مهمترین نکات تغذیه و کوددهی درخت انار
یکی از درختان میوه محبوب در ایران و سایر نقاط جهان، درخت انار می‌باشد. این درخت به لحاظ خاستگاه اصلی بومی ایران و شمال آفریقاست که به صورت غیر بومی در سایر نقاط جهان کشت می‌شود. این درخت به واسطه تولید میوه‌هایی بسیار غنی از ترکیبات مختلف غذایی اعم از ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها شناخته شده است و جایگاه ویژه‌ای در بین مردم و فرهنگ آن‌ها دارد. براساس داده‌های موجود ایران بزرگترین تولید کننده انار در دنیا محسوب می‌شود اما با گذشت زمان کشورهای زیادی مثل استرالیا، ایالات متحده و.. اقدام به کشت تجاری این درخت میوه کرده‌اند.
ارقام بسیار زیادی در ایران به صورت بومی در مناطق مختلف وجود دارند که بسیاری از این ارقام برای صادرات بکار گرفته می‌شوند که از این ارقام می‌توان به ملس ساوه، رباب نی‌ریز، نادری بادرود، ملس یزدی، قجاق قم، بجستانی گناباد و.. اشاره کرد. کاشت و پرورش انار در کشور اسرائیل با روش تربیتی رو سیمی (T- trellis) با رقم واندرفول (Wonderful) رواج دارد. یکی از ارقامی که به تازگی معرفی شده است و به لحاظ ویژگی‌های میوه، بازارپسند ارزیابی شده است رقم Lost in Action است که رنگ قرمز مناسبی در دانه‌ها و پوست دارد. بافت دانه‌ها در این رقم تقریبا نرم می‌باشد و طعم آن به صورت ترش و شیرین است.
از میوه درخت انار برای تهیه بسیاری از خوراکی‌ها اعم از سوپ، آش، آبمیوه‌ها، بستنی‌ها و.. استفاده می‌شود و در بسیاری از فرهنگ‌ها از آن برای درمان بسیاری از بیماری‌ها بکار گرفته می‌شود. آب حاصل از میوه درخت انار سرشار از ترکیبات آنتی‌اکسیدانتی است که برای سلامتی بسیار مفید می‌باشد.
معرفی درخت انار
درخت انار با نام علمی Punica granatum شناخته می‌شود که در زبان انگلیسی به این درخت Pomegrante گفته می‌شود. این درخت متعلق به خانواده گیاهی Lythraceae است. درخت انار گیاهی است که می‌تواند به شکل بوته‌ای و یا درختی بزرگ رشد داشته باشد. در مناطق گرمسیری این درخت به صورت همیشه سبز رشد می‌کند ولی در مناطق معتدل برگ‌ریزی دارد. برگ‌های این درخت ظاهری چرمی و براق دارد و گل‌های آن به رنگ نارنجی تا قرمز دیده می‌شود. میوه‌های این درخت نیز به صورت گرد است که با یک لایه بافت گیاهی خشک پوشیده شده است. این میوه از چند لایه تشکیل شده که به ترتیب: لایه بیرونی یا اپی‌کارپ که بخش سخت میوه است، مزوکارپ که لایه میانی محسوب می‌شود و بافت نرم‌تری دارد، مزوکارپ درونی داخل میوه را به اتاقک‌هایی تقسیم می‌کند که در این بخش دانه‌های میوه قرار می‌گیرند.
درخت انار برای رشد معمولا آب و هوای گرم و خشک را ترجیح می‌دهد اما همچنان می‌تواند در سایر نواحی که شرایط اقلیمی مرطوب دارند نیز قابلیت رشد و تولید محصول دارد چرا که در مناطق شمالی ایران این درخت به صورت بومی در ارقام مختلف وجود دارند.
یکی از کاربردهای غیر تجاری درخت انار استفاده از آن به عنوان گیاه زینتی است که به صورت معمولی در گلدان‌های بزرگ در منازل و یا محل کار نگهداری می‌شوند و یا به صورت بنسای در آمده و نگهداری می‌شود. فرم بنسای انار قابلیت تولید محصول مثل شکل عادی را داراست و این موضوع به زیبایی این درخت می‌افزاید.
مدیریت تغذیه درخت انار
تغذیه گیاهی درخت انار یکی از مهمترین جنبه تولید محصول اقتصادی و مناسب است که باید با شناخت کافی نسبت به نیاز گیاه در ارقام مختلف به مواد مغذی گوناگون همراه باشد. نداشتن شناخت کافی نسبت به رقم مورد کشت و نیازهای آن رقم سبب بروز تلفات بالا در محصول نهایی می‌شود.
