نقش عناصر در تغذیه و تکامل پسته
نقش عناصر در تغذیه و تکامل پسته
پسته یکی از درختان میوه مهم و با ارزش از نظر اقتصادی و همچنین تغذیه‌ای است. این درخت از دیرباز در ایران در مناطق مختلف به ویژه مناطق مرکزی ایران کاشته می‌شده و به عنوان منبع درآمد مردمان آن نواحی بوده است. درخت پسته برای اینکه بتواند رشد و نمو داشته باشد و همچنین بتواند محصول با کیفیتی تولید کند نیازمند عناصر تغذیه‌ای متعدد است. در این مقاله به معرفی درخت پسته و نیازهای تغذیه‌ای آن خواهیم پرداخت.
معرفی درخت پسته
پسته با نام علمی لاتین Pistacia vera بومی نواحی آسیای میانه و خاورمیانه است و در کشورهایی مثل ایران، بحش‌هایی از افغانستان و ترکمنستان رشد می‌کند. نام لاتین این درخت از ریشه پارسی آن برگرفته شده و به زبان‌های لاتین وارد شده است.
درخت پسته خزان‌کننده است که برگ‌های گرد و چرمی شکلی دارد. ارتفاع آن می‌تواند تا 10 متر نیز برسد اما به ندرت در باغات گوناگون تا ارتفاع 5 متر رشد می‌کند. پسته گیاهی دگرگشن است یعنی برای گرده‌افشانی و تولید میوه گل‌های تنها یک درخت کافی نخواهند بود و باید گرده از درخت نر تامین شود.
نقش عناصر تغذیه‌ای در رشد پسته:
همانند سایر درختان میوه و گیاهان، درخت پسته نیز برای رشد و توسعه نیازمند طیفی از عناصر است. این عناصر عموما از طریق خاک تامین می‌شوند اما در صورتی که خاک مورد کشت پسته دچار فقر غذایی باشد رشد و بازدهی تولید میوه درخت پسته با اختلال مواجه خواهد شد. در این بخش به نقش عناصر مهم تغذیه‌ای در رشد و توسعه این درخت خواهیم پرداخت:
عناصر مهم پرمصرف همواره از اولویت‌های تغذیه‌ای هر درخت و گیاهی هستند. ابتدا به بررسی علائم کمبود این عناصر در تغذیه گیاهی پسته خواهیم پرداخت.
علائم کمبود عنصر نیتروژن:
کمبود نیتروژن در اوایل فصل در برگ‌های پایینی درخت قابل تشخیص است. این علائم به صورت کم‌رنگ بودن، کوچک بودن اندازه برگ و کاهش رشد شاخه و تاج درخت می‌باشد. ریزش برگ‌ها در پاییز در اثر کمبود نیتروژن زودتر اتفاق می‌افتد. کم مغز شدن و سبکی دانه‌ها در اواخر فصل رشد از عوارض بسیار مهم کمبود نیتروژن است. در مرحله پر شدن مغز پسته اگر نیتروژن مورد نیاز آن تامین نشود برگ‌ها در نزدیکی خوشه به زردی گرایش پیدا می‌کنند.
علائم کمبود فسفر:
درخت پسته بسیار کم به کمبود فسفر دچار می‌شود ولی در صورت بروز این عارضه، برگ‌ها در سرشاخه‌ها ارغوانی شده و شروع به ریزش خواهند کرد. رشد ریشه کم شده و درخت میزان زیادی از برگ‌های خود را از دست خواهد داد. از آشکارترین نشانه‌های کمبود فسفر در پسته، تغییر رنگ برگ‌های پیر به سبز تیره است. در مناطق مرکزی و خشک ایران که پسته‌کاری در آن‌ها دیده می‌شود، تقویت سیستم ریشه‌ای به جهت مقابله با انواع تنش‌ها اهمیت بسیار زیادی دارد بنابراین تامین فسفر درختان پسته باید همواره اولویت باغداران باشد.
