آفات و بیماریهای ذرت همراه با روش‌های درمان و پیشگیری
گیاه ذرت به لحاظ اقلیمی و بوم‌شناختی گیاه بومی برای ایران محسوب نمی‌شود اما امروزه یکی از گیاهان مهم در بخش‌های مختلف کشاورزی و دامداری محسوب می‌شود. گیاه ذرت میزبان طیف وسیعی از آفات و بیماریهای مخرب است که هرکدام می‌توانند سبب کاهش عملکرد کلی این محصول مهم شوند. گیاه ذرت یکی از قدیمی‌ترین گیاهانی است که برای مصرف مستقیم انسان بکارگرفته شده است و با پیشرفت جوامع بشری از این گیاه در زمینه‌های مختلف مثل تغذیه دام و طیور و حتی تولید انرژی نیز استفاده می‌شود. داشتن اطلاعاتی جامع در خصوص آفات و بیماریهای مخرب این گیاه مهم می‌تواند در تولید محصول بهتر و با کیفیت بالاتر کشاورز را یاری دهد. در این مقاله به بررسی مهمترین آفات و بیماریهای گیاه ذرت خواهیم پرداخت.
معرفی گیاه ذرت
ذرت در علم گیاهشناسی با نام علمی Zea mays شناخته می‌شود که گیاهی یک ساله و تک لپه‌ای است که به خانواده گیاهی گرامینه یا غلات تعلق دارد و در کنار گیاهان مهمی همچون گندم، برنج و جو قرار می‌گیرد. این گیاه در بسیاری از اقلیم‌های زمین اعم از معتدل و گرمسیر قابلیت کشت و بهره‌برداری دارد. همه ما تا حدود زیادی با شکل و شمایل این گیاه آشنایی داریم و محصول و میوه این گیاه که به عنوان بلال شناخته می‌شود را از نزدیک دیده‌ایم، در بسیاری از کشت و کارهای ذرت هدف از کشت آن برداشت بلال‌های ذرت بوده تا یا برای تغذیه دام و طیور استفاده شود و یا از روغن موجود در آن استفاده شود. برخی از کشت‌های ذرت نیز به منظور برداشت علوفه‌ای انجام می‌شود که در آن هدف از کشت برداشت تمامی بخش‌های سبز گیاه می‌باشد که با کمک دستگاه‌های مختلف برداشت این کار صورت می‌گیرد.
آفات مهم ذرت
آفات مهم زیان‌آور کشاورزی از گذشته‌های دور شناخته شده هستند و کشاورزان تا حدود زیادی ممکن است طیفی از این آفات را بشناسند و با آن ها مقابله کنند اما نکته‌ای که در مبارزه با یک یا گروهی از آفات حائز اهمیت است شناخت مراحل رشدی حساس و آسیب‌پذیر حشره آفت و همچنین شناخت مرحله خسارت‌زا در میزبان گیاهی است. براساس این اطلاعات می‌توان بهترین زمان مبارزه و همچنین بهترین روش مهار آفت را در پیش گرفت. در این بخش به معرفی آفات مهم ذرت خواهیم پرداخت:
- کرم ساقه‌خوار ذرت:
کرم ساقه‌خوار اروپایی ذرت یکی از آفات مهم و کلیدی این گیاه است که در ایران در مناطقی از قبیل گیلان، مازندران، گلستان و استان‌های شمال غربی شیوع دارد. این آفت در سایر استان‌ها از قبیل فارس، همدان و قم نیز گزارش شده است.
این آفت دامنه میزبانی بسیار وسیعی دارد و به گیاهان در خانواده‌های مختلف از قبیل سویا، آفتابگردان، بادمجان، نی‌شکر، گندم و.. خسارت وارد می‌کند.
