آموزش جامع انواع توت‌فرنگی همراه با روش کشت و انواع آفات و بیماری‌های آن
همانطور که در مقاله پیشین در خصوص گیاه توت‌فرنگی ذکر شد این محصول از مهمترین محصولات گلخانه‌ای و همچنین مزرعه‌ای محسوب می‌شود که سطح زیرکشت مناسبی در کشور دارد و تولید آن بخصوص در فصول سرد سال به صورت گلخانه‌ای آورده مناسبی برای پرورش‌دهندگان دارد. در مقاله قبلی تحت عنوان صفر تا صد پرورش توت‌فرنگی در مزرعه و گلخانه روش‌های کاشت و پرورش این محصول در مزرعه و گلخانه شرح داده است که در صورت علاقه به کاشت این محصول می‌توانید به این مقاله رجوع کنید.
در این مطلب به مراقبت‌های پس از کاشت، تکثیر و آفات و بیماری‌های مهم توت‌فرنگی و روش‌های مبارزه با آن‌ها شرح داده خواهد شد.
معرفی گیاه توت‌فرنگی
توت‌فرنگی با نام علمی Fragaria ananssae شناخته می‌شود که متعلق به خانواده گل‌سرخیان است و همراه با گیاهانی مثل گل‌سرخ، سیب، هلو و.. قرار می‌گیرد. توت‌فرنگی به واسطه رشد علفی و زمینی خود معروف است و ساقه عمودی تولید نمی‌کند. این گیاه میوه‌هایی گوشتی و آبدار تولید می‌کند که به رنگ سرخ هستند.
میوه‌های گیاه توت‌فرنگی به لحاظ ارزش غذایی جایگاه ویژه‌ای دارد و سرشار از انواع ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدانت‌هاست که با فعالیت خود در بدن توانایی مبارزه با سلول‌های سرطانی را دارد. توت‌فرنگی به دلیل داشتن پتاسیم بالا برای کسانی که مبتلا به فشار خون هستند توصیه می‌شود زیرا این پتاسیم سبب جلوگیری از لخته شدن خون در مغز و مانع بروز سکته‌های مغزی خواهد شد.
گیاه توت‌فرنگی در ارقام تجاری مختلفی توسط اصلاح کنندگان تولید و عرضه شده‌اند که به لحاظ زمان گلدهی و نوع میوه متفاوت هستند. این تفاوت در گلدهی و باردهی بشدت تحت تاثیر شرایط محیطی قرار دارد. ارقام تجاری توت‌فرنگی در سه گروه قرار می‌گیرند:
- ارقام روز کوتاه یا بهاره:
این ارقام در سال یک بار تولید میوه خواهند داشت و گلدهی این ارقام از توت‌فرنگی در شرایط کمتر از 12 ساعت روشنایی و دمای کمتر از 15 درجه سلسیوس رخ خواهد داد. از مهمترین این ارقام می‌توان به تیوگو، رد گانتلت، کاتس و فرسنا اشاره کرد.
- ارقام روز خنثی یا چهارفصل:
ارقامی از توت‌فرنگی که به صورت روز خنثی تولید می‌شوند فارغ از میزان روشنایی در طول روز اقدام به تولید گل می‌کنند. این ارقام در سال بیش از یکبار تولید میوه خواهند کرد و بوته‌هایی با رشد بسیار زیاد و خزنده ایجاد می‌کنند که از اواخر اردیبهشت ماه تا اواخر تابستان و گاهی در اوایل پاییز میوه تولید می‌کنند. میوه‌ها در ارقام چهار فصل ریز بوده ولی تعداد آن‌ها بالاست. از این ارقام می‌توان به استرا و هومی جنتو اشاره کرد.
- ارقام میانه:
این ارقام در هیچ گروه از رده‌بندی فوق قرار نمی‌گیرند و نسبت به روز بلند واکنش می‌دهند و گلدهی را آغاز خواهند کرد. این ارقام بیشتر در باغ‌های خانگی کشت خواهند شد.
تکثیر توت‌فرنگی
تکثیر گیاه توت‌فرنگی از دو طریق قابل انجام است که به صورت تکثیر جنسی و غیر جنسی انجام خواهد شد.
- تکثیر جنسی:
در این روش از طریق کشت بذر اقدام به تکثیر این گیاه خواهد شد. این روش مخصوص ارقامی است که تولید ساقه رونده نمی‌کنند و یا ارقامی که ساقه رونده کمی دارند.
- تکثیر غیرجنسی:
در این روش که به صورت جداکردن انجام می‌شود بوته‌هایی که خوب رشد کرده‌اند و قوی هستند از زمین خارج خواهند شد و به بوته‌های کوچکتری تقسیم شده و نشا می‌شوند.
تکثیر غیرجنسی توسط رانرها یا دستک‌های توت‌فرنگی نیز انجام می‌شود. در این روش این رانرها پس از رشد و ریشه دار شدن از بوته مادری جدا خواهند شد و در سایه نشا می‌شوند. این عمل در تابستان انجام خواهد شد.