علائم کمبود پتاسیم:
پتاسیم می‌توان گفت یک عنصر مهم در تغذیه پسته به جهت رشد بهتر و افزایش کیفیت محصول است. در صورت بروز علائم کمبود پتاسیم، برگ‌ها کم رنگ و حاشیه آن به سمت بالا پیچیده خواهد شد و بخش زیرین آن به رنگ مسی درخواهد آمد. سوختگی حاشیه برگ‌ها از دیگر علائم کمبود این عنصر است. زیاد بودن عناصری مثل سدیم، کلسیم و منیزیم می‌تواند جذب پتاسیم را با اختلال مواجه کند. بیش بود عنصر بور نیز می‌تواند سبب بروز علائمی مشابه کمبود پتاسیم شود.
علائم کمبود گوگرد:
عنصر گوگرد یکی از عناصر پرمصرف ثانویه است. علائم کمبود این فاکتور تغذیه‌ای به ندرت در باغات به دلیل مصرف کودهای مختلف با پایه سولفات و همچنین بالا بودن یون سولفات در آب‌های آبیاری رخ می‌دهد. اما علائم کمبود گوگرد تا حد زیادی مشابه علائم کمبود نیتروژن است. زرد شدن برگ‌های انتهایی و جوان، کاهش رشد گیاه، نازک شدن ساقه و پیچیدگی برگ‌ها از علائم کمبود گوگرد است که این موضوع می‌تواند توسعه گیاهی را با مشکل مواجه کند و راندمان تولید را کاهش دهد.
کمبود عناصر کم مصرف یا ریزمغذی در درخت پسته:
کلسیم یکی از عناصر بسیار مهم در تغذیه گیاهان مختلف، علی‌الخصوص پسته است. کمبود کلسیم در گیاه پسته به صورت بروز علائمی مثل: چروکیدگی و کج شدن برگ‌های جوان نزدیک به انتهای شاخه و لوله شدن نوک برگ و حاشیه آن به سمت بالا یا پایین می‌باشد. کمبود کلسیم سبب بروز عارضه اضمحلال پوست استخوانی یا لکه‌پوست استخوانی در اوایل اردیبهشت همزمان با مرحله ارزنی شدن آن می‌شود.
کمبود منیزیم در درختان پسته:
کاهش میزان کلروفیل (سبزینه) در گیاه که در نتیجه آن کم شدن میزان فتوسنتز (غذاسازی) رخ خواهد داد. این موضوع سبب کاهش رشد گیاه، ظهور رنگ زرد بین رگبرگ‌های برگ‌های مسن خواهد شد.
کمبود آهن در درختان پسته:
کمبود آهن درصورت بروز، می‌تواند با کمبود نیتروژن اشتباه گرفته شود. در کمبود آهن، سبزینه در سلول‌های برگ به میزان کافی تولید نخواهد شد. از نشانه‌های کمبود آهن در برگ‌ها زردی بین رگبرگ‌هاست درحالی که رگبرگ‌ها سبز هستند. با گسترش کمبود آهن، رگبرگ‌ها نیز زرد خواهند شد. برگ‌های جوان که در قسمت‌های بالایی درخت هستند اولین علائم را از خود نشان خواهند داد.
کمبود روی در درختان پسته:
کمبود روی در اوایل فصل رشد گیاه بخصوص در صورت کمبود شدید نمود خواهد یافت. تاخیر افتادن باز شدن جوانه‌های رویشی و زایشی تا حتی یک ماه از اثرات کمبود روی می‌باشد. در صورت باز شدن جوانه‌های رویشی، برگ‌های انتهایی درخت کوچک و بافت مرده خواهند شد. کج و معوج شدن حاشیه برگ‌ها از مشکلات ناشی از کمبود روی است. شدت کمبود پسته سبب خشک شدن سرشاخه‌ها و همچنین کوچک ماندن میوه و تغییر رنگ آن به رنگ قرمز خواهد شد.
کمبود مس در درختان پسته:
سوختگی برگ‌های نزدیک سرشاخه‌ها در فصل تابستان آغاز بروز علائم کمبود مس است. در صورت کمبود شدید عنصر مس در درخت پسته، برگ‌های درخت ریزش کرده و برگ‌های نارس نیز نوک سوخته و به شکل قلب در خواهند آمد. سر عصایی شدن شاخه‌های بالایی درخت به سمت پایین از علائم تیپیک کمبود مس است.
