پیت ماس
پیت ماس:
امروزه با توجه بیشتر مردم به انواع بسترهای کشت و کاربردهای آنها نام بستر پیت ماس را بیشتر می‌شنویم، اما سوالی که پیش می‌آید این است که پیت ماس چیست؟ پیت ماس یا "peat moss" یک ماده آلی طبیعی و بسیار مهم در حوزه کشاورزی و باغبانی است که به عنوان خاک پیت ماس نیز شناخته میشود. این ماده از تجزیه بقایای گیاهی در محیط‌های مرطوب و بدون اکسیژن (تورف) تشکیل میشود. این فرآورده گیاهی به دلیل ویژگی‌های خاص و کاربردهای متنوع، در زمینه‌های مختلف از جمله باغبانی، کشاورزی، فضای سبز و بوم‌شناسی به کار می‌رود.
پیت ماس یک ماده به رنگ قهوه‌ای تیره، فیبری و افزودنی به خاک است که یه عنوان بستر کشت بسیاری از گیاهان مورد استفاده قرار می‌گیرد. پیت ماس برای گیاهانی که نیاز به محیطی اسیدی دارند مانند آزالیا و بلوبری مناسب است. گیاهان گلدانی نیز به این ماده به دلیل اینکه رطوبت را به خوبی حفظ می‌کند علاقمندند. پیت ماس معمولا به طور طبیعی در طی هزار سال در فضایی به نام چاله‌های پیت بوجود می‌آید. البته بحث زیادی برسر اینکه آیا استفاده و استخراج پیت ماس برای محیط زیست بی‌خطر است وجود دارد زیرا این ماده جزو منابع تمام شدنی است و هنگام استخراج آن مقدار زیادی دی‌اکسید کربن وارد جو میشود.
پیت ماس با اینکه به تنهایی قابل استفاده است اما معمولا برای سبک‌تر کردن، ایجاد تخلخل و افازیش ظرفیت آب خاک به آن اضافه میشود. هر چند پیت ماس برای نگهداری رطوبت و ایجاد تخلخل در خاک مناسب است اما معمولا برای بذر چمن استفاده نمی‌شود زیرا ممکن است اتفاقی باعث کاهش رشد چمن و مرگ کرم‌های خاکی شود.
اسیدی بودن زیاد، احیا ناپذیری و درصد عناصر غذایی پایین مهمترین عیب‌های پیت ماس هستند. استریل بودن و عاری بودن پیت ماس از بذر علف‌های هرز مهمترین ویژگی‌های مثبت این افزودنی هستند.
پیت ماس چیست؟
پیت ماس از چاله‌های پیت بدست می‌آید، که در مناطق مرطوب جنگلی (wetlands) در اروپا و آمریکای شمالی هستند. چاله‌های پیت در طی زمان طولانی ایجاد می‌شوند و مواد آلی درون آنها تا حدودی تجزیه می‌شوند. به دلیل آب موجود در این چاله‌ها، شرایط غیرهوازی بر آنها حاکم است. شرایط غیرهوازی باعث کاهش سرعت تجزیه و تجزیه محدود میشود. پیت ماس از این لایه‌های مواد طبیعی ایجاد میشود که یکی از این لایهها خزه‌ی اسفاگوم است.
هرچند شما به طور واقعی نمی‌توانید پیت ماس خودتان را درست کنید اما می‌توانید از خاک‌برگ به عنوان جایگزین آن استفاده کنید. خزه‌ی اسفاگوم بومی بسیاری از کشورهاست ولی محدود به نیمکره‌ی شمالی است.