اولین نشانه‌های خسارت این آفت در مرحله تشکیل قیف ذرت دیده می‌شود. لاروها با تغذیه از برگ‌ها وارد قیف شده و خسارتشان ظاهر خواهد شد. لاروهای درشت‌تر ساقه ذرت را در پشت غلاف برگ سوراخ کرده و از محل گره وارد غلاف ساقه خواهند شد. برای تشخیص خسارت این آفت می‌توان از فضولات لاروها در محور غلاف و محور برگ کمک گرفت. تغذیه لاروها از بخش کاکل ذرت باعث شکستگی آن و اختلال در فرایند گرده‌افشانی خواهند شد که این موضوع سبب کاهش عملکرد کلی محصول می‌شود. زمستانگذرانی این آفت به صورت لارو سن آخر در بقایای گیاهی می‌باشد. برای این آفت در مناطق مختلف سه نسل در سال دیده شده است.
کنترل آفت
در حین برداشت ذرت باید تاجای ممکن از کف بریده شوند تا بخشی برای زمستانگذرانی باقی نماند. بقایای گیاهی پس از برداشت جمع‌آوری و از بین برده شود و حتی‌الامکان از ارقام مقاوم بهره گرفته شود.
برای کنترل شیمیایی باید زمانی که نصف لاروها وارد ساقه نشده‌اند و یا زمانی که 70 درصد بوته‌ها علائمی از برگخوردگی نشان ندادند با سمومی از قبیل اسپینوساد، تیودیکارب و یا ایندوکساکارب استفاده کرد. در صورت نیاز تکرار سمپاشی 10 روز پس از اولین سمپاشی انجام شود.
- کرم‌های طوقه بر:
گروهی از شب‌پره‌ها در جنس Agrotis spp به عنوان آفات طوقه بر شناخته می‌شوند. دو گونه مهم A. segetum و A. ipsilon به عنوان دو گونه مهم طوقه بر در ایران شناخته می‌شوند.
نحوه خسارت این آفت در لاروهای سنین کم با سوراخ کردن برگ‌ها همراه است ولی لاروهای بزرگتر به آسانی می‌توانند بوته‌های کوچک را قطع کنند. در صورت شیوع لاروهای سنین بالا در مرحله گیاهچه ذرت، خسارتی بالغ بر 75 درصد در مزرعه می‌تواند ایجاد شود.
کنترل آفت
برای مهار این آفت از روش‌هایی مثل شخم عمیق پس از برداشت، وجین علف‌های هرز و آیش گذاشتن زمین بکارمی‌روند. برای کنترل شیمیایی می‌توان از سموم حشره‌کش تماسی مثل کلرپیرفوس و یا سایپرمترین برای تهیه طعمه مسموم و تله‌گذاری استفاده کرد.
- شته برگ ذرت:
شته‌ها آفاتی شناخته شده هستند، شته برگ ذرت به رنگ آبی مایل به سبز و با پاهای سفید بوده و پوره‌ها هم شبیه به بالغین می‌باشند اما به رنگ سبز روشن و بدون بال دیده می‌شوند. تغذیه شته‌ها با حذف رطوبت و مواد غذایی در برگ‌ها و گل‌آذین نر خسارت مستقیم ایجاد می‌کند. تولید عسلک سبب جذب سایر حشرات و قارچ‌ها خواهد شد و همچنین احتمال انتقال ویروس‌های مختلف از مشکلات تغذیه شته‌ها می‌باشد.
کنترل آفت
برای مهار شته‌ها باید از روش‌های تلفیقی بهره‌گرفت. در این روش‌ها باید تمامی علف‌های هرز مزرعه که نوعی میزبان آفت هستند حذف شوند و بهداشت زراعی در مزرعه نیز رعایت شود. برخی حشرات مثل بالتوری سبز، مگس سیرفید و سن‌های شکارگر اریوس دشمنان طبیعی این آفت محسوب می‌شوند.
برای کنترل شیمیایی می‌توان از سمومی مثل فوزالون، پریمیکارب و یا دیگر سموم حشره‌کش تماسی و سیستمیک توصیه شده استفاده شود.
