مگس مدیترانه‌ای میوه مخرب ترین آفت کشاورزی
یکی از مهمترین آفات کشاورزی که امروزه تولید محصولات کشاورزی را درکشور ما تهدید می‌کند مگس مدیترانه‌ای یا مگس مدیترانه‌ای میوه است. این آفت تا سالهای گذشته به عنوان آفتی قرنطینه بود و مبادی ورودی کشور از ورود محصولات کشاورزی آلوده به این محصول جلوگیری می‌کردند اما با شیوع این آفت در کشورهای همسایه این آفت نیز از محل ورودی‌های غیر رسمی وارد کشور شد و سبب بروز خسارت سنگینی در باغات مختلف در هر سال زراعی می‌شود.
معرفی آفت
مگس مدیترانه‌ای میوه با نام علمی Ceratitis capitate (Wiedmann) یکی از انواع مگس‌های میوه از راسته دوبالان یا Diptera می‌باشد. این آفت بومی جنوب صحرای بزرگ آفریقاست و اکنون به صورت کامل در قاره آمریکا مستقر شده است. این آفت به عنوان یکی از مخرب ترین آفات میوه در سراسر جهان در نظر گرفته می‌شود. این حشره آفت به دلایلی از قبیل پراکندگی وسیع در دنیا، مقاومت به آب و هوای خنک در مقایسه با سایر مگس‌های میوه و بالا بودن قابل توجه دامنه میزبانی به عنوان آفت شماره یک از نظر اقتصادی معرفی می‌شود.
در کشور ما یکی از مشکلات بزرگ باغداران مرکبات بخصوص در ناحیه شمال کشور، این آفت مخرب است. به دلیل اینکه تا پیش از ورود این آفت هیچ آفت دیگری خسارت مشابه‌ای در حد و اندازه این آفت به باغات مرکبات وارد نمی‌کرد، ورود یکباره این حشره سبب شدت یافتن خسارت در حد غیر قابل کنترل در سالهای ابتدایی شد. در برخی نواحی مدیترانه‌ای تنها برخی از ارقام زودرس انواع مرکبات کشت می‌شوند زیرا با سپری شدن فصل و نزدیک شدن به انتهای فصل سرما جمعیت این حشره آفت به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا می‌کند و نتیجه آن نابودی بیشتر محصولات خواهد بود. در برخی نواحی از دنیا میزان خسارت این آفت به درختان میوه هسته دار ( هلو، شلیل، گیلاس و..) به میزان وحشتناک 100% می‌رسد که این میزان خسارت تنها در خصوص یک آفت بسیار قابل توجه است.
شکل شناسی این آفت به این صورت است که شکل بالغ این حشره اندازه‌ای کمی کوچکتر از مگس‌های خانگی دارد و بالهای آن اشکالی که در انواع مگس‌های میوه دیده می‌شود دارد. تخم‌های این آفت اندازه‌ای در حد 1 میلی‌متر دارند و حالتی منحنی و سطحی یکنواخت و به رنگ سفید درخشان دیده می‌شوند. لاروهای این آفت به شکل سیلندری که در یک انتها باریک هستند و و در ناحیه شکمی بدن حالت انحنا به خود می‌گیرد هستند.
شفیره این آفت حالت سیلندری با طولی معادل 4 تا 4.3 میلی‌متر دارد که رنگ آن قهوه‌ای مایل به قرمز تیره است و شبیه به دانه گندم متورم شده است.
تخمگذاری حشرات ماده در زیر پوست میوه‌های گیاهان میزبان که در مراحل اولیه رسیدگی هستند انجام می‌شود. در خصوص میوه‌هایی که ترک خوردگی دارند، این محل‌ها بهترین مکان برای تخگذاری ماده‌ها خواهند بود. در یک شکاف ممکن است چندین حشره تخمگذاری کنند و در یک نقطه تا 70 تخم نیز می‌توانند دیده شوند. زمانی که لاروها از تخم بیرون بیایند بلافاصله شروع به تغذیه با تونل زدن درون میوه می‌کنند. لاروها در سنین اول در نزدیکی هم تغذیه می‌کنند. میوه رسیده و آلوده به این آفت، آبدارتر هستند و این میوه‌ها پر از تخم و لارو خواهند بود.
دامنه میزبانی این آفت شامل 260 نوع از انواع میوه‌ها، سبزیجات، گل‌ها و مغزها می‌باشد. میوه‌ها یا بافت‌های با پوست نازک برای تغذیه و تخمگذاری ترجیح داده می‌شوند. این آفت در روی گیاهان خانواده کدوییان به عنوان میزبان ضعیف گزارش شده‌اند. در نواحی مختلف دنیا ترجیح تغذیه‌ای این آفت می‌تواند بسیار متفاوت باشد.
تشخیص آفت
شناسایی و تشخیص این آفت از روی ویژگی‌های ظاهری لارو بسیار دشوار است. یکی از ویژگی‌های جالب لاروهای این آفت، توانایی جهش آن است. زمانی که لاروها از میوه خارج شوند با مکانیزم ویژه‌ای می‌توانند تا 25 میلی‌متر جهش داشته باشند. بهترین حالت شناسایی این آفت، مرحله بلوغ آن است. اما اگر لاروها شناسایی شدند باید حتما در محلول آب و ایزوپروپانول 70% ریخته شوند تا از بین بروند. زمانی لاروها قابلیت شناسایی از روی ویژگی‌های ظاهری را پیدا می‌کنند که وارد مرحله سوم از زندگی (سن سوم) خود شوند.
