کدام خاک گیاه مناسب گیاهان شماست؟ (انواع خاک گیاهان)
در کشت و کار گیاهان و نگهداری از گیاهان زینتی و آپارتمانی انتخاب بستر کشت و خاک مناسب یکی از نکات کلیدی و بسیار مهم محسوب می شود که بی توجهی به آن می تواند طول عمر گیاه را کاهش داده و سبب نابودی آن شود. انواع مختلفی از بستر های کشت در بازار قابل تهیه هستند و یا اینکه می توانید آن ها را به صورت دستی آماده کرده و مورد استفاده قرار دهید اما نکته مهم این است که گیاهان یا گیاه شما به چه نوع خاک و بستر کشت و با چه ترکیبی نیاز دارد. در این مقاله به بررسی انواع خاک ها و بستر کشت ها پرداخته و ویژگی های هر کدام را بررسی خواهیم کرد تا براساس نیاز گیاه خود بتوانید بهترین آن را انتخاب کنید.
بستر کشت چیست و چه وظیفه ای دارد؟
پیش از آن که بخواهیم انواع بستر های کشت را معرفی کرده و ویژگی های هر کدام را شرح دهیم بهتر است تا با اینکه بستر کشت اساسا چه وظیفه ای دارد بیشتر آشنا شویم:
همانطور که از اسم بستر کشت پیداست، محلی است که بتوانید تمام گیاه یا بخش هایی از آن را در آن کاشته و از آن مراقبت کنید. بستر کشت و خاکی که گیاه در آن کاشته می شود باید ویژگی های خاصی داشته باشند و شرایط را طوری برای گیاه مهیا کنند که بقا و رشد گیاه به بهترین شکل تضمین شود.
خاک و بستر کشت محل کاشت بذر، قلمه و هر بخشی از گیاه است که قابلیت رشد دارد و گیاه کامل نیز می تواند در آن به ادامه زندگی بپردازد. تامین آب و رطوبت و از همه مهمتر، حفظ رطوبت باید به عنوان یکی از ویژگی های مهم بستر کشت در نظر گرفته شود. حمایت فیزیکی از گیاه و یا گیاهچه کاشته شده یکی دیگر از ویژگی های بستر کشت است.
انواع بستر های کشت و ویژگی آن ها
در بخش قبلی به صورت مختصر با وظایف بستر کشت آشنا شدیم و از نقش آن در حفظ بقای گیاه آگاه شدیم. حال در این قسمت به معرفی انواع آن ها و ویژگی های هرکدام خواهیم پرداخت:
در این بخش ما بستر کشت ها را به چند گروه دسته بندی کرده و هرکدام را جداگانه توضیح خواهیم داد؛
- بستر کشت های سنتی:
بستر کشت های سنتی در واقع همان خاک ها و انواع آن ها هستند که به صورت معمول و بدون اضافه کردن بخش یا جزء دیگری مورد استفاده قرار می گیریند. از این خاک ها می توان به:
- خاک رس: ظرفیت بالای نگهداری آب و مواد مغذی، اما زهکشی ضعیف و سنگین
- خاک شنی: زهکشی بالا، اما ظرفیت نگهداری آب کم (مناسب برای گیاهان مقاوم به خشکی)
- خاک سیلتی: سرشار از مواد آلی، اما مستعد فشردگی و کمبود زهکشی.
- خاک لومی: ترکیب شنی، رسی و سیلتی، بهترین نوع خاک برای کشاورزی، با توازن مناسب بین زهکشی و نگهداری آب.
بستر کشت های سنتی که بر پایه خاک ها با ویژگی های مختلف استفاده می شوند یک سری مزایا و معایب دارند که شامل :
- تأمین مواد مغذی طبیعی برای رشد گیاه
- قابلیت نگهداری آب و مواد مغذی بسته به نوع خاک
- مناسب برای انواع گیاهان زراعی و باغی
و معایبی مانند:
- احتمال فرسایش و کاهش حاصلخیزی در طول زمان
- نیاز به کوددهی و مدیریت آفات
- کنترل سخت‌تر میزان آب و مواد مغذی
می باشد.