دانستن نیاز تغذیه‌ای درخت انار در هر مرحله رشدی می‌تواند به بهره‌برداری هرچه بهتر از این درخت کمک کند. تغذیه صحیح درخت انار در باغات کشور با چالش‌های زیادی روبه رو است که از این مشکلات می‌توان به محدودیت منابع آب مناسب و با کیفیت، فشرده بودن بستر خاک، نداشتن زه‌کشی مناسب در باغات و.. اشاره کرد.
یکی از حیاتی ترین موضوع برای تامین مناسب مواد غذایی مورد نیاز هر گیاهی انجام آزمون خاک و یا حتی بافت گیاه است که متاسفانه به ندرت این کار انجام خواهد شد و این یک مانع بر سر راه تولید محصول اقتصادی و مناسب می‌باشد.
کمبود عناصر مواد غذایی در گیاه سبب کاهش عملکرد نهایی آن خواهد شد. گاهی ممکن است علائم چند کمبود عناصر غذایی همزمان با یکدیگر در گیاه بروز کنند که این موضوع تشخیص صحیح کمبود ها را با مشکل مواجه می‌کند.
بهترین برنامه مدیریت اجرایی برای تغذیه درختان میوه، اصلاح فیزیکی و شیمیایی بافت خاک با اضافه کردن مواد مختلف به منظور افزایش نفوذپذیری خاک و همچنین افزایش زه‌کش و نگهداری آب، افزایش مواد غذایی و افزایش میکروارگانیزم‌ها و یا تغییر اسیدیته در ناحیه ریزوسفر ریشه می‌باشد.
یکی از موارد مهم و اثرگذار در تغذیه درختان میوه، آبیاری آن‌هاست. آبیاری در زمانی که گیاه به آب نیاز دارد، کم آبیاری و یا آبیاری متناوب سبب توسعه ریشه و عمیق‌تر شدن آن شده و سازگاری بهتر و بیشتر گیاه را نسبت به شرایط محیطی مختلف سبب می‌شود. مصرف نامناسب و نامتعادل کودهای شیمیایی سبب می‌شود تا نیاز آبی گیاه افزایش یابد و گیاه با تنش‌های مختلف رو به رو شود به عنوان مثال استفاده بیش از حد از کودهای نیتروژنه سبب رشد بیش از اندازه گیاه و افزایش مصرف آب خواهد شد.
در شرایطی که تنش خشکی برقرار است باید از کوددهی اجتناب کرد و همچنین هرس کردن و دیگر اقدامات بازدارنده رشد سبب می‌شود تا فشار ایجاد شده بر سیستم ریشه گیاه برای جذب آب و مواد مغذی کاهش پیدا کند.
اضافه کردن انواع ماده‌های آلی مثل کودهای دامی و یا پیت ماس و ورمی‌کمپوست در پاییز و یا حین پابیل‌زنی تا عمق 25 سانتی‌متر خاک در ناحیه گسترش ریشه سبب بهبود تهویه خاک در آن ناحیه، افزایش میکروارگانیزم‌ها و موجودات مفید خاک می‌شود که این موضوع در نهایت به رشد بهتر گیاه کمک خواهد کرد.
در صورت کشت انار در خاک‌های آهکی با مشکلاتی در تامین عناصر غذایی ماکرو و میکرو مواجه خواهیم بود که این موضوع به دلیل حضور کربنات کلسیم می‌باشد. کربنات کلسیم به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم دسترسی گیاه به عناصری از قبیل نیتروژن، پتاسیم، منیزیم، روی، آهن، مس و منگنز را مختل کرده و کمبود این عناصر در گیاه کاشته شده در این خاک مشهود می‌باشد. در این شرایط اسیدی کردن موضعی خاک به منظور پایین آوردن اسیدیته می‌تواند جذب عناصر را بهبود بخشد. از این ترکیبات می‌توان به گوگرد عنصری، تیوسولفات آمونیوم و تیوسولفات پتاسیم، کود فولویک اسید، هیومیک اسید و اسید سولفوریک اشاره کرد.
روش‌های کوددهی درخت انار
یکی از روش‌های کوددهی درخت انار استفاده از روش چالکود است که در این روش جذب مواد مغذی از ناحیه ریشه گیاه انجام می‌شود. بهترین زمان برای انجام این روش نیز اواخر فصل پاییز همراه با به خواب رفتن گیاه می‌باشد. در فرایند چالکود باید کودهای دامی کاملا پوسیده به همراه کودهای شیمیایی کامل اقدام به کوددهی نمود.
در روش چالکود باید در فاصله 30 سانتی‌متری از تنه درخت گودالی به عمق حدودا 50 سانتی‌متر حفر نمود و کودهای لازم را به آن اضافه کرد و با خاک مخلوط کرد. سپس باید فرایند یخ آب زمستانه را نیز انجام داد. توجه کنید که کود دامی را در سطح چالکود اضافه نکنید و حداقل عمق 20 سانتی‌متری را برای آن در نظر بگیرید تا سبب نرم‌تر شدن بافت ناحیه ریشه شده و بذور علف هرز نیز توانایی جوانه‌زنی نداشته باشند.
