بیماری‌های فیزیولوژیک سیب را بهتر بشناسید!
همه‌ی ما با درخت سیب و میوه آن آشنایی داریم و این میوه در کشور ما از محبوبیت بسیار زیادی برخوردار است. میوه سیب از گذشته های بسیار دور در فرهنگ ما ایرانیان جا داشته و رد آن در بسیاری از فرهنگ های ایرانی به چشم می خورد. امروزه میوه سیب از اهمیت اقتصادی بالایی برخوردار است و در کشور ما، بسیاری از مناطق این میوه را به صورت تجاری پرورش می دهند و به کشورهای زیادی صادر می کنند. موضوع کیفیت میوه سیب در بازارپسندی محصول نقش اساسی دارد و کمیت محصول نهایی در کنار کیفیت تضمین یک برداشت اقتصادی خواهد بود. بسیاری از فاکتورها و شرایط در بهبود و یا کاهش کیفیت محصول نهایی سیب نقش دارند. در این مطلب به بررسی عارضه هایی خواهیم پرداخت که ممکن است در طول سال روی میوه سیب و یا پس از برداشت آن مشاهده کنید.
مقدمه
بسیاری از کشاورزان و باغداران آشنا با برخی از بیماری ها و آفات مهم در منطقه خود هستند اما باید به این نکته توجه داشت که بسیاری از بیماری ها و یا عارضه هایی که روی محصول ایجاد می شود ممکن است در اثر یک عامل خارجی زنده (آفت و یا بیماری) نباشد. عارضه هایی که در اثر عوامل محیطی، تغذیه ای و ژنتیکی ایجاد می شوند تحت عنوان بیماری ها یا عوارض فیزیولوژیک شناخته می شوند که در بیشتر موارد با بیماری های رایج اشتباه گرفته می شوند و یا حتی تشخیص داده نمی شوند. این مطلب مقدمه ای بود بر مفهوم بیماری های فیزیولوژیک که در ادامه به معرفی عارضه های مهم در محصول سیب، پیش و پس از برداشت خواهیم پرداخت.
عوارض فیزیولوژیک پیش از برداشت
همانطور که از اسم این عارضه ها پیداست در زمانی که میوه روی درخت درحال رشد است شاهد این گروه از عارضه ها خواهیم بود. این دسته از عارضه ها این قابلیت را دارند تا بخشی از محصول را از عرضه خارج کنند و کیفیت و کمیت محصول را کاهش دهند.
از این گروه عوارض فیزیولوژیک می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- زنگار یا Russeting:
شما ممکن است در طول فصل رشد و زمانی که میوه در حال رشد است لکه های چوب پنبه ای قهوه ای رنگ روی پوست میوه ببینید. این عارضه به عنوان زنگار شناخته می شود علل زیادی از جمله تهویه نامناسب، نور کم و رطوبت بالا ایجاد می شود. زنگار کیفیت میوه را هدف قرار می دهد و از بازارپسندی آن می‌کاهد.
بیماری های ویروسی، باکتری ها و قارچ های سفیدک سطحی نیز در ایجاد این عارضه نقش دارند. محلول پاشی با سموم و یا کودهایی از قبیل کلسیم، روی و مس که به صورت یکنواخت روی محصول پخش نشده اند نیز در ایجاد زنگار موثر هستند. برای جلوگیری از بروز این مشکل باید از روش های زیر کمک گرفت:
- محلول پاشی با جیبرلین از منابعی مثل قرص جیبرلین 3 تا 4 بار به فاصله 10 روز از زمان ظهور اولین گل تا ریزش گلبرگ ها.
- عدم کشت درختان باد شکن در مناطق با تهویه کم.
- کشت نهال عاری از ویروس.
- سمپاشی در شرایط رطوبتی کم و دمای زیر 32 درجه سلسیوس.
- استفاده از سموم پودری به جای امولسیون و کالیبره کردن نازل سمپاش برای پخش یکنواخت محلول سم یا کود.
- آفتاب سوختگی (Sun sculd):
همانطور که از نام این عارضه پیداست، شدت بالای نور خورشید در کنار دمای بالا سبب بروز این عارضه روی میوه خواهد شد. از علائم آفتاب سوختگی می توان به؛ ایجاد بخش های سفید یا زرد روی قسمتی از میوه که در تماس با آفتاب است اشاره کرد. بخش آسیب دیده در صورت تشدید علائم قهوه ای رنگ شده و حالتی اسفنجی و فرورفته پیدا خواهد کرد. برخی ارقام مثل گرانی اسمیت که پوست نازکی دارند نسبت به این شرایط حساسیت بیشتری دارند.