در صورتی که به خاک های با کیفیت بالاتر دسترسی ندارید می توانید با افزودن اجزای غنی تر و اصلاح کننده وضعیت خاک را بهبود دهید.
- بستر کشت های بدون خاک (هیدروپونیک):
یکی از معروف ترین و محبوب ترین بستر کشت های مورد استفاده که کارایی بالایی نیز دارند بستر کشت های هیدروپونیک هستند که در ادامه با آن ها بیشتر آشنا خواهیم شد:
بستر کشت و اصولا روش کشت گیاهان بدون خاک به سه صورت اصلی تقسیم می شود که شامل:
- هیدروپونیک (Hydroponics): رشد گیاه در محلول مغذی بدون خاک.
- آکواپونیک (Aquaponics): ترکیب پرورش ماهی و گیاهان (مواد زائد ماهی به عنوان کود برای گیاهان استفاده می‌شود).
- ایروپونیک (Aeroponics): رشد گیاهان در محیطی که ریشه‌ها در هوا معلق بوده و با اسپری محلول غذایی تغذیه می‌شوند.
این روش از کشت و کار گیاهان مزایا و معایبی به شرح زیر دارد:
مزایا:
- مصرف بهینه آب (تا ۹۰٪ کمتر از کشاورزی سنتی)
- کنترل دقیق مواد مغذی و رشد سریع‌تر گیاه
- کاهش نیاز به سموم و علف‌کش‌ها
معایب:
- هزینه اولیه بالا
- نیاز به تجهیزات پیشرفته و تخصص فنی
- وابستگی زیاد به برق و تکنولوژی
- بستر کشت های معدنی و مصنوعی:
این بسترها از مواد معدنی سبک و فرآوری‌شده ساخته شده‌اند و معمولاً در سیستم‌های کشت گلخانه‌ای و هیدروپونیک استفاده می‌شوند.
انواع بسترهای معدنی:
پرلیت: سنگ آتشفشانی سبک با ظرفیت زهکشی بالا.
ورمیکولیت: ماده معدنی با ظرفیت بالای نگهداری آب و مواد مغذی.
پشم سنگ (Rockwool): الیاف سنگی که برای رشد گیاه در سیستم‌های هیدروپونیک استفاده می‌شود.
لیکا (LECA - دانه‌های رس منبسط‌شده): سبک، متخلخل و مناسب برای رشد گیاهان در سیستم‌های آبی.
بستر کشت های پرلیت را می توان به منظور افزایش تخلخل و سبکی خاک و پشم سنگ را می توان علاوه بر استفاده در هیدروپونیک برای جوانه زنی بذر ها نیز استفاده کرد.
این بستر کشت ها نیز مانند سایر بستر های یاد شده مزایا و معایبی دارند که به شرح زیر می باشد:
سبک و دارای زهکشی عالی کاهش احتمال بیماری‌های ناشی از خاک. مناسب برای گلخانه‌ها و سیستم‌های کنترل‌شده..
? معایب
- نیاز به تأمین مصنوعی مواد مغذی برخی مواد مانند پشم سنگ ممکن است برای محیط زیست مشکل‌ساز باشند.
- بستر کشت های آلی (ارگانیک):
این بسترها شامل مواد آلی تجزیه‌شده مانندپیت ماس، کمپوست، ، کوکوپیت و ورمی‌کمپوست هستند که به عنوان جایگزینی برای خاک یا به‌عنوان اصلاح‌کننده خاک استفاده می‌شوند. این نوع از خاک ها از محبوبیت بیشتری برخوردار هستند زیرا از گلخانه های بزرگ گرفته تا مصارف خانگی و حتی باغات کاربرد دارند و از کارایی بالایی نیز برخوردار می باشند.
استفاده از این خاک ها به همراه بستر کشت سنتی می تواند به غنای بیشتر خاک های سنگین و بدون مواد آلی کمک کرده و آن ها را از نظر بافت سبک تر می کند و از نظر کشت و کار در وضعیت مطلوب تری قرار خواهد داد.
انواع بسترهای آلی
کمپوست: ترکیبی از مواد آلی تجزیه‌شده (برگ، ضایعات غذایی و کود دامی).
