مهمترین نکات در مورد تغذیه گیاهی انگور
انگور یکی از گیاهان خانواده گیاهی Vitaceae است که دارای 10 جنس گیاهی مختلف است. جنس گیاهی Vitis از این خانواده به لحاظ تغذیه‌ای اهمیت بالایی دارد. انگورکاری در ایران به دلیل اهمیت اقتصادی صادرات جایگاه ویژه‌ای دارد. ایران به عنوان یازدهمین صادر کننده انگور و سومین صادرکننده کشمش در دنیا شناخته می‌شود و بسیاری از استان‌های ایران در شرق و غرب به پرورش انگور و فراورده‌های حاصل از آن مشغول هستند. کشت انگور در ایران از دو هزار سال پیش از میلاد آغاز شده است و به همین دلیل در بسیاری از مناطق ایران انگور در ارقام مختلف به صورت بومی و یا تجاری کشت می‌شود.
سطح زیر کشت انگور در ایران در حدود 310 هزار هکتار است که این مساحت بیشتر به استان‌های خراسان، قزوین، آذربایجان شرقی و غربی اختصاص دارد که این استان‌ها درواقع بزرگترین تولید کنندگان انگور در ایران محسوب می‌شوند. از ارقام مهم و شناخته شده انگور در ایران می‌توان به یاقوتی، خلیلی بی‌دانه سفید، عسگری، سفید فخری، سرخ فخری، صاحبی، شیرازی و.. اشاره کرد.
گیاه انگور به لحاظ ارزش غذایی جایگاه بالایی در بین فرهنگ‌های مختلف ایران و جهان دارد. از برگ‌های تازه و سالم این درخت برای تهیه غذاهای مختلف استفاده می‌شود. مصرف میوه انگور و فراورده‌های حاصل از آن در درمان بسیاری از بیماری‌ها بخصوص در طب سنتی کاربرد دارد. فراورده‌های حاصل از انگور شامل انواع آبمیوه‌ها، کنسانتره، شیره، کشمش مربا، روغن بذر انگور و.. می‌باشد که برای کشور تولید کننده این محصول می‌تواند به لحاظ اقتصادی آورده مناسبی داشته باشد.
مراحل رشد و نمو انگور
مراحل رشد و نمو انگور را می‌توان به شرح زیر نام برد:
- خواب زمستانه 2. تورم جوانه‌ها 3. مرحله کرکدار شدن 4. شکفتگی جوانه 5. آشکار شدن اولین برگ 6. مرحله 2 تا 3 برگی 7. مرحله 5 تا 6 برگی 8. طویل شدن گل آذین 9. نمو کامل گل آذین 10. آغاز گلدهی 11. گلدهی کامل 12. اواخر گلدهی 13. تشکیل میوه 14. مرحله حبه کوچک 15. آغاز تماس حبه‌ها با یکدیگر 16. شروع رسیدن حبه‌ها و تغییر رنگ آن‌ها 17. رسیدگی کامل حبه‌ها 18. برداشت خوشه‌ها.
براساس مراحل رشدی نام‌برده شده می‌توان فرایند تغذیه و برنامه تغذیه گیاه انگور را تدوین نمود تا محصول مناسبی حاصل شود.
نیازهای گیاهی انگور
انگور گیاهی است که بومی نواحی معتدل و گرم است که در زمین‌های با شیب 60 درجه نیز قابلیت کشت دارد. ارقام مختلف انگور در مناطق سردسیر تا معتدل و نیمه گرمسیری پرورش می‌یابد. حداکثر درجه حرارت قابل تحمل برای انگور بین 38 تا 40 درجه سلسیوس است و در دمای کمتر از 15 درجه سلسیوس خسارت به این گیاه وارد خواهد شد. طول دوره رشدی انگور بین 5 تا 6 ماه است که میانگین دما در این دوره بین 20 تا 24 درجه سلسیوس است. دماهای بالاتر و پایین‌تر از بازه یاد شده سبب آسیب به گیاه خواهد شد مخصوصا دماهای پایین که سبب کاهش رشد ریشه و پیری زودرس، پژمردگی و کوتاه شدن زمان رسیدن میوه‌ها خواهد شد.