برای جلوگیری از این عارضه توصیه می شود تا از سایه بان توری (شید گلخانه) در صورت امکان استفاده شود و یا از ترکیباتی نظیر کائولین به عنوان پوشش روی میوه ها و تاج درخت استفاده شود. تربیت اصولی درخت که سبب قرار نگرفتن میوه ها در برابر آفتاب مستقیم می شود نیز در کاهش این عارضه نقش دارد.
- ترک خوردگی (Cracking):
شکاف خوردن میوه و یا ایجاد ترک ها با اندازه های مختلف روی میوه سیب دیده می شود که این موضوع سبب ورود سایر عوامل بیماری زا به میوه خواهد شد. کاهش بازارپسندی و کمیت محصول در نتیجه این عارضه می باشد. عارضه ترک خوردگی میوه در مرحله دوم رشد میوه رخ می دهد و میوه های با قند بالا و زنگار بیشترین آسیب را می بینند.
از علل ترک خوردن میوه می توان به بارندگی و جذب رطوبت زیاد توسط ریشه و پوست میوه پس از تحمل یک دوره خشکی اشاره کرد. در این شرایط میوه هایی که به خوبی با ترکیبات کودی پتاسیم و کلسیم تغذیه نشده اند دچار ترک خوردگی خواهند شد. برای فرار از این شرایط توصیه می شود تا نسبت به استفاده از کودهای کلسیمی مثل نیترات کلسیم و کودهای پتاسیم بالا برای افزایش استحکام بافت میوه مثل کود 36 12 12 استفاده کنید. مدیریت آبیاری و جلوگیری از تنش آبی با استفاده از مالچ پاشی سطح خاک می تواند به کاهش بروز این عارضه کمک زیادی کند.
- ریزش میوه (Fruit drop):
شما ممکن است در طی سال زمانی که درخت شکوفه های زیادی تولید می کند شاهد ریزش بخش زیادی از این شکوفه ها باشید. این موضوع تا جای زیادی امری طبیعی محسوب می شود. با گرم تر شدن شرایط آب و هوایی میزان خسارت ناشی از ریزش میوه در ایران افزایش یافته است که این موضوع یک مشکل بزرگ محسوب می شود.
ریزش میوه دلایل بسیاری می تواند داشته باشد که شامل؛
- عدم گرده‌افشانی و لقاح صحیح؛ در این حالت تعداد دانه های تشکیل شده در میوه کمتر از 5 عدد می شود و در این شرایط ریزش میوه در تابستان حتمی است.
- شرایط نامساعد محیطی مثل بادهای شدید، دمای بالا و یا پایین، رطوبت بسیار کم و..
- کمبود عناصر مهم تغذیه ای از قبیل روی، بور و نیتروژن.
- آفات و بیماری ها.
- حساسیت بالای رقم مورد استفاده.
ریزش میوه در مراحل مختلفی رخ می دهد که شامل:
- پس از تشکیل میوه و ریزش گلبرگ ها؛ به دلیل لقاح نادرست.
- ریزش میوه های تلقیح شده؛ سقط شدن بذرهای اولیه و زرد شدن دم میوه.
- ریزش میوه در مرحله فندق شدن؛ بیشترین ریزش در این مرحله رخ می دهد. در اثر کمبود هورمون های لازم و مواد مغذی و آب رخ خواهد داد.
- ریزش میوه پیش از برداشت؛ 2 تا 3 هفته پیش از برداشت رخ می دهد و در اثر شرایط بد محیطی، اختلالات هورمونی، کمبود آب و مواد مغذی رخ می دهد.
روش های مدیریت ریزش میوه شامل:
- استفاده از ارقام گرده زای تجاری مناسب؛ برخی ارقام مثل ستایمن، واینسپ و موتسورا دانه گرده عقیم دارند و برای گرده افشانی مناسب نیستند. استقرار کندوی زنبور عسل در باغات نیز یکی از راه های افزایش نرخ گرده افشانی مناسب است.
- تغذیه مناسب درخت؛ استفاده از کودهایی نظیر نیتروژن، روی و بور می توانند به بهبود زمان گرده افشانی کمک کنند و فعالیت دانه گرده را بهبود ببخشند. از این کود ها تحت عنوان کود فروت‌ست یاد می شود که طی دو مرحله پس از برداشت و قبل از تورم جوانه در اسفندماه استفاده می شود.
بیماری های فیزیولوژیک پس از برداشت
محصولات باغی اعم از میوه ها و سبزی جات به دلیل رطوبت بالا و ماهیت فیزیولوژیک خود میزان ضایعات زیادی نیز دارند که گاهی تا 60 درصد محصول نیز می رسد.
