هرآنچه باید درباره کشت هیدروپونیک بدانید
هرآنچه باید درباره کشت هیدروپونیک بدانید
یکی از روش‌های کشت و کار مدرن که این روزها توجه علاقمندان به علوم کشاورزی و باغبانی را به خود جلب کرده است کشت‌های هیدروپونیک است. لغت هیدروپونیک درواقع از ریشه یونانی دو کلمه هیدرو (Hydro) و کلمه (Pono) به معنی کار تشکیل شده است.
تاریخچه کشت هیدروپونیک
براساس یافته‌های تاریخی، آزتک‌ها (اقوام ساکن در آمریکای مرکزی) باغ‌های معلق را در نزدیکی دریاچه‌ها بنا می‌کردند. در قرن 13 میلادی چینی‌ها روش کشت بدون آب (همان هیدروپونیک) را برای کاشت برنج بکار می‌گرفتند. در دوره معاصر در قرن بیستم میلادی در ایالات متحده آمریکا و در دانشگاه کالیفرنیا، آقای ویلیام گریک (William F. Gericke) تحقیقاتی را بر روی گیاهان تجاری مختلف و تغذیه آنها انجام داد و حاصل این آزمایشات را هیدروپونیک (Hydroponic) نامید و سابقه اولین استفاده از این لغت نیز به همین دوره بازمی‌گردد.
ارتش کشور آمریکا نیز در سالهای جنگ جهانی دوم در جزایر بایر و غیر حاصلخیز اقیانوس آرام برای تامین مواد غذایی مورد نیاز خود مجبور به طراحی فضایی برای کشت و کار هیدروپونیک شد و به این ترتیب نیازهای خود را تامین نمود.
مزایای کشت هیدروپونیک
- در کشت هیدروپونیک فضای کمتر ولی عملکرد بالاتری خواهید داشت.
- در این نوع کشت برخلاف روش سنتی از خاک استفاده نخواهد شد.
- میزان مصرف مواد مغذی و نهاده‌های کشاورزی به صورت دقیقی کنترل می‌شوند.
- میزان رشد محصولات سریع‌تر خواهد بود.
- میزان مصرف آب کمتر خواهد بود و منابع آبی بیشتر حفظ خواهند شد.
- علف‌های هرز که یکی از مشکلات کشت سنتی هستند در این نحوه از کشت وجود نخواهند داشت.
معایب کشت هیدروپونیک
- پایداری این طرز از کشت در گرو پایداری شبکه تامین نیرو است و در صورت قطع این منبع کشت دچار اختلال خواهد شد.
- برخلاف روش سنتی که در آغاز کشت و کار تجربه بخصوصی نیاز ندارد، در این کشت باید از دانش و تجربه کافی برخوردار باشید.
- در کشت هیدروپونیک به دلیل حساسیت بالای گیاهان، در صورت ورود آفات و یا بیماری‌های مختلف، به سرعت در مجموعه پخش خواهند شد و کنترل آنها بسیار دشوار خواهد بود.
- تامین امکانات لازم برای احداث گلخانه هیدروپونیک نیاز به سرمایه‌گذاری خواهد داشت.
- در بسیاری ازکشورها تولیدات کشاورزی هیدروپونیک به عنوان محصول ارگانیک شناخته نمی‌شوند.
- در کشورهای زیادی بین محصولات تولید شده در کشت هیدروپونیک و سنتی تفاوتی قائل نمی‌شوند و قیمت این محصولات در بازار به یک اندازه خواهد بود.
انواع سیستم‌های هیدروپونیک و نحوه عملکرد آنها
در کشت هیدروپونیک بسته به نوع محصول و نیازهای آن طراحی‌های مختلفی ارائه شده است که در این بخش به بررسی چند مورد از آنها می‌پردازیم:
- تکنیک لایه نازک ماده غذایی (Nutrient Film Technique, NFT):
یکی از متداول‌ترین سیستم هیدروپونیک این نوع می‌باشد. در این نوع از سیستم هیدروپونیک اجزایی برای رساندن ماده غذایی به ریشه گیاهان وجود دارند که این اجزا شامل؛ مخزن مواد غذایی، سینی قرار گیری گیاهان، پمپ هوا و صفحه تولید حباب و پمپ جهت منتقل کردن مواد غذایی به سینی حاوی گیاهان تشکیل شده است.