مقدار رطوبت مورد نیاز انگور برای گرده افشانی بین 35 تا 50 درصد است. نیاز سرمایی درخت انگور نیز 2 تا 3 ماه سرمای زمستان می‌باشد که دمای بین صفر تا 7 درجه سلسیوس ایده‌آل می‌باشد. درخت انگور پس از کاشت می‌تواند بعد از حدود 5 سالگی باردهی را آغاز کند و در صورت مراقبت اصولی از آن تا 70 سال نیز زنده بماند. گرده افشانی انگور نیز به صورت خودبارور است و عامل گرده افشانی آن باد می‌باشد.
گیاه انگور نسبت به خاک‌های مختلف حساسیت خاصی ندارد و در طیف وسیعی از خاک‌ها با بافت‌های مختلف توانایی رشد دارد. درخت انگور نسبت به خاک‌های آهکی و شور مقاومت بالایی دارد اما باید از کاشت این گیاه در خاک‌های با بافت سنگین و زه‌کشی ضعیف خودداری کرد. اسیدیته مناسب برای رشد انگور بین 6 تا 7 می‌باشد و شوری قابل تحمل این گیاه کمتر از 2 هزار میکروموس بر سانتی‌متر است.
نیاز آبی گیاه انگور به فاکتورهای متعددی از قبیل دمای هوا، میزان تابش آفتاب، میزان تعرق سطح برگ، سرعت باد، تراکم کاشت، سیستم تربیت گیاه، سن گیاه و.. وابسته است. به طور کلی براساس منطقه و رقم مورد استفاده میزان 5 تا 7 هزار متر مکعب آب برای هر هکتار در سال برای پرورش انگور مورد نیاز است. این میزان از آب مورد نیاز در صورت استفاده از سیستم آبیاری تحت فشار به 4 تا 5 هزار متر مکعب کاهش خواهد یافت.
علائم کمبود عناصر غذایی در گیاه انگور
کمبود عناصر غذایی در گیاه به اشکال مختلف در بافت‌های گیاهی بروز می‌کند که یکی از روش‌های تشخیص این کمبودها براساس علائم ظاهری می‌باشد. بهترین روش تشخیص و مدیریت تغذیه در پرورش هر گیاهی انجام آزمون‌های مختلف است که آزمون خاک و آزمون تجزیه برگ از این آزمونها می‌باشند. گاهی ممکن است مقدار یک عنصر در خاک در اندازه مطلوب و یا حتی بیشتر وجود داشته باشد اما بنا به دلایلی مثل اسیدیته و شوری خاک این عناصر قابلیت جذب نداشته باشند و یا بالا بودن میزان عنصری سبب جذب نشدن عنصر دیگر شود که همه این موارد در آزمون خاک شناسی قابل تفسیر است و براساس آن می‌توان اصلاحات لازم را انجام داد تا بهترین محصول بدست آید و کوددهی هدفمند انجام شود.
یکی از عناصر مهم و پرمصرف در هر گیاهی نیتروژن است که گلدهی را افزایش می‌دهد و تشکیل میوه نیز در اثر آن افزایش می‌یابد. افزایش تعداد کمیت و کیفیت حبه‌های انگور در اثر دریافت میزان کافی از نیتروژن است. کمبود نیتروژن سبب زردی و کمرنگی برگ‌ها خواهد شد و در کمبود شدید پهنک برگ پژمرده می‌شود و حبه‌ها نیز کوچک می‌مانند.