از عوارض فیزیولوژیک پس از برداشت می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- لکه تلخی (Bitter pit):
لکه تلخی عارضه ای است که روی پوست میوه ذخیره شده در سردخانه ایجاد می شود. این عارضه به صورت نقاط قهوه ای کوچک روی سطح میوه بروز می کند و به مرور حالتی فرورفته می گیرد و تیره خواهد شد. گوشت میوه در محل لکه به رنگ قهوه ای، خشک و چوب پنبه ای در می‌آید. ارقام گلدن دلیشس و گرانی اسمیت نسبت به رد دلیشس حساسیت بیشتری به این عارضه دارند.
لکه تلخی در اثر عدم تعادل بین کلسیم و پتاسیم و منیزیم رخ می دهد. سطح پایین کلسیم در کنار میزان بالای پتاسیم و منیزیم این عارضه را سبب می شود. کوددهی با کودهای نیتروژنه به میزان زیاد و آبیاری نامنظم سبب کاهش میزان کلسیم و بروز این عارضه خواهد شد همچنین چیدن زودتر از موعد میوه سیب سبب کاهش جذب کلسیم کافی می شود.
روش های مدیریت این عارضه به شرح زیر است:
- چیدن سیب ها در زمان رسیدن کامل آن ها و غوطه‌ور سازی میوه ها در محلول 2 درصد کلسیم.
- محلول پاشی 3 تا 5 نوبت با کودهای کلسیمی زمانی که میوه در مرحله فندقه قرار دارد.
- عدم استفاده از ترکیبات و یا کودهای کاهنده اسیدیته خاک. کاهش اسیدیته در جذب کلسیم اختلال ایجاد خواهد کرد.
- رطوبت بالا در سردخانه:
در شرایطی که رطوبت محیط سردخانه بالای 95 درصد باشد و تهویه مناسبی نیز برقرار نباشد این رطوبت به صورت قطرات آب بر روی میوه ایجاد می شود و توسط پوست میوه جذب می شود که در نتیجه آن شاهد ترک خوردن پوست میوه و ورود عوامل بیماری زای ثانویه خواهد بود.
برای جلوگیری از این موضوع نباید رطوبت سردخانه بالای 95 درصد باشد و همواره باید تهویه یکنواخت برقرار باشد. چیدمان سبدهای میوه باید طوری انجام شود که گردش هوا بین طبقات مختلف برقرار شود.
- رطوبت کم سردخانه:
در شرایطی که میزان رطوبت سردخانه کم باشد تبخیر از پوست میوه آغاز می شود و در این شرایط پوست میوه رطوبت خود را از دست داده و چروکیده خواهد شد. با ادامه دار شدن این شرایط گوشت میوه نیز آب زیادی از دست خواهد داد و وزن میوه بشدت کم می شود.
- آب گزیدگی (Water core):
این عارضه با نام عسلک گوشت هم شناخته می شود و حین برش سیب به صورت بخش های خیس در درون میوه دیده خواهد شد. با گسترش این عارضه کل گوشت میوه به صورت عسلک دیده می شود. میوه های مبتلا به این عارضه را نمی توان در انبار نگهداری کرد و عمر بسیار کوتاهی دارند.
از علل آب گزیدگی میوه می توان نسبت بالای برگ به میوه و استفاده از کودهای نیتروژنه بالا نسبت به کودهای بور و کلسیم اشاره کرد. تنک کردن شدید میوه که نتیجه آن قرار گرفتن میوه ها در برابر تابش شدید خورشید است در تشدید این عارضه نقش مهمی دارد. ارقام رد دلیشس و جاناتان بیشترین حساسیت را به این عارضه دارند.
برای جلوگیری از بروز عارضه آب گزیدگی راه های زیر پیشنهاد می شود:
برداشت به موقع محصول سیب و جلوگیری از برداشت دیرهنگام از نکات مهم در جلوگیری از این عارضه است. میوه هایی که دچار آب گزیدگی شدند باید به سرعت برای مصرف ارسال شوند و نباید در انبار نگهداری شوند. محلول پاشی ترکیبات کودی کلسیمی در مرحله فندقه شدن میوه و همچنین دو هفته پیش از برداشت در کاهش این عارضه نقش مهمی دارد. استفاده از سیستم آبیاری تحت فشار به جای غرقابی نیز در کاهش این عارضه موثر می باشد.
جمع‌بندی
سیب یکی از میوه های بسیار محبوب و بازارپسند است که کیفیت مناسب آن تضمین کننده درآمد بالا برای تولید کننده خواهد بود. طبیعتا کیفیت بالا در گرو توجه به نیازها و شرایط و عوامل کاهنده کیفیت و انتخاب راهی برای جلوگیری از آن هاست. در این مقاله به بررسی عواملی پرداختیم که در کنار سایر عوامل زنده می توانند کیفیت و کمیت محصول سیب را به شدت کاهش دهند و روش های مدیریت آن ها نیز شرح داده شد تا به خوبی بتوانید این عوامل را مدیریت کنید.