بهترین ترکیب‌ها برای کوددهی درخت انار به شرح زیر است:
- چهار کیلوگرم از ترکیب یک کیلوگرم گوگرد، دو کیلوگرم کود کامل ماکرو، یک کیلوگرم کود میکرو به همراه پنج کیلوگرم کود دامی کاملا پوسیده.
- پنج کیلوگرم کود دامی پوسیده به همراه دو کیلوگرم گوگرد پودری، یک کیلوگرم سولفات پتاسیم، یک کیلوگرم سولفات آهن، نیم کیلوگرم سولفات روی، یک کیلوگرم کود میکرو، یک کیلوگرم نیترات آمونیوم.
- پنج کیلوگرم کود دامی پوسیده به همراه یک کیلوگرم کود ماکرو، سه کیلوگرم بایوفسفات، یک کیلوگرم کود میکرو.
در صورتی که یک گودال برای چالکود استفاده شود و در صورت حفر صحیح آن می‌تواند تا چند سال مورد استفاده قرار گیرد و نشست آن نیز با افزودن کود دامی پوسیده قابل جبران می‌باشد.
برای تغذیه هرچه بهتر درخت انار باید آزمون‌های تجزیه خاک و تجزیه برگ انجام شود ولی در صورت در دسترس نبودن این آزمایشات می‌توان بر حسب سن درخت به شرح زیر کوددهی را انجام داد:
درخت انار تا سن دو سال؛ 5 کیلوگرم کود آلی، 250 گرم نیتروژن، 125 گرم فسفر، 250 گرم پتاسیم.
تا سن 4 سال: 20 کیلوگرم کود آلی، 500 گرم نیتروژن، 125 گرم فسفر، 250 گرم پتاسیم.
در سن 5 سالگی به بالا؛ 30 تا 40 کیلوگرم ماده آلی، 625 کیلوگرم نیتروژن، 250 گرم فسفر و 250 گرم پتاسیم قابل توصیه می‌باشد.
یکی از مشکلاتی که در میوه انار به وفور رخ می‌دهد، ترک خوردگی میوه است که این موضوع علاوه بر کاهش بازارپسندی محصول سبب ورود سایر آفات و بیماری‌ها به میوه خواهد شد. این عارضه در میوه‌های جوان به دلیل کمبود عناصر ریزمغذی مثل کلسیم، بور و پتاسیم روی می‌دهد در میوه‌های بالغ به دلیل شرایط محیطی مثل نوسانات شدید دما و رطوبت این عارضه رخ خواهد داد. برخی ارقام که به لحاظ ژنتیکی با برخی اقلیم‌ها سازگار نیستند نیز در مناطق غیر بومی دچار این عارضه خواهند شد که باید در مرحله انتخاب رقم در احداث باغ به این موضوع توجه نمود.
یکی از کلیدی‌ترین و مهمترین روش کوددهی محلول‌پاشی محلول کود است. برخی از عناصر در بافت آوندی گیاه تحرک کمی دارند و یا کاملا غیر متحرک هستند و این موضوع رشد گیاه را تحت تاثیر قرار می‌دهد به همین منظور محلول پاشی عناصر غذایی می‌تواند در رشد موثر باشد. از مهمترین این عناصر می‌توان به کلسیم، بور و روی اشاره کرد که کودهای ریزمغذی مایع می‌توانند این کمبودها را به خوبی جبران کنند.
کاربرد کودهای مایع غنی از عناصر ماکرو و میکرو در آخر فصل می‌تواند وضعیت گلدهی درخت را در بهار آینده بهبود ببخشد.
کوددهی از طریق سیستم آبیاری یکی از روش‌های مدرن تغذیه گیاهی محسوب می‌شود که به مدیریت هرچه بهتر منابع آب و کود کمک می‌کند. بسیاری از کودهای کامل مثل کودهای سه بیست یا کودهای 36 12 12 و دیگر کودهای پودری قابلیت انحلال در آب را دارند و می‌توان آن‌ها را به صورت آبیاری استفاده نمود.
جمع‌بندی
تغذیه گیاهی یکی از مهمترین و پرچالش‌ترین بخش از کشاورزی بخصوص در کشاورزی نوین است. روش‌های سنتی مشکلات و نواقص زیادی دارند که امروزه با پیشرفت علم و تولید محصولات به‌روز این نواقص درحال رفع شدن هستند. با این حال برای تولید محصول اقتصادی باید به تغذیه گیاهی اهمیت بالایی داده شود، این موضوع در محصولاتی مثل انار که آورده اقتصادی بسیاری به جهت صادراتی بودن آن دارد. در این مطلب به تغذیه گیاهی انار پرداخته شد تا با این درخت و روش‌های تغذیه آن بیشتر آشنا شوید.