مدیریت و کنترل
حشرات بالغ این آفت توسط انواع تله‌ها که توسط موسسات مختلف خصوصی یا دولتی تهیه و عرضه می‌شوند، ردیابی و پایش می‌شوند. این تله‌ها با جذب و به دام انداختن حشرات بالغ، هم به نوعی سبب کنترل جمعیت آنها شده و هم امکان سنجش جمعیت و زمان تخمگذاری توسط ماده‌ها را فراهم می‌کند تا براساس آن سایر روش‌های مبارزه آغاز شوند. فرایند تله گذاری در باغات و مزارع که احتمال آلودگی به این آفت بالاست باید از ابتدای سال زراعی شروع شود و تا پایان آن ادامه پیدا کند.
اگر در تله از مواد جذب کننده استفاده می‌شود بهتر است که این مواد هر 10 تا 14 روز عوض شوند. در صورت استفاده از تله مکفیل بهترین ماده جذب کننده سراترپ و تله دلتا مواد پارافرومونی بهترین ماده جذب کننده هستند.
توصیه می‌شود نصب تله‌ها در بخش جنوبی درخت و در ارتفاع نهایتا 2 متری از سطح زمین و کمی در بخش سایه انداز درخت انجام شود. به فاصله 7 الی 10 روز باید از تله‌ها بازدید کرد و براساس یک برنامه دقیق این کار را انجام داد. توصیه می‌شود که در هر هکتار 3 تا 5 تله بکار گرفته شود.
استفاده از طعمه مسموم برای از بین بردن حشرات ماده می‌تواند روش کنترلی موثری باشد. حشرات ماده برای بلوغ و تخمگذاری به منبع غذایی غنی نیاز دارد که در حالت طبیعی این مواد را از طریق تغذیه از شهد گل‌ها، عسلک حشرات و یا فضله پرندگان بدست می‌آورد. تهیه طعمه مسوم با استفاده از پروتئین هیدرولیزات به نسبت 3 لیتر و مالاتیون به نسبت 200 سی‌سی در 100 لیتر آب انجام می‌شود. طعمه پاشی از یک ماه قبل از برداشت محصول شروع می‌شود و تا پایان برداشت ادامه خواهد یافت.
برداشت کردن میوه زودتر از زمان رسیدگی آن می‌تواند یکی از راه‌های مدیریت این آفت باشد. این فرایند زمانی صورت می‌گیرد که میوه صرفا رنگ پوست آن نرسیده باشد و بافت خوراکی میوه از نظر فیزیولوژیک به مرحله رسیدگی کامل رسیده باشد. این روش در مناطقی که جمعیت آفت بسیار می‌تواند بالا باشد و خسارت شدیدی وارد کند توصیه می‌شود.
معدوم کردن میوه‌های آلوده که در پای درخت ریخنه شده‌اند نیز یکی از روش‌های موثر و مهم در کنترل این آفت است. اگر این میوه‌ها از سطح باغ جمع‌آوری نشوند این فرصت را برای این آفت فراهم می‌کنند تا در بافت میوه‌ها مجددا تولید مثل و تغذیه کنند و جمعیت نسل بعد را در حد خطرناک و خسارت‌زا قرار دهند.
در خصوص درختان مرکبات توصیه می‌شود به جهت برداشت تمامی میوه‌ها از درخت و راحتی این کار ارتفاع درخت بین 2 تا 3 متر باشد تا دسترسی به بخش‌های مختلف درخت به آسانی صورت بگیرد و از باقی‌ماندن میوه روی درخت جلوگیری شود و محلی برای انتقال آفت به نسل بعد نباشد تا از افزایش جمعیت آفت به صورت تصاعدی جلوگیری شود.
کاربرد مقررات قرنطینه‌ای داخلی یکی از روش‌های مهم و موثر است که نباید از توجه به آن غافل بود. این موضوع بیشتر بر عهده دستگاه‌های نظارتی ارگان‌های دولتی مثل جهاد کشاورزی است تا با پایش محصولاتی که از یک استان به استان دیگری منتقل می‌شوند عاری از آفت باشند و استانی که این آفت یا آفتی بخصوص در آن وجود ندارد آلوده نشود و منجر به خسارت شدید نشود.
یکی از نکاتی که در خصوص کنترل این آفت مطرح است مقاوم بودن آن به انواع سموم شیمیایی موجود در بازار است. این آفت به طیف وسیعی از آفتکش‌ها مقاومت بالایی نشان می‌دهد و تنها راه مبارزه با آن روش‌های غیر شیمیایی است که مختصری از آنها شرح داده شد.
در این مقاله به معرفی یکی از آفات مهم کشاورزی در ایران و جهان پرداخته شد و روش‌های مدیریتی آن نیز شرح داده شد تا بیش از پیش میزان آگاهی و آشنایی با این آفت مهم بیشتر شود.
