مبارزه با سوسک سرشاخه خوار رزاسه
معرفی آفت سرشاخه خوار رزاسه
سوسک سرشاخه خوار رزاسه با نام علمی Ospheranteria coerulescens یکی از آفات مهم درختان میوه دانه‌دار و هسته‌دار از خانواده سوسک‌های Cerambycidae می‌باشد. این حشره در گذشته به عنوان یک آفت درجه دو برای درختان میوه یاد شده در نظر گرفته می‌شد اما با بروز خشکسالی‌های پی‌درپی و کمبود آب در اقلیم‌های این درختان، به عنوان یک عامل مهم و خسارت‌زا طبقه بندی می‌شود.
این حشره آفت در اکثر نقاط کشور پراکنده است و به درختان زردآلو و بادام خسارت شدیدی وارد می‌کند. اولین گزارش از این حشره آفت در ایران توسط دکتر افشار در سال 1323 در تهران انجام شد. در اقلیم‌هایی از کشور که آب و هوای گرم و خشک دارند و باغاتی که در مناطق پست و کم ارتفاع مثل دشت‌ها احداث شده‌اند این آفت می‌تواند فعالیت داشته و به درختان میوه یاد شده در این اقلیم‌ها خسارت شدیدی وارد کند. درختانی که آلوده به این آفت هستند کاهش عملکرد شدیدی را تجربه می‌کنند و در صورت بالا بودن شدت خسارت توقف باردهی رخ خواهد داد.
میزبان‌های سوسک سرشاخه خوار رزاسه
از میزبان‌های این آفت می‌توان درختان و درختچه‌های خانواده رزاسه از قبیل سیب، به، گلابی، زردآلو، گیلاس، آلو، آلبالو، زالزالک، به ژاپنی و نسترن را نام برد. درختانی دیگر مانند چنار، بلوط، سنجد، بید و نارون و گل‌هایی مثل گل محمدی نیز به عنوان میزبان‌های این آفت مهم معرفی شده‌اند.
شکل شناسی سوسک سرشاخه خوار رزاسه
حشرات در طول زندگی خود مراحل مختلفی را پشت سر می‌گذارند که حشره در هر کدام از این مراحل ویژگی‌های ظاهری خاصی به خود می‌گیرد و با پایان هر مرحله زندگی حشره وارد مرحله جدیدی خواهد شد. زندگی اکثر حشرات با مرحله تخم آغاز خواهد شد. حشره سرشاخه خوار رزاسه تخم‌هایی به رنگ سفید متمایل به زرد داشته و اندازه کوتاهی در حدود 2 میلی‌متر دارد. پس از گذشت مدت زمانی از مرحله تخم در حشرات لاروهای سن اول پدید خواهند آمد. در حشرات مرحله لاروی خسارت‌زا می‌باشد البته در بعضی مرحله بلوغ نیز تغذیه با ایجاد خسارت مشاهده می‌شود.
لاروهای این حشره استوانه‌ای، بدون پا و به رنگ زرد روشن هستند. لارو سرشاخه خوار رزاسه 4 سن لاروی دارد که در سن آخر، لارو کوتاه و ضخیم می‌شود و طولی معادل 3 تا 2/3 میلی‌متر به خود می‌گیرد. پس از اتمام مرحله لاروی در حشرات نوبت به مرحله شفیرگی خواهد رسید. این مرحله درواقع مرحله‌ای برای بلوغ حشره است و حشره پس از آن فرم بالغ به خود می‌گیرد. در این آفت پس از مرحله چهارم لاروی، وارد مرحله پیش شفیرگی شده و پس از گذشت چند روز به شفیره تبدیل خواهد شد.
حشره بالغ ماده که از شفیره خارج می‌شود به رنگ سیاه و حشره نر به رنگ قهوه‌ای مات دیده خواهند شد که طولی معادل 2 تا 3 سانتی‌متر دارند و شاخک‌های آنها از انتهای بدن، به دلیل طول زیاد می‌گذرند.