بیماریهای مهم ذرت
بیماریهای گیاهی توسط عوامل متعددی از جمله قارچ‌ها، باکتری‌ها، ویروس‌ها و نماتدها ایجاد می‌شوند که شناخته شده‌ترین آنها قارچ‌ها هستند. این بیماری‌ها هرساله در محصولات مختلف از جمله ذرت خسارت زیادی به بار می‌آورند که شناخت آنها برای مهار اصولی بیماری الزامی است. در این بخش به معرفی بیماریهای مهم ذرت پرداخته می‌شود:
- بلایت جنوبی برگ ذرت:
این بیماری در استان‌های شمالی کشور به لحاظ خسارت‌زایی اهمیت زیادی دارد. علائم بیماری به صورت زخم‌های کشیده و به رنگ خرمایی بین رگبرگ‌ها می‌باشد. جدایه‌های مختلف این بیماری زخم‌ها با اندازه‌های مختلف روی برگ‌ها ایجاد می‌کنند. شدت این خسارت در مرحله گرده‌افشانی بیشتر است و با زیاد شدن این زخم‌ها کل سطح برگ دچار آسیب خواهد شد. روی لکه‌های تیره رنگ هاگ قارچ تشکیل خواهد شد و از این طریق پراکندگی پیدا می‌کند.
کنترل بیماری
استفاده از ارقام و دورگ‌های مقاوم در کنترل بیماری موثر است. هیبریدهای مقاوم به هر دو نژاد بیمارگر قارچی وجود دارند. حذف بقایای گیاهی با استفاده از شخم می‌تواند میزان آلودگی را کاهش دهد. استفاده از سموم قارچکش در مراحل اولیه بیماری می‌تواند تا حدودی خسارت این بیماری را کاهش دهد اما راهکار اصلی استفاده از ارقام مقاوم می‌باشد.
- پوسیدگی خوشه ذرت:
این بیماری یکی از شایع‌ترین بیماریهای فعال روی ذرت در کشور است. این بیماری در مناطق بسیاری از کشور شیوع دارد اما در استان‌های شمالی به دلیل دما و رطوبت مساعد خسارت اقتصادی ایجاد می‌کند. این بیماری توسط گونه‌های مختلف قارچ فوزاریوم ایجاد می‌شود که به صورت مستقیم سبب پوسیدگی و کاهش عملکرد خواهد شد و با آلوده کردن دانه‌ها به ترکیبات ثانویه سمی مثل فومانزین سلامت انسان و دام را تهدید می‌کند.
از علائم این بیماری می‌توان به آلوده شدن دانه‌ها و یا حتی چوب بلال اشاره کرد که موجب کاهش کمیت و کیفیت خواهد شد. خوشه بلال مملو از میسلیوم و بافت قارچی خواهد شد و روی سطح دانه‌ها به رنگ صورتی دیده می‌شود. زمستانگذرانی این بیماری به صورت میسلیوم در بافت دانه و بقایای گیاهی است و این منابع در بهار به عنوان آلودگی اولیه شناخته می‌شوند.
کنترل بیماری
برای مهار این بیماری استفاده از روش‌های زیر توصیه می‌شود:
- استفاده از ارقام مقاوم و زودرس 2. جمع‌آوری و حذف بقایای گیاهی آلوده به این بیماری 3. مبارزه با آفات مختلف در مزرعه که آسیب آنها سبب هموارتر شدن راه ورود قارچ به گیاه خواهد شد 4. ضدعفونی بذرها با استفاده از سمومی مثل کربوکسین تیرام، تبوکونازول و یا دی‌نیکونازول 5. تناوب زراعی با محصولات غیرمیزبان مثل پنبه و کلزا
- سیاهک معمولی ذرت:
این بیماری یکی از بیماریهای مهم ذرت محسوب می‌شود که خسارت آن به صورت مستقیم به بخش بلال ذرت وارد خواهد شد و از این طریق عملکرد نهایی را هدف قرار می‌گیرد. برای آشنایی بیشتر با این بیماری عنوان سیاهک معمولی ذرت و راه های جلوگیری و مقابله با آن در دشت سبز را مطالعه کنید.
