سرخرطومی گیلاس و راه های کنترل و مبارزه با آن
مقدمه
یکی از مهم ترین انواع درختان میوه هسته دار درخت گیلاس است .درخت گیلاس که با نام علمی Prunus avium نیز شناخته می شود. درختی با اهمیت بالا و متعلق به تیره گل سرخیان است. اهمیت این درخت و محصول آن علاوه بر مصرف تازه خوری در تهیه کمپوت و مربا نیز کاربرد دارد. براساس آمار های منتشر شده ایران پس از کشور های ترکیه و آمریکا سومین تولید کننده برتر گیلاس در دنیا و پنجمین تولید کننده آلبالو به شمار می رود. با وجود این حجم از تولید گیلاس و آلبالو، در سال های اخیر عواملی نظیر تغییرات اقلیمی ،خشکسالی و افزایش سطح زیر کشت گیاهان باعث افزایش جمعیت آفت و خسارت قابل توجه به محصول گیلاس و آلبالو شده است. در این میان یکی از عوامل خسارت زای مهم که به گیلاس و آلبالو در کنار مگس گیلاس خسارت بالایی وارد می کند سرخرطومی گیلاس Rhynchites auratus است که در برخی از مناطق می تواند تا 90 درصد خسارت وارد کند .در این مقاله سعی شده به جنبه های مختلف این آفت و کنترل ومبارزه آن پرداخته شود.
مشخصات ظاهری سرخرطومی گیلاس
حشره ی کامل این آفت با در نظر گرفتن خرطوم طولی در حدود ۹/۵ تا ۱۱/۵ میلی متر دارند و رنگ بدن و ضمایم حشرات کامل آن نیز قهوه ای مایل به سبز با جلای منی براق بدن و پوشیده از کرک های نرم و پراکنده به رنگ سفید مایل به خاکستری است. در حشرات نر این آفت برخلاف حشرات ماده دو عدد خار در بخش بالایی حاشیه های جانبی پیش گرده وجود دارد و کناره های جانبی پیش گرده در حشرات ماده در مقایسه با حشرات نر دارای انحنای کم تری است. شکل ظاهری تخم های این آفت به رنگ سفید شیری و به طول0.9 تا ۱/۰ میلی متر می باشد و لاروها به رنگ سفید شیری بدون پا و در انتهای بدن نوک تیز می باشند.
پراکنش سرخرطومی گیلاس در ایران
این آفت در مناطقی با ارتفاع ۱۸۵۰ تا ۱۹۵۰ متر یک نسل در یک تا دو سال و در مناطق با ارتفاع کمتر نظیر کرج که ارتفاع ۱۳۵۰ متر دارد هر ساله یک نسل دارد.
زمستان گذرانی این آفت می تواند هم به صورت لارو و هم به شکل حشره ی کامل باشد . در طبیعت حشرات کامل را از نیمه ی دوم فروردین می توان مشاهده نمود و اوج فعالیت حشره ی کامل در نیمه ی اول اردیبهشت ماه است. ظهور اولین حشره ی کامل زمانی صورت می گیرد که هنوز گل ها باز نشده اند ولی جوانه ها متورم و در حال باز شدن هستند.
حشره ی کامل در بهار برای بالغ شدن نیاز به ۲۰ تا ۴۰ روز تغذیه دارد و یک ماده چندین بار جفت گیری می کند و جمعا حدود ۴۰ تخم در داخل سوراخ هایی که روی میوه ایجاد می کنند می گذارد.
لارو های این آفت پس از خروج از تخم وارد هسته شده و از مغز آن تغذیه می کنند و از طرفی تکامل لاروها سریع است و پس از کامل شدن از طریق همان گودال تخم ریزی خارج و در داخل خاک در اعماق ۴ تا ۶ سانتی متری و بعضا تا ۱۰ سانتی متری با ایجاد اطاقک وارد مرحله دیاپوز می شوند.
تعدادی از این لاروها نهایتا به حشره ی کامل تبدیل شده و زمستان را گذرانده و در بهار چرخه زندگی خود را تکمیل می کنند. بخشی از حشرات که به صورت لارو زمستان گذرانی می کنند در مناطق مرتفع قبل از زمستان سال بعد به حشره ی کامل تبدیل شده و ادامه نسل می دهند. در مناطق پست در بهار و از زمان ریزش گلبرگ های گیلاس به مدت حدود یک ماه به طور تدریجی خارج شده و خسارت می زنند.
میزبان ها و نحوه خسارت سرخرطومی گیلاس
این آفت تاکنون از استان های تهران خراسان همدان، قزوین و جبال بارز روی گیلاس، زرد آلو و بادام وحشی مشاهده و جمع آوری شده است.
خسارت این آفت توسط حشره ی کامل روی جوانه ها، برگ ها و میوه ها و توسط لاروها روی میوه ها صورت می گیرد. تغذیه روی برگ ها هم از حاشیه و هم از پهنه است. این تغذیه بعضا به صورت پارگی برگ نیز نمایان می شود. در میوه های زرد آلو و گیلاس علائم خشارت به صورت سوراخ ها و گودال های کوچک و بزرگ به صورت قلوه کن دور تا دور میوه دیده می شود. وجود این گودال ها دو حالت دارند برخی از آنها فقط جنبه ی تغذیه داشته و حشره در آن ها تغذیه کرده و در برخی نیز علاوه بر تغذیه آفت تخم گذاری نیز انجام شده است. گودال های ایجاد شده به راحتی از هم قابل تشخیص و شناسایی می باشند. در وسط گودال های مورد استفاده برای تخم گذاری یک حالت برجستگی مخروطی شکل قابل مشاهده است. حشره ی ماده از نظر رفتاری پس از تغذیه با قطعات دهانی خود پوست هسته را که در آن زمان هنوز سفت نشده است از بین برده و درون آن تخم ریزی میکند میوه های صدمه دیده روی درخت مانده اما بخش صدمه دیده تا زمان رسیدن محصول تا حدی ترمیم می گردد .
نحوه کنترل و مبارزه
- یکی از روش های مبارزه موثر علیه این آفت شخم است. باتوجه به این که لارو ها پس از تغذیه وارد خاک می شوند و پس از ایجاد لانه ای گلی مرحله دیاپور را درون آن می گذرانند، قبل از تکمیل چرخه حشره با شخم زدن می توان لانه ها را خراب کرد و یا به عمق پایین تری منتقل نمود و باعث نابودی آن ها شد.
- در موارد طغیانی پس از ریزش گل ها با یک حشره کش تماسی و تغذیه ای لازم است با حشره ی کامل مبارزه نمود
نتیجه گیری
سرخرطومی گیلاس یکی از آفات مهم گیلاس و آلبالو بوده که در صورت عدم کنترل و مدیریت می‌تواند خسارت بالایی به میوه ها وارد کند که با توجه به رفتار زمستان گذرانی و چرخه زندگی ای که دارد می‌توان با کمترین اقدامات آن را کنترل کرد و از وارد شدن خسارت جلوگیری به عمل آورد.
