آموزش کاشت هندوانه و مهمترین نکات تغذیه و نگهداری آن
یکی از گیاهان و محصولات جالیزی پر مصرف و محبوب در ایران گیاه هندوانه و میوه آن است که در فصول گرم سال محبوبیت بسیاری دارد. این گیاه در بسیاری از مناطق کشور به صورت تجاری کشت می شود و به بسیاری از کشورهای همسایه صادر می شود بنابراین از ارزش اقتصادی بالایی برخوردار است. برای کشت این محصول و برداشت آن به صورت اقتصادی باید نکاتی را مدنظر قرار داد و طبق اصول زراعی و تغذیه پیش رفت تا بتوان به محصولی ایده آل و اقتصادی دست یافت. این مطلب در دشت سبز به معرفی گیاه هندوانه و روش های کاشت، تغذیه اصولی و برداشت آن می پردازد.
معرفی گیاه هندوانه
هندوانه گیاهی است که به صورت یکساله و علفی رشد می کند. این گیاه به لحاظ اقلیمی بومی آفریقاست و بسیار به سرما حساس است. در زبان انگلیسی این گیاه با نام Watermelon شناخته می شود. به لحاظ رده بندی گیاه شناسی، هندوانه متعلق به خانواده گیاهی کدوئیان یا Cucurbitaceae می باشد. نام علمی هندوانه نیز Citrullus lanatus است. میوه این گیاه اندازه بزرگی دارد که این اندازه در ارقام تجاری سازی شده و به لحاظ ژنتیکی بهبود یافته بیشتر به چشم می آید. بافت میوه این گیاه به صورت گوشتی است و میان بر و درون بر آن آبدار و گوشتی می باشد. یکی از اجداد هندوانه، هندوانه ابوجهل است که به آن حنضل نیز می گویند که به صورت وحشی در طبیعت رشد دارد و میوه هایی کوچک و با طعمی بسیار تلخ تولید می کند. در کشت هندوانه ارقام بسیار زیادی وجود دارد که انتخاب رقم مناسب برای کاشت یکی از قدم های ابتدایی و مهم برای رسیدن به محصول اقتصادی و با کیفیت می باشد.
گیاه هندوانه در هر بوته دو نوع گل تولید می کند که گل های نر و ماده هستند. در آغاز گلدهی، گل های نر روی هر گره تشکیل می شوند و گل های ماده بعد از 7 گره تشکیل می شوند. یکی از ویژگی های گل ماده وجود تورم کوچک شبیه یک هندوانه کوچک در بخش پایینی گل می باشد. گرده افشانی در هندوانه به کمک باد و حشرات انجام می شود که نقص در هر کدام ممکن است منجر به عدم تشکیل میوه یا تولید میوه های بد شکل شود. از آنجا که طول عمر هر گل ماده یک روز است، در صورتی که جمعیت حشرات گرده افشان مناسب نباشد احتمال ریزش گل بسیار بالا خواهد رفت. بنابراین در هر بوته ممکن است شاهد تشکیل شدن دو الی سه میوه سالم و با کیفیت باشیم. برای افزایش کارایی گرده افشانی می توان از کندوهای زنبور عسل برای بهبود تولید میوه استفاده نمود.
ارقام مناسب هندوانه
ارقام هندوانه براساس چگونگی تشکیل دانه به ارقامی از قبیل؛ آزاد گرده افشان، هیبرید و تری‌پلوئید یا بدون دانه دسته بندی می شوند. برخی تقسیم بندی ارقام نیز براساس شکل میوه و خطوط و نقوش روی میوه نیز انجام می شود به عنوان مثال میوه های کشیده با وزن بین 11 تا 16 کیلوگرم همراه با خطوط تیره روی زمینه سبز روشن به تیپ جوبیلی معروف هستند و میوه هایی با شکل و اندازه مشابه رقم جوبیلی ولی با پوست و رنگ سبز روشن به تیپ چارلستون گری معروف هستند. بذرهای هندوانه چارلستون گری چندرنگ و بزرگ می باشد. در تیپ جوبیلی نرخ تولید میوه بد شکل بیشتر از سایر ارقام است. تیپ چارلستون گری به پژمردگی و آنتراکنوز مقاومت نشان می دهد و این موضوع در برتری کشت اهمیت دارد.
هندوانه های با شکل کروی با وزن بین 9 تا 14 کیلوگرم با خطوط روی آن به تیپ کریمسون سوئیت معروف هستند. رقم کریمسون سوئیت به پژمردگی و آنتراکنوز حساسیت دارد. بذرهای هندوانه کریسمون سوئیت کوچک و قهوه ای هستند.