- ویروس موزاییک کوتولگی ذرت (MDMV):
بیماریهای ویروسی یکی از مخرب‌ترین عواملی هستند که می‌توانند به محصولات مختلف خسارت بسیار شدیدی وارد کنند. برای آشنایی بهتر و بیشتر با این بیماری‌ها عنوان آشنایی با بیماریهای ویروسی و مدیریت آنها را در دشت سبز مطالعه کنید.
ویروس موزاییک کوتولگی ذرت در دنیا پراکندگی دارد و یکی از بیماریهای مهم ویروسی در ایران روی ذرت محسوب می‌شود. این ویروس دارای 5 سویه است که از نظر ویژگی‌های مختلف نوکلئوتیدی، بیولوژیکی و سرولوژیکی باهم متفاوت هستند.
از علائم خسارت این ویروس می‌توان به لکه‌های رنگ‌پریده روی برگ‌ها اشاره کرد که در نهایت الگویی شبیه به موزاییک (رنگ‌پریده-سبز پررنگ) به خود می‌گیرند. در اثر این ویروس میانگره‌های بالایی کوتاه‌تر خواهند شد و تشکیل خوشه همچنین توسعه آن کند خواهد شد که در نتیجه آن عملکرد کلی گیاه کاهش خواهد داشت.
یکی از مهمترین راه‌های بروز و انتقال این ویروس مخرب شته‌ها هستند. شته‌ها این ویروس را به روش ناپایا به میزبان گیاهی منتقل می‌کنند و حدود 15 گونه شته به عنوان ناقل این ویروس معرفی شده‌اند. زمستانگذرانی این ویروس در میزبان‌های زراعی و غیر زراعی شامل جانسون گراس و سورگوم است. این ویروس توانایی آلودگی گیاهان پهن برگ را نخواهد داشت. در صورتی که در اطراف مزرعه علف هرز جانسون گراس وجود داشته باشد بروز این بیماری در مزرعه ذرت حتمی می‌باشد. یکی از مشکلات این ویروس این است که بذرهای ذرت ممکن است به این بیماری ویروسی آلوده شوند و در نسل بعدی گیاهچه‌های حاصل دچار این بیماری شوند.
کنترل بیماری
از آنجایی که برای بیماریهای ویروسی مثل عوامل قارچی ترکیبات مهار کننده بخصوصی وجود ندارد باید از روش‌های بازدارنده آلودگی مثل نابودی میزبان‌های حد واسط، نابودی حشرات ناقل و استفاده از ارقام مقاوم برای مهار بیماری استفاده کرد. در مزارعی که آلوده به این بیماری هستند برای بوته‌های آلوده به این بیماری راهکار درمان کننده وجود نخواهد داشت و تنها باید آنها را از مزرعه حذف نمود تا منبع جدیدی برای پراکنش بیشتر ویروس نباشند. در خصوص بیماری ویروسی یاد شده علف هرز جانسون‌گراس نقش کلیدی به عنوان میزبان واسط دارد بنابراین با کمک سموم علف‌کش و یا راه های مختلف این گیاه را از حاشیه مزرعه حذف کنید.
یکی دیگر از راه های مهار نسبی این بیماری تغییر زمان کاشت ذرت به زمانی است که اوج ظهور حشرات ناقل با ظهور گیاهچه حساس ذرت همراه نباشد تا گیاه از مرحله حساس خود عبور کند.
جمع‌بندی
گیاه ذرت یکی از گیاهان مهم در کشاورزی محسوب می‌شود که مشابه سایر گیاهان زراعی و.. مورد حمله عوامل خسارت‌زا قرار می‌گیرد. در این مقاله به معرفی آفات و بیماریهای مهم این گیاه پرداخته شد تا با عوامل خسارت‌زای مهم در این گیاه و روش‌های مهار اصولی آنها بیشتر آشنا شوید.