مراقبت‌های لازم بعد از کاشت توت‌فرنگی
در کشت توت‌فرنگی چه به صورت گلخانه‌ای و یا مزرعه‌ای باید از مالچ یا خاکپوش استفاده کرد تا از بروز و یا گسترش بیماری‌ها و آفات جلوگیری به عمل آید. استفاده از پوشش مالچ به صورت پلی‌اتیلن (پلاستیک) و یا کاه و خاک اره سبب می‌شود تا میوه به صورت مستقیم با خاک تماس نداشته باشد و دچار بیماری‌ها و آفات نشود.
پوشش مالچ پلی‌اتیلنی به دلیل اینکه آلودگی‌های قارچی و باکتریایی ایجاد نمی‌کند نسبت به پوشش‌های خاک اره و یا کاه مناسب‌تر است.
آبیاری توت‌فرنگی باید هر هفته یکبار انجام شود و این کار باید به صورت جوی و پشته انجام می‌شود البته در صورت فراهم بودن امکانات آبیاری تحت فشار توصیه می‌شود. در سیستم گلخانه‌ای پرورش توت‌فرنگی آبیاری به همان صورت یاد شده قابل انجام می‌باشد.
کشت هیدروپونیکی توت‌فرنگی یکی از روش‌های نوین گلخانه‌ای است که در این روش باید تغذیه گیاهی همراه با آب انجام شود و نیاز به علم و تجربه بالایی دارد. در صورت علاقه به روش کشت هیدروپونیک مقاله هرآنچه باید درباره کشت هیدروپونیک بدانید را در دشت سبز مطالعه کنید.
از مهمترین مراقبت‌های پس از کاشت گیاه توت‌فرنگی می‌توان به مبارزه به موقع با آفات و بیماری‌ها، قطع ساقه‌های رونده در طی فصل رشد برای جلوگیری از ظریف شدن بوته مادری و افزایش کیفیت و کمیت محصول نهایی و همچنین مبارزه با علف‌های هرز اشاره کرد.
مواردی باید در خصوص شرایط محیطی بخصوص در گلخانه رعایت شود که به شرح زیر است:
درجه حرارت شبانه روز باید در بین 15 تا 25 درجه سلسیوس باشد و همچنین رطوبت نسبی بالای 40 درصد تنظیم شود. در صورتی که خاک مورد استفاده با بافت شنی یا رسی شنی باید زه‌کشی مناسبی داشته باشد. اسیدیته خاک برای رشد مناسب توت‌فرنگی اهمیت ویژه‌ای دارد و باید در بین 6 تا 7 باشد.
یکی از فاکتورهای مهم در کشت محصولات بوته‌ای رعایت فاصله هر بوته در روی ردیف‌هاست. در توت‌فرنگی این فاصله باید در حدود 40 سانتی‌متر بین هر بوته باشد. تراکم مناسب نیز در هر متر مربع باید 6 بوته باشد. در این حالت بوته‌ها با کمترین احتمال آلودگی به آفات و بیماری‌ها مواجه خواهند بود.
عملیات باغبانی برای پرورش توت‌فرنگی اهمیت بالایی دارد. برای اینکه میوه‌دهی توت‌فرنگی به شکل بهتری انجام شود باید دستک‌ها (رانرها) حذف شوند. استفاده از کودهای ریزمغذی همراه با کودهای ماکرو به صورت پودری یا مایع مثل کودهای 20 20 20 یا کودهای 36 12 12 توصیه می‌شود. انواع کودهای هیومیک اسید و جلبک دریایی می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند.
گیاه توت‌فرنگی برخلاف سایر سبزی‌جات و صیفی‌جات نیاز به دریافت نور بیشتری دارند اما اگر این میزان نور بیشتر از 12 ساعت در طول روز باشد بجای گلدهی بیشتر ساقه خزنده تولید می‌کنند که این یک مشکل محسوب می‌شود. در صورتی که موارد یاد شده را رعایت کنید می‌توان حداکثر تا 20 تن محصول از هر هکتار سطح زیر کشت برداشت نمود.
آفات و بیماری‌های توت‌فرنگی
در کشت توت‌فرنگی چه به صورت گلخانه‌ای و چه به صورت مزرعه‌ای آفات و بیماری‌های متعددی ممکن است این محصول را تهدید کنند. در این بخش به بررسی این موارد خواهیم پرداخت:
- آفات مهم توت‌فرنگی:
- شته ریشه توت‌فرنگی:
شته ریشه توت‌فرنگی به ریشه‌های این گیاه آسیب خواهد زد و بیشتر در محل‌هایی که فعالیت مورچه بیشتر باشد وجود خواهد داشت. شته‌ها در اطراف طوقه بوته‌ها و ساقه‌ها زندگی می‌کنند و در شرایطی که تکثیر خود را آغاز کنند مورچه‌ها به این شته‌ها جلب شده و این شته‌ها را به ناحیه ریشه منتقل می‌کنند. در این حالت شته‌ها از ناحیه ریشه تغذیه می‌کنند و شیره گیاهی را می‌مکند و علائمی از قبیل کاهش رشد، زردی بوته‌ها، کوچک شدن و خشک شدن میوه‌ها بروز خواهد کرد.