عنصر فسفر بعد از نیتروژن از مهمترین عناصر در تغذیه گیاهی است. کاهش رشد ریشه و شاخه و کوچک شدن برگ‌ها در اثر کمبود عنصر فسفر روی می‌دهد. تغییر رنگ حاشیه برگ و دمبرگ به بنفش یکی دیگر از علائم کمبود عنصر فسفر می‌باشد.
پتاسیم نقش بسیار زیادی در ساخت قندها، سنتز پروتئین‌ها و جابجایی آن‌ها دارد و کمبود پتاسیم سبب کاهش کیفیت، کاهش قند محلول و غیر محلول می‌شود. علائم کمبود پتاسیم در اوایل تابستان در برگ‌های بخش میانی درخت ظاهر می‌شود. کمرنگ شدن و زرد شدن برگ‌ها از حاشیه آغاز می‌شود و در طول فصل این زردی و کمرنگی در سطح پهنک برگ گسترش می‌یابد تا بین رگبرگ‌های اصلی پیشرفت کند. رشد شاخه‌ها بشدت کاهش خواهد داشت، سفت شدن خوشه‌ها، درهم شکستگی رنگ میوه و خشک شدن پایین خوشه در اواسط تابستان و خشک شدن حبه‌ها از علائم کمبود پتاسیم است.
تغذیه گیاهی انگور
همانطور که گفته شدن بهترین عملکرد در کوددهی گیاهان زمانی بدست می‌آید و این موضوع تنها با آزمون‌های خاک شناسی و تجزیه بافت گیاه بدست می‌آید. به منظور تامین متناسب عناصر پر مصرف (ماکرو) و کم مصرف (میکرو) از انواع کودهای شیمیایی، آلی و زیستی استفاده خواهد شد.
- کودهای آلی:
کودهای آلی انواع مختلفی دارد که کودهای دامی، اسیدهای هیومیک، اسید آمینه و ورمی کمپوست را شامل می‌شود. یکی از پرمصرف‌ترین کودهای آلی که از گذشته مورد توجه کشاورزان بوده کود دامی پوسیده است. توصیه می‌شود تا در فصل پاییز و یا زمستان به همراه سایر کودها به صورت چالکود به درخت داده شود.
کودهای هیومیک اسید یکی دیگر از کودهای آلی مهم و پرمصرف است که سبب بهبود خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک می‌شود. از کاربردهای کود هیومیک اسید می‌توان به تنظیم عنصر نیتروژن، افزایش میزان جذب آنزیم‌ها، جذب بهتر مواد غذایی توسط گیاه، افزایش مقاومت گیاه در برابر آفات و افزایش رشد گیاه اشاره کرد. استفاده از کودهای هیومیک اسید سبب افزایش عملکرد انگور به 35 درصد خواهد شد. کاربرد این کود در مرحله بعد از تشکیل خوشه توصیه می‌شود. استفاده متناوب و تقسیطی این کود همراه با کودهای فسفره و پتاسیم سبب جذب بهتر آن‌ها خواهد شد.
پروتئین‌ها یکی از ترکیبات مهم در سلول و بافت گیاهی هستند و در تمامی واکنش‌های ساختاری و شیمیایی گیاه دخالت دارند و بدون این ترکیب مهم هیچ واکنشی در گیاه انجام نخواهد شد. کودهای آمینو اسید (پیش ماده پروتئین) کاربردها و مزایای متعددی دارد که می‌توان به:
- افزایش مقاومت گیاه نسبت به تنش‌های محیطی 2. تاثیر بر روزنه‌های گیاهی 3. تقویت سیستم ایمنی گیاه 4. القای فرایند گرده افشانی 5. افزایش کمی و کیفی محصول 6. افزایش سرعت رسیدگی محصول 7. افزایش دوره ماندگاری بعد از برداشت محصول اشاره نمود.