چرخه زندگی سرشاخه خوار رزاسه
سوسک سرشاخه خوار رزاسه در سال یک نسل داشته ( یعنی کلیه مراحل یاد شده در یک سال شروع و به اتمام می‌رسد و در طول سال تنها یکبار این حشره دیده خواهد شد) و مرحله زمستانگذران آن لارو سن آخر در داخل شاخه‌های با قطر بالا و تنه درختان می‌گذراند. لارو این حشرات در بهار با گرم شدن هوا با شدت زیاد تغذیه را شروع کرده و پس از اتمام تغذیه شفیره را در انتهای دالانی که از درخت تغذیه کرده تشکیل می‌دهد. فرایند شفیرگی از اوایل اردیبهشت ماه شروع شده و حشرات بالغ در هفته اول خرداد ماه ظاهر خواهند شد. پس از اینکه حشرات بالغ ظاهر شدند بلافاصله جفتگیری کرده و حشرات ماده پس از یک روز تخمگذاری را بین شاخه‌ها، روی برگ‌ها، پاجوش‌ها یا تنه‌های با قطر کم انجام خواهد داد.
علائم خسارت سرشاخه خوار رزاسه
همانطور که گفته شد در حشرات مختلف مرحله بلوغ خسارت‌زا نیست. در این حشره نیز خسارت اصلی مربوط به مرحله لاروی بوده و حشرات بالغ تغذیه کمی از گرده گل‌ها خواهند داشت. تخم‌ها وقتی در بین زاویه شاخه‌ها قرارداده می‌شوند بهترین محل برای نفوذ لاروهای جوان به داخل بافت گیاهی هستند. لاروها به محض خروج از تخم وارد بافت گیاهی شده و در زیر پوست گیاه به مدت 15 الی 20 روز تغذیه می‌کند و این فرایند تغذیه‌ای منجر به قطع شدن مسیر آوندهای آبکشی خواهد شد. این موضوع سبب رنگ‌پریدگی سرشاخه‌ها و در نهایت خشکیدگی کامل آنها خواهد شد.
لارو درحال تغذیه با گذشت زمان قطور تر شده و حالا به سمت شاخه‌های قطور تر پیش می‌رود و می‌تواند خسارت شدیدتری نسبت به مراحل اول لاروی وارد کند.
نحوه خسارت سوسک سرشاخه خوار رزاسه با سایر آفات چوبخوار از قبیل کرم خراط ( Zeuzera pyrina L.) تا حدی با یکدیگر تفاوت دارد.
فضولات سوسک سرشاخه خوار رزاسه در درون دالان‌های ایجاد شده انباشته می‌شوند اما در خصوص کرم خراط، قضولات از طریق دالان‌های ورودی که به عنوان دالان خروجی نیز می‌باشد به صورت دانه‌های کوچک مدور بیرون می‌ریزند.
در محل نفوذ لارو سن اول سوسک سرشاخه خوار رزاسه شیره گیاهی خارج می‌شود که در مجاورت با هوای اطراف سفت و سخت شده و حالت فیتیله‌ای به خود می‌گیرد. اما در خصوص کرم خراط از محل ورود لاروها صمغ و فضولات خارج می‌شود که شکل بخصوصی نیز نخواهد داشت.
مدیریت و کنترل سرشاخه خوار رزاسه
برای مبارزه و کنترل این آفت تنها یک راه کافی نبوده و تلفیقی از روش‌ها پیشنهاد می‌شود که در این بخش به بررسی هر یک از راه‌های پیشنهادی خواهیم پرداخت:
- درختان ضعیف و تشنه که تقویت و نگهداری آنها به درستی انجام نمی‌شود و آبیاری آنها نظم درستی ندارد بسیار در برابر این آفت آسیب پذیر هستند و آفت مذکور این درخت‌ها را به جهت تغذیه انتخاب می‌کند. جنس خاک شنی که آب مناسبی در خود ذخیره نمی‌کند نیز از عوامل موثر در تشنه ماندن و در نتیجه ضعیف شدن درخت می‌باشد. در حین احداث باغ باید به اصول آن توجه نمود و تراکم کاشت و فواصل کاشت را به درستی رعایت کرد تا درختان دچار افت فشار شیره گیاهی و در نتیجه ضعف نشوند.