پیت ماس: نوعی خزه‌ی تجزیه‌شده با ظرفیت بالای نگهداری آب.
کوکوپیت: الیاف نارگیل که دارای تخلخل بالا و ظرفیت نگهداری آب عالی است.
ورمی‌کمپوست: کمپوست تولیدشده توسط کرم‌های خاکی، غنی از مواد مغذی.
از مزایا و معایب استفاده از این نوع از خاک ها و بستر کشت می توان به موارد زیر اشاره کرد:
مزایا:
- بهبود ساختار خاک و افزایش حاصلخیزی. ظرفیت بالای نگهداری آب و مواد مغذی. دوستدار محیط زیست و مناسب برای کشاورزی پایدار.
معایب:
- ممکن است به تقویت بیشتر مواد مغذی نیاز داشته باشد.
- هزینه اولیه بالا برای برخی مواد مانند پیت ماس.
جدول مقایسه بستر کشت ها و انواع خاک ها
شما همچنین در جدول زیر می توانید به صورت خلاصه ویژگی ها، مزایا و معایب استفاده از بستر کشت های یاد شده را نیز مشاهده کنید:
نوع بستر
نگهداری آب
تهویه
هزینه
مناسب برای
خاک طبیعی
متوسط
متوسط
کم
کشاورزی سنتی
هیدروپونیک
بالا
بالا
زیاد
گلخانه‌های مدرن
کمپوست
بالا
متوسط
متوسط
کشاورزی ارگانیک
پیت ماس
بسیار بالا
متوسط
زیاد
گل‌های زینتی
پرلیت
کم
بسیار بالا
متوسط
ترکیب با سایر بسترها یا به عنوان بستر قلمه
پشم سنگ
متوسط
بالا
زیاد
کشت گلخانه‌ای
کدام خاک برای کدام گیاه؟
پس از دانستن ویژگی های هرکدام از بستر های کشت، سوال اصلی زمانی ایجاد می شود که بخواهیم بستر مناسب برای گیاه خود انتخاب کنیم. در درجه اول باید نیاز گیاه خود را بررسی کنیم که با چه نوع خاک و با چه ویژگی هایی بیشترین سازگاری را دارد. در قدم بعدی باید منابع در دسترس خود را بررسی کرده و براساس توان تامین هرکدام بهترین و مناسب ترین بستر را تهیه و آماده کنیم. به صورت کلی:
اکثر گیاهان زینتی بجز کاکتوس ها در بسیاری موارد نیاز به بستر کشت های سبک و با غنای مواد آلی بالا دارند و باید در ترکیب بستر کشت آن ها از اجزایی مثل پوکه معدنی، پیت ماس و یا و ورمی کولیت استفاده نمود تا کارایی بستر کشت بالا تر برود.
گیاهان گلخانه ای در بستر کشت خاکی باید حتما به خاک آن ها انواع کمپوست ها اضاقه شود و باید بهترین و مقرون به صرفه ترین نوع آن نیز انتخاب شود تا کارایی بستر کشت گلخانه افزایش یابد.
در صورت تهیه قلمه و یا تمایل به تولید نشا می توان از بستر کشت هایی مثل پشم سنگ و یا کوکوپیت به تنهایی استفاده کرد و پس از رشد گیاه آن را به بستر کشت اصلی منتقل نمود.
جمع‌بندی
انتخاب بستر کشت مناسب به نوع گیاه، شرایط محیطی و هدف کشاورزی بستگی دارد. برای کشاورزی سنتی، خاک لومی و بسترهای آلی مناسب هستند، در حالی که برای کشاورزی مدرن، بسترهای هیدروپونیک و معدنی بهترین گزینه محسوب می‌شوند. با استفاده از روش‌های ترکیبی می‌توان بهره‌وری را افزایش داده و مصرف منابع را بهینه کرد. در این مطلب انواع بستر های کشت رایج در کشاورزی و گلخانه داری معرفی شد و مزایا و معایب هر کدام نیز شرح داده شد تا با انواع آنها آشنایی مناسبی داشته و بتوانید متناسب با نیاز گیاه خود بهترین بستر کشت را انتخاب کنید.