مانند پیت ماس، خزه‌ی اسفاگوم هم برای مصارف کشاورزی خرید و فروش میشود. برای مثال در گلدان‌های ارگانیک آویزی خزه‌ی اسفاگوم به عنوان بدنه‌ی گلدان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
انواع پیت ماس:
پیت ماس انواع مختلفی دارد که بر اساس عواملی مانند میزان تجزیه، منشأ و ویژگی‌های خاص، متفاوت هستند. در زیر انواع اصلی پیت ماس آمده است:
۱. پیت ماس سفيد (Sphagnum Peat Moss):
این نوع پیت ماس از تجزیه خزه‌های سفید (سفیدک) در مناطق شناخته‌شده به نام تورف‌زار تشکیل میشود. پیت ماس سفيد به دلیل داشتن ظرفیت نگهداری آب بالا، تهویه خوب و خاصیت اسیدیته معروف است. معمولاً در باغبانی برای بهبود خاک، نگهداری رطوبت و به عنوان جزء مخلوط خاکی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۲. پیت ماس تاک (Sedge Peat):
این نوع پیت ماس از تجزیه گیاهان خزه‌ای در مناطق زمین‌های زیستگاه‌های آبی ايجاد میشود. این نوع پیت ماس معمولاً کم‌تجزیه‌تر از نوع‌های دیگر است. پیت ماس تاک مشابه پیت ماس سفيد به عنوان یک ماده بهبود دهنده خاک و نگه‌دارنده‌ي رطوبت استفاده میشود، اما ممکن است خواص نگهداری آب و مواد مغذی متفاوتی داشته باشد.
۳. پیت ماس همیک (Hemic Peat):
پیت ماس همیک نیمه‌تجزیه شده است و در مرحله میانی تجزیه قرار دارد. این نوع پیت ماس ویژگی‌های تجزیه مخصوصی دارد.
۴. پیت ماس فایبریک (Fibric Peat):
پیت ماس فایبریک يا فيبري کم‌تجزیه‌تر از همیک و ساپریک است و دارای ساختار گیاهی قابل تشخیص است. این نوع پیت ماس معمولاً در لایه‌های بالای توده‌های پیت یافت میشود و به عنوان یک ماده بهبود دهنده خاک مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۵. پیت ماس ساپریک (Sapric Peat):
پیت ماس ساپریک یا پیت ماس سیاه پس از تجزیه پیشرفته، دچار تغییر شده است. رنگ تیره این نوع پیت ماس ناشی از انباشت مواد آلی و تجزیه و تحلیل مواد گیاهی در شرایط بی‌اکسیژنی (کم اکسیژن) است. این نوع پیت ماس معمولاً در محیط‌های زمین‌های آبی و مرطوب یافت میشود و غنی از مواد هومیک است.
۶. پیت هیوموس (Peat Humus):
پیت هیوموس نوعی پیت ماس نیمه‌تجزیه شده است که توسط میکروارگانیسم‌ها به تجزیه ادامه می‌دهد. این نوع پیت ماس غنی از مواد آلی و مواد مغذی است و به بهبود کیفیت خاک کمک می‌کند.
این انواع پیت ماس می‌توانند در ویژگی‌ها، میزان تجزیه و کاربردهای ممکن، متفاوت باشند.
نحوه‌ی استفاده از پیت ماس:
پیت ماس می‌توان به عنوان بستر اصلی به عنوان بسترهای بدون خاک استفاده کرد. پس اگر شما کاشت بذر را تا بحال انجام داده باشید قطعا به پیت‌ماس برخورده‌اید. بسترهای کشت عاری از خاک برای جوانه زنی بذر بسیار بهتر هستند زیرا:
- - خاک معمولی برای جوانه‌زنی بذور بیش از حد سنگین است. ریشه‌های نرم و جوان به سختی می‌توانند در آن حرکت کنند و احتمال زخمی شدن آنها زیاد است.
- - زهکشی خاک‌های معمولی اکثرا نامناسب است، و بذرها ممکن است قبل از موفق شدن به جوانه‌زنی بپوسند.
- - خاک‌های معمولی دارای بیمارگرانی هستند که به سرعت می‌توانند باعث مرگ گیاهچه شوند.