- گروهی از گیاهان در کنترل آفات و بیماری‌ها به عنوان گیاه تله در باغات و مزارع بکار برده می‌شوند. گیاه تله گیاهانی هستند که هدف از کاشت آنها در باغات و مزارع برای برداشت محصول آنها نسیت بلکه به دلیل جذابیت آنها برای آفات و بیماری‌های مختلف کاشته می‌شوند تا گیاه اصلی از حمله و خسارت آنها در امان بماند.
در خصوص سوسک سرشاخه خوار رزاسه، گیاهان خانواده چتریان ( Apiaceae ) مثل هویج معرفی شده‌اند. به دلیل اینکه حشرات بالغ برای تغذیه گرده گل‌های گیاهان مختلف را انتخاب می‌کنند و گیاه هویج نیز چتر پر از گرده و گل تولید می‌کند، جلب آن شده و عمل تغذیه و جفتگیری را روی چترها انجام خواهند داد و این فرصت مناسبی را برای جمع‌آوری و حذف آنها فراهم می‌سازد.
- تنظیم کردن دوره آبیاری به جهت جلوگیری از بروز تنش آبی برای درختان میوه نقش موثری در کنترل آفات چوبخوار مثل سرشاخه خوار رزاسه دارد. آبیاری منظم سبب می‌شود تا فشار شیره گیاهی در درون آوندها افزایش یافته و لاروهای سن یک که به تازگی وارد بافت گیاهی شده‌اند دچار خفگی شوند. درصورت عدم آبیاری منظم علاوه بر کاهش فشار شیره گیاهی و افزایش آسیب به گیاه، جذب عناصر غذایی از خاک نیز دچار اختلال خواهد شد. از احداث باغ یا کاشت درخت در خاک‌هایی که بافت مناسبی برای نگهداری آب ندارند مثل خاک‌های شنی، باید اجتناب نمود تا درخت دچار کم آبی ناشی از بافت نامناسب خاک نشود.
- تقویت درخت با کوددهی مناسب یکی از راه‌های جلوگیری از ورود این آفت به درخت است. استفاده از کودهای سوپر فسفات تریپل، سولفات روی، سولفات پتاسیم، سولفات منگنز و کود دامی کاملا پوسیده به روش چالکود در سایه انداز درخت توصیه می‌شود.
محلول پاشی عناصر میکرو در سه نوبت با فاصله دو هفته از هر بار محلول پاشی نیز به جهت تقویت و رفع کمبودهای ناشی از عناصر میکرو و مشکلات ناشی از آن توصیه می‌شود.
- محلول پاشی روغن چریش با غلظت 10 در هزار در طول فصل رشد همزمان با ظهور حشرات بالغ ( اواسط خرداد تا اواسط تیرماه بسته به اقلیم منطقه) توصیه می‌شود. این روغن سبب دور شدن حشرات از درخت شده و تخمگذاری آنها روی درخت را مختل می‌سازد.
- حذف کردن شاخه‌های آسیب دیده در اثر تغذیه سرشاخه خوار رزاسه و سوزاندن آنها یکی از روش‌های ساده و موثر برای جلوگیری از نفوذ حشره به شاخه‌های قطورتر است. در شرایطی که نفوذ حشره تا بخش‌های قطور و حساس گیاهی انجام شده باشد عمل هرس باید با مشورت متخصص باغبانی انجام گیرد.
در درختچه‌ها و گل‌هایی مثل گل رز، حذف نرک‌ها و پاجوش‌ها به جهت اینکه محل مناسبی برای تخمریزی حشرات بالغ هستند در کنترل این آفت نقش مهمی ایفا می‌کنند
- مبارزه شیمیایی با این آفت به دلیل اینکه مرحله خسارت زا در داخل بافت چوبی گیاه استقرار دارد امکان پذیر نخواهد بود و مبارزه علیه حشرات بالغ به دلیل اینکه به مدت زمان کوتاهی ظاهر می‌شوند توصیه نمی‌شود.
جمع‌بندی
در این مقاله یکی از مهمترین آفات درختان میوه دانه دار و هسته دار و برخی درختچه‌ها و گل‌ها معرفی شد و روش‌های کنترلی و مدیریت و پیشگیری از آن نیز به اختصار شرح داده شد تا بتوانید با توجه به مطالب گفته شده به بهترین نحو از باغات و درختان خود مراقبت کنید.
