معرفی مگس جالیز و موثرترین راه های کنترل آن

گیاهان جالیزی یکی از مهمترین و پرمصرف‌ترین محصولات کشاورزی هستند که عمدتا در فصل تابستان در مزارع و به صورت گلخانه‌ای در خارج از فصل تولید می‌شوند. از میان گیاهان جالیزی می‌توان به خیار، خربزه، طالبی، گرمک، کدو، هندوانه و دستنبو اشاره کرد. این دسته از گیاهان عمدتا متعلق به خانواده گیاهی کدوئیان یا Cucurbitaceae هستند که ویژگی های این خانواده گیاهی به شرح زیر است:

اعضای این خانواده گیاهی که نام برده شدند به صورت دو لپه بوده و ساقه های رونده ای دارند که روی ساقه ها برگ های پهن و بزرگی دیده می‌شود. دمبرگ ها نسبتا بلند بوده و سطح برگ ها پوشیده از کرک است. در زمان گلدهی، این گیاهان گل هایی به رنگ زرد تولید می‌کنند و در نهایت به میوه تبدیل خواهد شد. بهترین اقلیم برای پرورش گیاهان خانواده کدوئیان، شرایط اقلیمی گرم و خشک است و این گیاهان در دماهای کم و آب و هوای سرد آسیب خواهند دید. بخش خوراکی این گیاهان تنها میوه آن هاست و سایر بخش ها قابلیت مصرف ندارند.

گیاهان جالیزی در طول دوره رشد خود با آفات و بیماری های متعددی مواجه خواهند شد که هر کدام از آن ها می‌توانند به کل بوته آسیب جدی وارد کرده و یا منجر به از بین رفتن همه یا بخشی از محصول شوند. یکی از مهمترین آفاتی که به این گیاهان حمله کرده و خسارت زیادی به بار می‌آورد، مگس جالیز است. در این مقاله به معرفی این آفت و راه های مهار آن خواهیم پرداخت:

معرفی مگس جالیز

مگس جالیز آفت بسیار مخرب گیاهان جالیزی یا کدوئیان است. این آفت علاوه بر مزارع به آسانی می تواند در گلخانه هایی که اصول پیشگیری را رعایت نمی کنند مشکل ساز شود. این حشره با نام علمی Dacus ciliates شناخته می‌شود که متعلق به خانواده مگس‌های Tephritidae می‌باشد. این حشره آفت در راسته دوبالان (مگس ها) قرار می‌گیرد.

مگس جالیز در کشورهای منطقه مثل ایران، عربستان، مصر، هندوستان، بنگلادش، پاکستان و بسیاری از کشورهای آفریقایی مثل غنا، چاد، مصر، اریتره، آفریقای جنوبی و.. وجود دارد. تاکنون گزارشی از این آفت در اروپا ثبت نشده است.

عمده خسارتی که این آفت در ایران روی کدوئیان ایجاد کرده است به ترتیب روی محصولات خیار، کدو، خربزه، طالبی و هندوانه است. در کنار این گیاهان که گیاهان تجاری و خوراکی خانواده کدوئیان محسوب می‌شود مگس جالیز قادر است تا روی علف های هرز این خانواده  که معروف ترین آن هندوانه ابوجهل است نیز خسارت ایجاد کند.

مگس جالیز در صورت ورود به یک مزرعه به دلیل رشد سریع و نرخ بالای تولید مثلی خود می‌تواند به سرعت در مزرعه مستقر شده و فرایند تغذیه خود را آغاز کند در این صورت طی یک مدت زمان کوتاهی شاهد بروز خسارت در مقایس وسیع خواهید بود. در کشت های گلخانه ای خیار که به صورت خارج از فصل بسیار رواج دارد این آفت می تواند تمام محصول را از بین ببرد و غیر قابل مصرف کند. از آن جایی که این آفت می تواند به آسانی پرواز کند و روی بوته های مختلف جابجا شود پایش جمعیت آن و انتخاب بهترین روش مبارزه همزمان با مرحله رشدی گیاه ضرورت دارد.

شکل شناسی مگس جالیز

از آن جایی که مگس میوه جالیز در مراحل رشدی خود دارای دگردیسی کامل است، بنابراین می توان سه مرحله رشدی که به ترتیب؛ تخم، لارو و شفیره است را مشاهده کرد. در این بخش به معرفی کامل این مراحل و شکل شناسی آن ها خواهیم پرداخت:

• مرحله تخم:

تخم های این حشره در دسته جات 3 تا 9 تایی زیر پوست میوه میزبان قرار داده می‌شود. این تخم ها به رنگ سفید بوده و شکل آن شبیه به دانه های برنج است. تخم‌های پس از گذاشته شدن طی مدت 1 تا 2 روز تفریخ شده و لاروهای سن اول آن ها ظاهر خواهند شد که تغذیه را آغاز می‌کنند.