ولی این تنها کاربرد پیت‌ماس نیست. در محیط های باز می‌توان آن به خاک هایی با فیبر کم (مواد آلی کم) اضافه کرد. پیت‌ماس خاک بستر شما را که در طی سال‌ها استفاده، سفت و سنگین شده و زهکشی نامناسبی دارد سبک و نرم می‌کند.
یک خاک آیده‌آل باید به قدری رطوبت را نگهدارد که آب مورد نیاز گیاه را تامین کند. ولی شما نمی‌خواهید که این آب به سرعت درون خاک حرکت و به لایه‌های پایین تر برود و از دسترس گیاه خارج شود. این شرایط به راحتی حاصل نمی‌شود، اما با ترکیب پیت‌ماس با خاک ( نه اینکه فقط آن را در سطح خاک بریزیم و آن را به خوبی با خاک ترکیب بکنیم)، می‌تواند چنین تعادل مناسبی را در بستر خاکی شما ایجاد بکند.
کاربردهای اصلی پیت ماس:
- ترکیب با خاک و بهبود ساختار خاک:پیت ماس به عنوان یک افزودنی خاک مورد استفاده قرار می‌گیرد تا خاک‌ها را بهبود دهد. با افزودن پیت ماس به خاک‌ها، ساختار آنها ترمیم میشود و تهویه و نفوذ آب بهتر میشود.
- کشت گل و گیاهان در گلدان‌ها و ظروف باغبانی:پیت ماس به عنوان افزودنی خاک در تهیه مخلوط‌های خاکی برای کشت گل‌ها و گیاهان در گلدان‌ها و ظروف باغبانی به کار می‌رود. این کار باعث ارائه شرایط مناسبی برای رشد ریشه‌ها و تأمین غذا به گیاهان میشود.
- حفظ رطوبت و کنترل آب:پیت ماس به دلیل توانایی جذب و نگهداری آب، می‌تواند رطوبت خاک را حفظ کند و از خشکی زودرس خاک جلوگیری کند. این ویژگی مناسبی است برای گیاهانی که به رطوبت زیادی نیاز دارند.
- کاشت نشاءات و بذرها:پیت ماس به عنوان محیط کاشت نشاءات وبذرها به کار می‌رود. این محیط به رشد اولیه و سلامتی نشاءات کمک می‌کند.
- تهیه لایه زیر چمن:در کشت و نگهداری چمن، پیت ماس به عنوان لایه زیر تراکم‌دهی و بهبود تهویه خاک در زمین‌های چمنی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مزایای پیت‌ماس
دلیل محبوبیت این ماده بین پرورش دهندگان به دلایل زیر مربوط است:
- 1- ارزان بودن
- 2- سبکی ( که علاوه بر گیاه به شما نیز کمک می‌کند زیرا نقل و انتقال گلدان‌هایی با بستر پیت‌ماس راحت‌تر است).
- 3- به زهکشی مناسب کمک می‌کند و به اندازه‌ی خاک معمولی سفت نمی‌شود.
- 4- میزان مناسبی از آب را حفظ می‌کند.
- 5- هنگام خرید استریل شده و عاری از عوامل بیماری‌زاست.
- 6- آماده به استفاده است.
معایب پیت‌ماس
پیت‌ماس معایبی نیز دارد:
- 1- عناصر مغذی چندانی به خاک اضافه نمی‌کند.
- 2- سال‌ها زمان می‌برد تا بطور طبیعی ایجاد شود و به عنوان منبعی تجدید ناپذیر در نظر گرفته میشود.
- 3- پیت ماس بشدت اسیدی است و هرچند برای گیاهانی که در محیط اسیدی رشد خوبی دارند مناسب است، اما بهتر است در طی سال‌های استفادهِ متعدد مقداری آهک کشاورزی نیز به خاک اضافه بکنید تا با به تعادل رسیدن ph بتوانتید گیاهان خنثی و قلیا دوست را نیز در باغچه، باغ و مزرعه‌تان داشته باشید.