کاشت هندوانه
برای کشت هندوانه دو شکل از زراعت وجود دارد؛ دیم و آبی. در زراعت به روش آبی از روش جوی و پشته استفاده می شود که فاصله بوته ها روی یک ردیف از یکدیگر یک متر و فاصله پشته ها از هم را 5/2 تا 3 متر در نظر گرفت. در کشت دیم برای آسان شدن فرایند مبارزه با علف های هرز به جهت استفاده از ابزارهایی مثل دیسک، اقدام به تهیه جوی و پشته نمی شود از این رو فاصله بوته ها از هم را 3 متر در نظر می گیرند. در کشت جوی و پشته ای، پشته ها سریع تر گرم می شوند و این موضوع در عرضه سریعتر محصول به بازار اهمیت دارد. در صورتی که در بازار مصرف هدف میوه های درشت بیشتر مورد پسند هستند بهتر است فاصله روی ردیف ها بیشتر شوند.
اگر برای کنترل علف های هرز از دیسک استفاده نمی شود می توان فاصله ردیف ها را تا 5/2 متر نیز در نظر گرفت و فاصله بوته ها روی پشته را تا 80 سانتی متر کاهش داد.
یکی از نکات مهم در فرایند کاشت هندوانه، تامین خاک مناسب آن است. خاک ایده آل برای کشت هندوانه باید بافتی لومی_شنی داشته و از حاضلخیزی بالایی برخوردار باشد. خاکی که هندوانه در آن کشت می شود باید زه کشی بالایی داشته باشد و همینطور اسیدیته آن بین 6 تا 5/6 قرار داشته باشد. هندوانه نسبت به خاک های با اسیدیته کم، در حدود 5/5 را نیز متحمل است اما در جذب بسیاری از عناصر ریزمغذی تحت این شرایط دچار مشکل خواهد شد. مقادیر کم کلسیم و یا نسبت بالای پتاسیم و کلسیم به منیزیم سبب ریزش گل ها می شود. کمبود آب و همچنین کمبود کلسیم می تواند سبب بروز عارضه پوسیدگی گلگاه هندوانه شود.
آماده سازی زمین برای کاشت
میزان بارندگی های زمستانه در نحوه آماده سازی زمین جهت کشت هندوانه بسیار اهمیت دارد. در سال هایی که بارندگی های زمستانه رطوبت زمین را در حد مطلوبی رسانده است نیازی به آبیاری غرقابی زمستانه زمین نخواهد بود و بدون آن می توان اقدام به کشت هندوانه نمود اما در سالهایی که زمستان بارندگی مناسبی ندارد باید در زمستان اقدام به آبیاری غرقابی در صورت امکان نمود و پس از آن در اواخر زمستان اقدام به شخم و دیسک در اوایل بهار و ایجاد جوی و پشته برای کشت هندوانه نمود.
در حالتی که بستر کشت هندوانه با فشردگی کمتری آماده شود تولید محصول بیشتری را نیز شاهد خواهیم بود بنابراین توصیه می شود تا در کشت هندوانه حداقل خاک ورزی انجام شود.
در خصوص آبیاری هندوانه باید به نکاتی توجه نمود که در تولید محصول با کیفیت از اهمیت زیادی برخوردار است. گیاه هندوانه ریشه هایی دارد که به صورت عددی می توانند تا عمق 5/1 متری خاک نفوذ داشته باشند اما این نفوذ به معنی کارایی بالای آن نیست و این ریشه ها در عمق های کمتری کارایی حداکثری دارند. بعد از سبز شدن بذرهای هندوانه می توان تا مدتی گیاه را آبیاری نکرد اما به لحاظ مراحل رشدی حساس ترین مرحله به لاله رفتن و شروع میوه دهی است که باید آبیاری به صورت مناسب انجام شود. عدم آبیاری مناسب و تحمل خشکی توسط گیاه بدشکلی میوه و پوسیدگی گلگاه را ایجاد خواهد کرد.
مزرعه هندوانه در فصل گلدهی و میوه دهی باید مرتب بازدید شود و میوه های آسیب دیده و بد شکل از مزرعه حذف شوند. یکی از عارضه های میوه هندوانه حفره خالی در گوشت میوه است که با نام Hollow heaty شناخته می شود. این عارضه در اثر دوره های خشک و مرطوب و یا دماهای خیلی گرم و خیلی سرد که به صورت متناوب تکرار می شوند ایجاد می شود. یکی از مواردی که می تواند مانع از بروز این عارضه شود گرده افشانی مناسب می باشد. نیتروژن زیاد و آبیاری غیراصولی و در مقادیر بالا نیز میتوانند این عارضه را سبب شوند.