سینی حاوی گیاهان به صورت شیب دار قرار می‌گیرند و مواد غذایی وارد شده به سینی توسط پمپ، مجددا به مخزن بازمی‌گردد. پمپ هوا و صفحه حباب‌ساز وظیفه ایجاد حباب برای برهم خوردن ترکیبات موجود در آب و همچنین تامین اکسیژن لازم برای تنفس ریشه گیاهان را بر عهده دارد.
- سیستم فیتیله (Wicking systems):
یکی از قدیمی‌ترین و ابتدایی‌ترین روش هیدروپونیک که در گذشته نیز بکار گرفته می‌شده اما به عنوان روش هیدروپونیکی شناخته نمی‌شد، سیستم فیتیله گذاری است. در این روش گیاهان در بستر کشتی مثل کوکوپیت، ورمی‌کولیت و یا پرلیت کاشته می‌شوند. در زیر سینی کاشت، مخزن موادغذایی مایع وجود دارد که توسط فیتیله به سینی کاشت متصل است و مواد غذایی به صورت غیر فعال به ریشه گیاهان می‌رسد. سیستم فیتیله برای کشت‌های گلخانه‌ای کوچک مناسب است و در گلخانه‌های بزرگ این سیستم کارایی لازم را نخواهد داشت.
- آئروپونیک (Aeroponic) یا هواکشت:
یکی از به‌روزترین و مدرن‌ترین سیستم‌های کشت و پرورش گیاهان مختلف در کشت بدون خاک، کشت با هوا است. منظور از هوا در این نوع از کشت، هوای همراه با آب و مواد مغذی است که به صورت مه‌پاشی در اختیار ریشه گیاه قرار می‌گیرد. این نوع از کشت از حساسیت بالاتری نسبت به سایر کشت‌ها برخوردار است و نیاز به فراهم‌سازی امکانات و تکنولوژی بالا همراه با تجربه در این نحوه از کشت است.
طرز کار کشت آئروپونیک به این صورت است که ریشه گیاهان در یک محفظه قرار می‌گیرند و در این محفظه نازل‌های مه‌پاشی مواد مغذی مستقر هستند. نازل‌ها با فواصل زمانی معین که عموما هر چند دقیقه یکبار و هر بار به مدت چند ثانیه شروع به انجام پاشش مواد غذایی بر روی ریشه‌ها می‌کنند. در این سیستم نیاز به وجود یک بستر کشت حمایت کننده از ریشه وجود ندارد و ریشه‌ها آزادانه رشد خواهند کرد.
ویژگی‌های یک گلخانه هیدروپونیک
گلخانه‌ای که به جهت اجرای طرح‌های هیدروپونیک طراحی می‌شوند باید قابلیت‌های لازم و پایداری در برابر شرایط محیطی گوناگون داشته باشند در غیر این صورت مشکلات شدیدی گریبان‌گیر خواهد شد. در این بخش به بررسی نکاتی که باید در احداث یک گلخانه هیدروپونیک به آنها توجه کنید خواهیم پرداخت:
- مهمترین نکته در احداث یک گلخانه محل قرارگیری آن است. یک گلخانه باید در نزدیکترین محل نسبت به راه‌ها باشد تا هزینه‌های انتقال به حداقل برسد.
- زمینی که به جهت احداث گلخانه انتخاب می‌شود باید تاجای ممکن مسطح باشد تا نیاز به صرف هزینه‌های سنگین جهت تسطیح زمین نباشد.
- محل گلخانه باید به جهت تامین انرژی در مکان مناسب و مطمئنی باشد. گلخانه‌های هیدروپونیک نسبت به قطع منبع برق و یا گاز بسیار حساس هستند.