برای مدیریت این شته‌ها باید در ابتدای دوره رشد اقدام به شخم زدن به صورت عمیق نمود تا جمعیت شته‌ها کاهش یابد. سموم شته‌کش مثل مالاتیون روی شته‌های مستقر در بخش هوایی موثر هستند اما شته‌های ریشه را کنترل نخواهند کرد.
- کنه تارتن توت‌فرنگی:
کنه‌ی تارتن توت‌فرنگی با تغذیه از برگ سبب خالی شدن محتویات سلولی برگ‌ها خواهد شد و کاهش سبزینگی برگ‌ها را شاهد خواهیم بود. نقاط ریز زرد رنگ در ابتدای تغذیه کنه‌ها در برگ‌ها بروز خواهند کرد که با افزایش خسارت این نقاط بزرگتر شده و به هم خواهند پیوست. این خسارت در نهایت با ریزش میوه‌ها می‌تواند همراه باشد. تغذیه و فعالیت کنه‌ها با تولید تار همراه است که گرد و غبار جذب کرده و سبب کاهش نور ورودی به بوته شده و سطح فتوسنتز را کاهش می‌دهد.
استفاده از آبیاری بارانی برای نامساعد کردن محیط و آبیاری منظم برای افزایش رطوبت در کنترل این آفت موثر است. برای مبارزه شیمیایی می‌توان از سمومی مثل آبامکتین، آپولو و سان مایت استفاده کرد.
بیماری‌های مهم توت‌فرنگی
گیاه توت‌فرنگی در معرض بیماری‌های مخربی مثل پوسیدگی خاکستری، سوختگی برگ و سفیدک پودری قرار دارد که به شرح زیر می‌باشد:
- سفیدک پودری:
سفیدک پودری تمامی اندام‌های هوایی گیاه از قبیل برگ گل، دم و میوه را درگیر خواهد کرد. این بیماری در صورت بروز خسارت بالایی را سبب خواهد شد. درجه حرارت مناسب این بیماری بین 16 تا 27 درجه سلسیوس می‌باشد. رطوبت نسبی بالا این بیماری را تشدید می‌کند.
برای کنترل این بیماری باید اقدام به حذف بقایای آلوده گیاهی، استفاده از ارقام مقاوم و ایجاد نور کافی برای بوته‌ها نمود. کنترل شیمیایی با استفاده از سمومی مثل کاپتان میسر است.
- کپک خاکستری توت‌فرنگی:
از مهمترین بیماری‌های توت‌فرنگی کپک خاکستری است. این بیماری بخش انتهایی میوه را درگیر کرده و به تدریج به تمامی بخش‌های میوه گسترش می‌یابد. میوه آلوده در محل آلودگی نرم و لهیده شده و در نهایت خشک و مومیایی باقی خواهد ماند.
دمای ایده‌آل این بیماری بین 20 تا 30 درجه سلسیوس است و رطوبت بالا به گسترش بیماری کمک خواهد کرد. آلودگی در مرحله گلدهی رخ خواهد داد اما علائم بیماری در مرحله تشکیل میوه بروز خواهد کرد.
برای مدیریت این بیماری باید اقدام به رعایت فاصله کاشت مناسب، دقت در زمان گلدهی، استفاده از کودهای مناسب، مالچ پاشی بین ردیف‌ها برای جلوگیری از تماس میوه با بستر اصلی، جمع‌آوری و حذف بوته‌های آلوده نمود. مبارزه شیمیایی نیز با سمومی مثل کاپتان و تیرام امکان پذیر است.
- سوختگی برگ توت‌فرنگی:
علائم این بیماری در برگ‌ها به صورت لکه‌های مجزا و بی‌شکل و در اندازه‌های گوناگون می‌باشد. سطح فوقانی برگ به صورت صورتی تا قرمز رنگ دیده می‌شود که در مراحل آخر سوخته به نظر می‌رسد. برای مدیریت این بیماری باید از ارقام مقاوم استفاده کرد و بهبود تهویه و فراهم کردن نور کافی را اولویت قرار داد. استفاده از نشاهای سالم و مبارزه با علف‌های هرز در پیشگیری از بروز بیماری موثر است. سموم شیمیایی مثل تیوفانات متیل در کنترل بیماری موثر می‌باشند.
توجه کنید همواره استفاده از سموم شیمیایی در محصولات با عمر کم مثل توت‌فرنگی خودداری کنید تا محصول سالم‌تری برای مصرف عموم مردم تولید کنید. بجای سموم شیمیایی از روش‌های مکانیکی و بیولوژیک برای کنترل آفات و بیماری‌ها استفاده کنید.
جمع‌بندی
در این مقاله به اقدامات پس از کاشت توت‌فرنگی و همچنین روش‌های تکثیر و مبارزه با آفات و بیماری‌های شایع آن پرداخته شد تا هرچه بیشتر با این محصول و روش‌های داشت آن آشنا شوید و محصول سالم‌تر و با کیفیت‌تری داشته باشید.ش