کمبود بور در درختان پسته:
فنجانی شدن برگ‌ها در اردیبهشت ماه، پوکی محصول و عدم خوشه‌بندی صحیح از علائم کمبود بور در درختان پسته است. زیادبود عنصر بور را می‌توان به صورت سوختگی حاشیه برگ‌ها مشاهده کرد.
در بخشی که مطالعه کردید علائم کمبود عناصر غذایی مختلف در درخت پسته بررسی شد و نقش هرکدام از آن‌ها در رشد و تولید محصول مطالعه شد. حال به بررسی راه‌های رفع این علائم و نیازها در دخت پسته خواهیم پرداخت.
برای جلوگیری از کمبود نیتروژن می‌توان به صورت دوره‌ای از کودهای دامی پوسیده استفاده کرد تا علاوه بر تامین نیتروژن خاک بافت خاک را نیز نرم کند. کاربرد کودهای جلبک دریایی در طول فصل و همچنین کود اوره می‌تواند مشکلات ناشی از کمبود نیتروژن را برطرف کند. کاربرد کودهای کامل با غلظت نیتروژن بالا مثل کود 20 20 20 به صورت آبیاری در طول فصل نیز می‌تواند در برطرف شدن نیاز به نیتروژن این درخت موثر باشد.
عنصر فسفر برای جذب شدن به زمان زیادی نیاز دارد و باید به تدریج در خاک حل شود. بدین منظور باید از روش‌های کوددهی از طریق خاک مثل چالکود اقدام به رفع این نیاز کرد. کود فسفره به صورت گرانول در خاک در دسترس گیاه در فصل پاییز قرار داده می‌شود تا به تدریج حل شود و در فصل رشد سبب افزایش توسعه ریشه شود.
برای رفع کمبود پتاسیم در درخت پسته، راه‌های مختلفی وجود دارد. محلول پاشی کود پتاسیم در فصل رشد، استفاده از کودهای با میزان پتاسیم بالا مثل کود 36 12 12 و یا کود 40 5 5 به صورت آبیاری و همچنین کاربرد کودهای گرانول به صورت کامل از عمده این راه‌ها هستند.
استفاده از کودهای گوگردی مثل گوگرد بتونیت دار در صورت بروز علائم کمبود گوگرد می‌تواند عوارض ناشی از کمبود گوگرد را برطرف کند. باید در کاربرد گوگرد با احتیاط برخورد کرد زیرا بسیاری از کودهای مورد استفاده به فرم سولفات وجود خواهند داشت و در صورت کاربرد بیش از حد گوگرد مشکلات عدیده‌ای حاصل خواهد شد.
عناصر ریزمغذی مثل کلسیم، روی، بور، مس و.. نیز باید توسط کوددهی تامین شوند. برای این منظور باید پس از برداشت میوه از درخت در زمانی که هنوز برگ‌ها سبز هستند و برگ‌ریزی آغاز نشده، اقدام به محلول پاشی کود فروت ست نمود. این کودها به فرم مایع یا پودر قابل حل در آب در بازار یافت می‌شوند که غنی از عناصر ریزمغذی و پرمصرف هستند. بهتر است از کودهایی که به جهت داشتن کودهای ریزمغذی غنی‌تر هستند استفاده کنید. می‌توانید استفاده از کود فروت ست را در اسفندماه قبل از باز شدن جوانه‌ها در مرحله تورم جوانه بکارببرید تا نرخ تبدیل جوانه‌ها به میوه افزایش یافته و کیفیت محصول نیز افزایش یابد. کودهای ریزمغذی نیز به صورت پودری در بازار یافت می‌شوند که قابلیت کاربرد در طول فصل را دارند.
در انتهای این مطلب باید این نکته نیز مورد توجه قرار داد که میزان استفاده از هر کود باید برپایه تهیه آزمون خاک باشد تا از برهم زدن تعادل عناصر و از بین بردن بافت خاک و برهم‌زدن میزان شوری آن جلوگیری کرد. اهمیت این موضوع در دراز مدت آشکار خواهد شد و تخریب بافت خاک و شوری خاک‌های حاصلخیز از عوارض کاربرد کودهای مختلف بدون توجه به نیاز خاک است.