بهترین زمان مصرف کودهای آمینو اسید همراه با عناصر غذایی است و این ترکیب می‌تواند سبب بهبود عملکرد کمی و کیفی محصول شود. توصیه می‌شود این کود در مرحله تورم جوانه و ارزنی شدن انگور همراه با کودهای پتاسیم استفاده شود همچنین در هنگام ظهور خوشه گل و شروع رنگ گیری و غوره شدن آمینو اسید همراه با کودهای کلسیمی به صورت محلول پاشی استفاده شود.
کود ورمی کمپوست یک نوع کود آلی هوموسی است که به وسیله گونه‌ای خاص از کرم‌های خاکی تولید می‌شود که این کود بسیاری از عناصر غذایی، ویتامین‌ها و هورمون‌ها برای رشد گیاه را در خود دارد که این عناصر به رشد گیاه بسیار کمک خواهد کرد. این کود می‌تواند رنگ، طعم، بو و کیفیت گل‌ها، سبزیجات و میوه را بهبود بخشد و حاصلخیری خاک را افزایش دهد. ورمی‌کمپوست فاقد آلودگی میکروبی است و مقاومت گیاه به بیماری‌ها را افزایش خواهد داد.
در نهالستان‌ها به ازای هر متر مربع 1 تا 2 کیلوگرم، در باغ‌های انگور تا 5 تن در هکتار و در هر چالکود انگور نیز 2 کیلوگرم مصرف شود.
- کودهای شیمیایی:
یکی از روش‌های کوددهی با کودهای شیمیایی، روش چالکود است. در این روش براساس سن و اندازه درخت دو تا چهار چاله به قطر 30 تا 50 به عمق 30 تا 40 سانتی‌متر در قسمت انتهایی سایه انداز درخت حفر می‌شود و در چاله‌ها مخلوطی از کودهای آلی و شیمیایی ریخته می‌شود. این فرایند باید در فصل زمستان در هنگام خواب گیاه انجام شود.
کودهای نیترات آمونیوم و یا سولفات آمونیوم به همراه کودهای فسفره مثل سوپرفسفات تریپل و کودهای پتاسیم و سایر کودهای ریزمغذی در چالکود استفاده خواهد شد.
استفاده از کودهای شیمیایی همراه با آب آبیاری یکی دیگر از روش‌های پرکاربرد کوددهی است که به صورت زیر انجام خواهد شد:
بعد از باز شدن کامل برگ‌ها در اولین آبیاری: سولفات آمونیوم به همراه اسید بوریک،
قبل از گلدهی: کود کامل فسفر بالا به همراه اوره،
ظهور خوشه میوه: کود کامل به همراه اسید هیومیک،
غوره شدن حبه‌ها: کود کامل پتاس بالا،
سه هفته قبل از رسیدن میوه: سولفات پتاسیم.
کوددهی به روش محلول‌پاشی یکی از موثرترین و کاراترین روش کوددهی محسوب می‌شود که جذب سریع کودها نتیجه آن است. محلول‌پاشی عناصر در روش محلول‌پاشی به شرح زیر است:
کود نیتروژنه به فرم اوره یا نیترات‌آمونیوم با غلظت 4 در هزار قبل از تورم جوانه در بهار و بعد از گلدهی.
کود فسفره به فرم مونوفسفات با غلظت سه در هزار قبل از تورم جوانه و ده روز بعد از گلدهی.
کود پتاسیم به فرم نیترات پتاسیم با غلظت سه تا چهار در هزار قبل از تورم جوانه و ده روز بعد از گلدهی.
در زمان محلول‌پاشی دمای هوا باید پایین‌تر از 29 درجه سلسیوس باشد و بعد از محلول‌پاشی آبیاری انجام شود و همچنین رطوبت هوا بالاتر از 70 درصد باشد.
جمع‌بندی
انگور یکی از محصولات مهم اقتصادی در دنیا و ایران است که تغذیه صحیح و اصولی آن می‌تواند منجر به افزایش محصول و بهبود کیفیت آن شود. در این مطلب به تغذیه اصولی درخت انگور پرداخته شد تا با نیازهای این گیاه بیشتر آشنا شوید.