- مکان احداث گلخانه باید به گونه‌ای باشد که کمترین تنش‌های محیطی را داشته باشد و همچنین نور کافی برای رشد گیاهان فراهم باشد.
کودهای کشت هیدروپونیک
یکی از حساس‌ترین بخش‌های کشت هیدروپونیک، کوددهی گیاهان در این سیستم است. برخلاف کشت‌های سنتی که کشت‌ها در آنها به صورت همراه با خاک است و غلظت‌های استفاده از کودها براساس گرم و یا میلی‌لیتر که در آب محلول می‌شوند، در کشت هیدروپونیک، غلظت‌های کودها باید براساس پی‌پی‌ام (بخش در میلیون) باشند. این موضوع بیانگر دقت بالا در فرایند کوددهی می‌باشد.
شرکت‌های زیادی در زمینه تولید کودهای هیدروپونیک براساس نیاز محصولات مختلف فعال هستند و محصولات خود را با غلظت‌های مختلفی تولید می‌کنند. در این کشت اصلی‌ترین عناصر لازم برای رشد یعنی سه عنصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم باید همواره غلظت ثابتی در محلول تهیه شده داشته باشند و این موضوع بیانگر این است که محلول کودی تولید شده همواره باید از نظر غنای عناصر مختلف بررسی شود و در صورت نیاز عنصر مورد نظر در مقدار لازم محاسبه شود و به محلول اضافه شود.
احداث گلخانه هیدروپونیک کوچک در منزل
شما می‌توانید با فراهم کردن یک سری امکانات در منزل و یا فضای گلخانه خود کشت هیدروپونیک را راه‌اندازی کنید. در این بخش به معرفی یکی از روش‌های ساخت سازه هیدروپونیکی خانگی می‌پردازیم:
سازه هیدروپونیکی آب‌کشت یکی از بهترین و ساده‌ترین راه‌های کشت گیاهان به روش هیدروپونیک در منزل است. شما در این روش به یک مخزن با ظرفیتی متناسب با تعداد گیاهان خود خواهید داشت. این مخزن باید عمق مناسبی نیز داشته باشد. یک مخزن 20 لیتری برای کشت 5 الی 6 گیاه کافی می‌باشد.
در قدم بعدی شما نیاز دارید تا یک صفحه آبگریز مثل یونولیت تهیه کنید و متناسب با قطر گلدان‌های خود در آن برش ایجاد کنید. گیاهان خود را در این صفحه مستقر کنید تا آماده قرار گیری بر روی مخزن حاوی مواد مغذی باشد.
شما برای تامین اکسیژن لازم به جهت رشد گیاهتان به یک پمپ هوا و صفحه تولید حباب نیاز دارید تا هم مواد مغذی را برهم بزند و اکسیژن مورد نیاز ریشه‌ها تامین کند. تشخیص میزان هوای تولیدی بر عهده متخصصین هیدروپونیک است.
در قدم نهایی، دستگاه شما آماده است و باید مخزن را با محلول کود پر کنید و گیاهانتان را بالای مخزن قرار دهید تا رشد کنند.
گیاهان قابل کشت در هیدروپونیک
طیف وسیعی از صیفی‌جات و سبزی‌جات مثل خیار، گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی، تربچه، اسفناج، کاهو و همچنین میوه‌های بوته‌ای مثل انواع بری‌ها شامل بلوبری، رزبری و.. در این سیستم قابلیت کشت و پرورش دارند. انتخاب نوع محصول براساس نیاز بازار و هزینه‌های تولید آن باید انجام گیرد.
جمع‌بندی
کشت هیدروپونیک یکی از روش‌های مدرن و به‌صرفه برای تولید انواع محصولات کشاورزی پر مصرف و پر طرفدار است تا محصولی با بهترین کیفیت و همچنین با حفظ و مدیریت بهتر منابع طبیعی تولید شود و از تخریب محیط زیست جلوگیری به عمل آید.