دوره های قبل از ظهور گیاهچه، اوایل گلدهی و 10 روز پیش از برداشت برای آبیاری و در نتیجه آن تولید محصول با کیفیت اهمیت زیادی دارد. تنش رطوبتی در نزدیکی دوره برداشت سبب کاهش اندازه میوه می شود. آبیاری زیاد در نزدیکی مرحله برداشت یک عارضه را در میوه هندوانه سبب می شود که به آن قلب سفیدی یا White heart نام دارد. یکی از راه های جلوگیری از بیماری های برگی قارچی و باکتریایی عدم آبیاری در شب هنگام و یا در عصر است.
هدایت بوته های هندوانه
یکی از مواردی که در پرورش میوه با کیفیت هندوانه موثر است هدایت صحیح بوته ها روی جوی و پشته می باشد. در شروع لاله رفتن بوته ها باید اقدام به هدایت بوته های هندوانه نمود تا بوته ها وارد جوی نشوند. در صورتی که پس از این مرحله اقدام به هدایت بوته ها شود احتمال بروز آسیب به بوته ها افزایش خواهد یافت.
تغذیه گیاهی هندوانه
تولید یک محصول با کیفیت و اقتصادی در گرو توجه ویژه به تغذیه و کوددهی گیاه در کنار سایر مراقبت های آن می باشد. کمبود یک یا چند عنصر غذایی مهم و پرمصرف در یک گیاه می تواند به صورت چشمگیری راندمان تولید را کم کند و از کیفیت آن نیز بکاهد. در بعضی موارد ممکن است این کمبودها در اثر عناصر کم مصرف و یا ریزمغذی باشد که توجه به این موارد از الزامات یک کشاورزی هدفمند است.
برای آشکار شدن نیازهای خاکی که در آن محصولی زیر کشت است باید پیش از کاشت محصول از آب و خاک آن محل نمونه برداری شده و روی آن آزمایشاتی انجام شود تا بافت خاک، سختی آب و همچنین ترکیبات و مواد مغذی و آلی موجود در خاک مشخص شوند. با انجام این کار نیازهای خاک به خوبی مشخص خواهند شد و تغذیه گیاه به صورت هدفمند انجام خواهد گرفت و هزینه های لازم برای تهیه انواع کودها را کاهش خواهد داد.
سه عنصر پرمصرف نیتروژن، فسفر و پتاسیم در مزرعه هندوانه باید برای این گیاه تامین شوند. یک توصیه کلی برای مزارع هندوانه وجود دارد اما این توصیه ها براساس شرایط محیطی، مزرعه و منطقه تحت کشت ممکن است متغییر باشد بنابراین اولویت باید همواره آزمون های خاک شناسی باشد.
برای یک هکتار زمین زراعی تحت کشت هندوانه باید چیزی در حدود 150 کیلوگرم اوره، 100 کیلوگرم کودهای فسفره مثل فسفات آمونیوم یا سوپر فسفات تریپل و 50 کیلوگرم نیز سولفات پتاسیم مصرف نمود. زمان مصرف این کودها نیز به شرح زیر است:
تمامی کودهای فسفره باید به صورت نواری در ناحیه توسعه ریشه یا به صورت کپه ای قبل از کاشت به خاک داده شود.
کود اوره باید تقسیطی داده شود و براساس آن، یک سوم از این کود باید در زمان کاشت، یک سوم در زمان لاله رفتن و یک سوم در مرحله گلدهی به صورت سرک داده شود.
مصرف کودهای پتاسیم نیز مشابه با کود فسفر در پیش از کاشت هندوانه باید انجام شود.
برای رفع نیاز گیاه هندوانه به عناصر ریزمغذی باید پیش از گلدهی اقدام به محلول پاشی با این قبیل کودها با غلظت 2 در هزار و یا غلظت توصیه شده روی بسته بندی محصول نمود.
استفاده بیش از اندازه از کودها همانند عدم استفاده از کود مشکلات زیادی را برای کشاورز به همراه خواهد داشت بنابراین همواره با راهنمایی از کارشناسان کشاورزی اقدام به تغییر در مقادیر مصرف کوددهی کنید.
جمع‌بندی
در این مقاله به نحوه کاشت و تغذیه گیاه هندوانه پرداخته شد تا با این گیاه و نیازهای آن و همچنین نحوه کاشت و نگهداری آن بیشتر آشنا شوید.