• مرحله لاروی:

مهمترین و اصلی ترین مرحله رشدی در این حشره مرحله لاروی است. در این مرحله لاروهایی که از دسته جات تخم زیر پوست میوه تفریخ شدند تغذیه را از گوشت میوه اطراف خود آغاز می‌کنند. لاروهایی که به تازگی تفریخ می‌شوند طولی معادل 1 میلی‌متر دارند که بدن آن ها شفاف و بی رنگ است. لارو سن آخر آن ها طولی در حدود 11 میلی‌متر دارد که تغییر رنگ در بدن تا این مرحله مشاهده نمی‌شود. شکل کلی لاروها که در مرحله آخر لاروی بیشتر قابل مشاهده است وجود یک سر باریک بوده که به سمت انتهای بدن عریض می‌شود. هیچ گونه پا در این لاروها مشاهده نمی‌شود. تغذیه لاروها از میوه های آلوده شده حدود 5 تا 7 روز ادامه خواهد داشت که در این مدت زمان آسیب اصلی به محصولات وارد می شود. پس از گذشت مدت زمان تغذیه، لاروها وارد مرحله شفیرگی خواهند شد.

• مرحله شفیرگی:

پس از اتمام دوره لاروی، حشره وارد مرحله شفیرگی می‌شود که مرحله پس از آن بلوغ و ظهور حشره بالغ مگس جالیز خواهد بود. شفیره این حشره در عمق 3 تا 10 سانتی‌متری خاک تشکیل می‌شود و طول آن به صورت تقریبی معادل 5 تا 6 میلی‌متر و عرض آن 3 تا 3.5 میلی‌متر می‌باشد. رنگ شفیره در ابتدای تشکیل شدن به رنگ زرد کهربایی بوده اما به مرور قهوه ای خواهد شد.

• مرحله حشره کامل (بلوغ):

در حشرات نر، طول بدن 5.5 تا 7.5 میلی‌متر بوده و حشرات ماده 6.5 تا 8.5 میلی‌متر طول دارند. بر روی بال این حشره لکه‌ای دیده نمی شود و سطح آن شفاف است. شکم این حشره کمی پهن، خمیده و به رنگ قهوه ای روشن می‌باشد.

خسارت مگس جالیز

همانطور که پیش تر ذکر شد اصلی ترین مرحله خسارت این آفت، مرحله لاروی بوده و مربوط به تغذیه لاروها در سنین مختلف از گوشت میوه است. در مرحله تخمگذاری حشره ماده روی میوه سوراخی ایجاد می‌شود که میوه در این محل دچار فرورفتگی شده و بدشکلی میوه از این قسمت قابل مشاهده است. این موضوع در میوه خیار بیشتر به چشم می‌خود. لاروهای سن اول اگر به میوه تازه تشکیل شده خسارت وارد کنند شاهد ریزش میوه ها از بوته مادری خواهیم بود اما در مراحل پس از تشکیل میوه، بد شکلی و ورود سایر عوامل بیماری زا یا آفات از محل سوراخ به میوه را شاهد هستیم که این عوامل می توانند سبب تشدید خسارت به میوه شوند.

روش های مدیریت مگس جالیز

از آن جایی که استفاده از سموم شیمیایی به تنهایی در بسیاری از موارد ممکن است سبب کنترل آفت مذکور نشود باید از روش های تلفیقی برای مبارزه با این آفت استفاده کرد که شامل روش های زراعی و پایش می‌شوند. از این روش ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. کشت زودهنگام در صورت مساعد بودن شرایط آب و هوایی منطقه
2. شخم عمیق پس از برداشت برای از بین رفتن شفیره های تشکیل شده در خاک

سایر روش ها شامل:

1. پایش جمعیت با استفاده از تله های فرمونی و همچنین شکار انبوه
2. استفاده از تله های زرد چسبنده (کارت زرد)
3. رعایت بهداشت زراعی که شامل از بین بردن و حذف میوه های آلوده از مزرعه و یا گلخانه است.

استفاده از تله های فرمونی برای ردیابی و یا شکار انبوه دارای نکات مهمی است که شامل:

1. استفاده از تله های فرمونی (دلتا یا مکفیل) یا تله سراتراپ کمی قبل از تشکیل میوه کاربرد دارد زیرا ظهور حشره کامل و تخم ریزی آن پس از تشکیل میوه است.
2. به منظور شکار انبوه این حشره از تله مکفیل استفاده می‌شود.

به منظور کنترل شیمیایی مگس جالیز در گلخانه و یا مزرعه می توانید از سموم پیشنها شده که شامل مالاتیون با دز 1.5 لیتر در هزار، دیپترکس (تری کلروفن) به میزان 1 تا 2 کیلوگرم در هکتار، دلتامترین 300 میلی‌لیتر در هزار، فوزالون 1.5 لیتر در هزار و اسپینوساد 150 میلی‌لیتر در هزار استفاده کنید.

توجه داشته باشید که کلیه سموم نامبرده باید تحت نظر کارشناسان گیاهپزشکی منطقه مصرف شوند و رعایت دوره کارنس (فاصله زمانی مصرف سم تا برداشت محصول) باید رعایت شود در غیر این صورت سلامت افراد مصرف کننده به خطر خواهد افتاد.

جمع‌بندی

آفات و بیماری ها می توانند خسارت های جبران ناپذیری به یک مزرعه وارد کنند و یکی از کلیدی ترین نکات در مبارزه با آفات و بیماری ها روی یک محصول شناخت آن ها و مطالعه چرخه زندگی و نحوه خسارت زایی آن هاست تا با این دانسته ها بهترین روش مبارزه با آن ها انتخاب شود. در این مطلب به معرفی آفت مگس جالیز به عنوان یک آفت مهم در کشت و کار گیاهان جالیزی در سطح مزرعه و گلخانه پرداخته شد تا با این آفت بیشتر آشنا شده و با راه های مقابله و پیشگیری آن بهتر آشنا شوید.