- 4- هرچند به خوبی آب را حفظ می‌کند اگر به طور کامل خشک شود، مدتی زمان می‌برد تا دوباره به حالت قبل بازگردد. این ویژگی به دلیل فیبری بودن این محصول است و ویژگی مشترک پیت ماس و کوکوپیت است.
جایگزین‌های پیت‌ماس
پیت ماس یک بستر کشت بسیار عالی است، اما معایب آن قابل توجه است و باعث شده بسیاری از افراد به دنبال جایگزین‌های مناسبی برای آن باشند. این عناوین زیر را به عنوان جایگزین‌های پیت ماس می‌توانید استفاده کنید:
- 1- کوکو کویر: کویر یا Coir یک محصول جانبی از فیبر نارگیل است که تجدید پذیر بوده و انتخابی پایدار است. استفاده از کویر به عنوان جایگزین پیت‌ماس در بسترهای بدون خاک به طور چشمگیری رو به افزایش است. PH این ماده خنثی، ظرفیت نگهداری آب بالا و هوادهی بهتری نسب به پیت‌ماس در خاک و بستر ایجاد می‌کند ولی قیمت آن گرانتر است.
- 2- کمپوست: از تجزیه بقایای آلی مانند گیاهان پوسیده، برگ‌ها، بقایای سبزیجات و مدفوع حیوانات بدست می‌آیند. ظرفیت نگهداری آب بالایی دارد و سرشار از عناصر مغذی است.
- 3- فیبرهای چوبی: چیپس چوب و محصولات جانبی صنایع چوب مانند خاک اره نیز به عنوان یکی از گزینه‌های جایگزین پیت‌ماس درنظر گرفته می‌شوند. این محصولات ماده‌ی آلی خاک را افزایش، ظرفیت نگهداری آب را بالاتر و تخلخل و هوا رسانی به لایه‌های مختلف خاک را بهبود می‌بخشد. همچنین یک استفاده‌ی مناسب از مواد دور ریز است که باعث کاهش دور ریز مواد میشود.
سوالات متداول:
دوام پیت ماس چقدر است؟
یک قالب یا بسته‌ی پیت‌ماس فاقد تاریخ انقضاست زیرا مواد تجزیه شونده یا تحت تجزیه‌ای ندارد. در بستر خاک اما هر 2 تا 3 سال یکبار باید مقداری دوباره به بستر اضافه شود زیرا به طور طبیعی شسته میشود.
آیا خاک سطح یا Top Soil از پیت‌ماس بهتر است؟
پیت‌ماس بهتر یا بدتر از خاک نیست، بلکه متفاوت است. پیت ماس معمولا به خاک سطح اضافه میشود تا محیطی سالم‌تر برای رشد گیاهان ایجاد بکند.
قیمت پیت ماس بستگی به نوع، کیفیت، کشور تولید کننده و شرکت تولید کننده‌ی آن دارد. اکثر پیت ماس‌های موجود در بازار در بسته بندی‌های 25 تا 50 کیلوگرمی وارد بازار می‌شوند و معمولا تولید کشور‌های شرقی اروپا هستند.
هنگام خرید پیت ماس به نوع و کاربرد آن دقت کنید زیرا کشور تولید کننده نباید معیار اصلی شما برای انتخاب باشد بلکه نوع پیت ماس تعیین کننده‌ی کارکرد آن است و هنگام خرید پیت ماس باید به نوع آن توجه داشته باشید.
از آنجایی که پیت ماس دارای ویژگی‌های مفیدی مانند توانایی در جذب آب، بهبود ساختار خاک و کمک به رشد گیاهان است، به یکی از اجزای مهم در باغبانی و کشاورزی تبدیل شده است. مصرف این ماده در بسیاری از تولیدات گیاهی و باغبانی به بهبود و بهره‌وری رشد گیاهان کمک می‌کند.