض تقریبی 50 سانتی‌متر اقدام کنید و دو ردیف خربزه روی هر پشته به فاصله 40 سانتی‌متر از هم به صورت زیگزاگی بکارید. بذرها نباید در تماس با رطوبت مستقیم باشد و بذرها باید در منطقه رطوبت حاصل از رطوبت دریپر باشد تا بذرها دچار پوسیدگی نشوند.
روش‌های کاشت بذر
خربزه به دو صورت نشایی و یا بذری کشت می‌شود:
- کاشت مستقیم:
در صورت تهیه بذر خربزه، می‌توان آن را به صورت مستقیم در خاک بستر کشت نمود. در مناطق نیمه گرمسیری و گرمسیری اوایل آذرماه تا نیمه اول دی ماه می‌توان بذرها را در گلخانه کشت کرد.
- کاشت نشایی:
کاشت نشایی در واقع با جوانه‌دار کردن بذرها و انتقال گیاهچه‌ها به بستر اصلی انجام می‌شود. در این روش بذرها را به مدت دو ساعت در یک ظرف خیس می‌شوند و در یک پارچه نمدار به مدت دو روز نگهداری می‌شوند تا جوانه بزنند. بذرها سپس به سینی نشا منتقل خواهند شد و پس نمایان شدن برگ سوم که برگ حقیقی است به گلخانه منتقل می‌شوند. برای تهیه بستر کشت مناسب جهت رشد گیاهچه‌ها در سینی کاشت باید اجزایی مثل پیت ماس، کوکوپیت به همراه پرلیت استفاده نمود.
داشت خربزه
یکی از حساس‌ترین مرحله داشت خربزه، آبیاری آن است که بهترین شکل آبیاری به صورت نوارهای آبیاری می‌باشد. در این روش از نوارها برای آبیاری استفاده می‌شود. این روش برخلاف روش سنتی سبب شستشوی مواد مغذی اطراف ریشه نخواهد شد و نیاز به مصرف آب کمتری نیز خواهد داشت. لازم به ذکر است که میزان آب و دفعات آبیاری براساس سن گیاه و مرحله رشدی می‌تواند متفاوت باشد. در هر حال لازم است تا آبیاری در فواصل زمانی منظم و بسته به جنس و بافت خاک انجام شود. برای اینکه سیستم ریشه‌ای گیاه توسعه بهتری داشته باشد لازم است که پس از ظهور چهار برگ حقیقی یک دوره خشکی به گیاه تحمیل کرد.
در خربزه تا زمانی که ارتفاع گیاه به اندازه 30 سانتی‌متر نرسد هیچگونه هرسی انجام نخواهد شد اما با رسیدن گیاه به ارتفاع 30 سانتی‌متر یا بیشتر باید شاخه‌های فرعی و برگ‌ها حذف شوند. با این کار بوته‌ای قوی و شاداب خواهیم داشت و از آنجایی که تماس برگ‌های پایینی با خاک ممکن است سبب بروز بیماری‌های مختلف شود، حذف آن‌ها سبب کنترل این بیماری‌ها خواهد شد.
درصورت بالا رفتن دمای گلخانه بیشتر از 25 درجه سلسیوس، گیاه دچار آسیب خواهد شد و گلدهی و باروی آن مختل می‌شود. بنابراین باید در صورت استفاده از هیتر و تجمع دی اکسید کربن، تهویه گلخانه باید به صورت منظم انجام شود. شروع جوانه زنی بذر خربزه در دمای بین 12 تا 15 درجه سلسیوس است و در دمای 25 درجه سلسیوس بهترین رشد را خواهد داشت.
یکی از نکاتی که توجه به آن ضروری است، احتمال بروز شکستگی ساقه‌های خربزه در اثر سنگینی میوه در مراحل تشکیل میوه است. برای جلوگیری از این موضوع باید میوه‌ها در داخل یک توری نایلونی قرار بگیردند و با سیم مفتول به سقف و یا داربست متصل شوند.
تغذیه خربزه در گلخانه
کاربرد کود مناسب در اولین دوره آبیاری بعد از کاشت نشای خربزه در گلخانه اهمیت بالایی دارد زیرا ریشه‌های گیاهچه خربزه توانایی جذب مواد مغذی زیادی دارد و منافذ آن توانایی جذب آمینواسیدها و ویتامین‌ها را دارد که در مراحل بعدی رشد جذب این موارد با سختی بیشتری انجام خواهد شد. استفاده از کودهای مناسب برای تولید و گسترش هرچه بیشتر ریشه و طوقه در این مرحله تاثیرات بسیار مثبتی در مراحل بعدی رشد خواهد داشت. کاربرد کودهای با میزان فسفر بالا مثل کود ریژو برای این منظور مناسب هستند.
استفاده از مقادیر بسیار کم از کودهای هیومیک اسید نقش بسیار مثبتی در بهبود خواص فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی خاک داشته و سبب افزایش عملکرد و بهبود کیفیت محصول تولید شده خواهد شد.
برداشت خربزه در گلخانه
در گیاه خربزه رسیدگی فیزیولوژیک معمولا زودتر از رسیدگی کامل اتفاق می‌افتد. تشخیص رسیدگی فیزیولوژیک با تغییر در بافت میوه و شبکه‌بندی پوست میوه قابل تشخیص است. در این مرحله بذرهای درون یک میوه خربزه قادر به جوانه‌زنی خواهند بود. توصیه می‌شود تا برداشت میوه خربزه چند روز بعد از رسیدگی فیزیولوژیک (در حدود 10 روز بعد از آن) و در مرحله رسیدگی کامل انجام شود تا از رسیدن کامل بذرها اطمینان حاصل شود. در حین برداشت نیز باید دقت لازم را به خرج داد تا از بروز آسیب به سطح میوه جلوگیری شود و بیماری‌های بعد از برداشت نیز کنترل شوند.
جمع‌بندی
کشت خربزه در گلخانه یکی از روش‌های پرورش این محصول است که می‌تواند آورده اقتصادی مناسبی داشته باشد و در مناطقی که این نوع از کشت امکان‌پذیر است حتی توجیه خواهد داشت. باید توجه داشت که کشت گلخانه‌ای همواره مزایا و معایبی دارند که باید براساس بازار محصول و نیاز آن اقدام به کشت یک محصول نمود و گیاه خربزه نیز از این قاعده مستثنی نیست. با تولید این خربزه در فصولی که به صورت مزرعه‌ای امکان کاشت آن وجود ندارد می‌توان به سودآوری مناسبی رسید. در این مطلب کشت گلخانه‌ای خربزه شرح داده شد تا با نحوه پرورش این محصول در محیط غیر از مزرعه بیشتر آشنا شوید.
