شناسایی آفت مگس گیلاس و مبارزه با آن
شناسایی آفت مگس گیلاس و مبارزه با آن
آفت مگس میوه گیلاس با نام علمی از راسته حشرات دوبالان یا Diptera و خانواده Tephritidae است. این آفت یکی از مخرب‌ترین آفات این محصول می‌باشد و آستانه زیان اقتصادی بسیار پایینی دارد و این به این معنی است که در صورت مشاهده آفت و یا خسارت آن باید اقدامات پیشگیرانه و کنترلی اعمال شود. این آفت به طیف وسیعی از درختان میوه هسته دار حمله میکند و همچنین بر روی زرشک از خانواده Berberidaceae نیز خسارت ایجاد میکند. این آفت پراکنش جهانی دارد و به این محصولات خسارت وارد میکند.
در ایران این آفت بر روی گیلاس و آلبالو فعال است و در استان‌های تهران، البرز، اصفهان، خراسان رضوی و شمالی خسارت ایجاد میکند. شدت خسارت بر روی ارقام دیررس بیشتر از سایر ارقام است.
نحوه خسارت و زیست شناسی مگس گیلاس
اصلی‌ترین مرحله خسارت‌زای این آفت، مرحله لاروی آن است. حشرات ماده پس از جفتگیری اقدام به تخمریزی می‌کنند. تخمریزی بر روی میوه و در زیر پوست میوه انجام می‌شود حشره ماده در زیر پوست میوه یک تخم می‌گذارد و در هر میوه یک لارو مشاهده خواهد شد. میوه‌های با پوست صاف و گوشت نرم و در مرحله تغییر رنگ از سبز به زرد مورد انتخاب حشرات ماده برای تخمریزی هستند. تخم‌های گذاشته شده پس ا ز مدتی تفریخ خواهند شد و لاروهای سن اول از آن‌ها خارج خواهند شد. این لاروها در میوه باقی خواهند ماند و از گوشت میوه تغذیه می‌کنند. نوع تغذیه این لاروها به گونه‌ای است که دالان‌ها و سوراخ‌های متعددی را در میوه ایجاد میکند که درواقع خسارت اصلی خواهد بود. بدین ترتیب، بافت میوه دچار فساد خواهد شد.
مرحله لاروی این آفت بسته به دمای هوا و مرحله رسیدن میوه گیلاس بین 17 تا 30 روز طول خواهد کشید. لاروهای سن آخر با کمک آرواره‌های خود پوست میوه را پاره میکند و از میوه خارج می‌شوند وارد خاک خواهند شد، در سایه‌انداز درخت به شفیره تبدیل خواهند شد و تا بهار سال بعد در این حالت باقی می‌مانند. شفیره‌ها استوانه‌ای با طول 2 تا 4 میلی‌متر و به رنگ زرد روشن در مراحل اول و در نهایت به رنگ قهوه‌ای بدل می‌شود. ظهور حشرات بالغ از شفیره به عوامل مختلفی از قبیل میزان دمای خاک در بهار، شرایط جغرافیایی و شرایط محیطی دارد. در ایران حشرات بالغ از نیمه بهار به بعد آغاز خواهد شد. شفیره‌های داخل خاک در معرض حمله دشمنان طبیعی قرار می‌گیرند و دچار تلفات خواهند شد. لاروها در داخل خاک قبل از تشکیل شفیره در معرض دشمنانی مثل مورچه‌ها و سوسک‌های خانواده کارابیده قرار می‌گیرند و توسط آن‌ها خورده می‌شوند. در صورتی که با این آفت مقابله نشود می‌تواند تا 80 درصد از محصول گیلاس را نابود کند. ارقامی از گیلاس که مزه ترش‌تری دارند نسبت به ارقام شیرین حساس‌تر هستند.
تغذیه حشرات بالغ از مدفوع پرندگان، شهد گل‌ها، عسلک و کلنی باکتری‌های روی بافت گیاهی است. حشرات بالغ در حدود چهار تا هفت هفته عمر خواهند کرد.
دستورالعمل مدیریت آفت
در کشور ایران اکثر ارقام در مناطق کوهپایه‌ای جثه بزرگی دارند و متراکم غالبا دیررس هستند. کشت این درختان نیز به صورت غیر ردیفی است. زمان برداشت میوه گیلاس نیز در این مناطق طولانی می‌شود و فرصت تکمیل چرخه زندگی برای آفت فراهم خواهد شد و بقای آفت برای سال آینده امکان پذیر خواهد شد. در این قسمت به معرفی راه‌های مدیریت و کنترل این آفت خواهیم پرداخت:
قبل از انجام هر فرایند برای کنترل این آفت، باید باغبانی و هرس این درخت به صورت اصولی و صحیح انجام شود تا ارتفاع درخت کاهش یابد و امکان دسترسی راحت به تاج درخت فراهم شود. برای این منظور باید طی چند سال با کمک ابزار باغبانی مناسب، ارتفاع درخت را به کمتر از 10 متر رساند.
در کشت‌های مجدد سعی شود تا از ارقام گواهی شده و همچنین پاکوتاه استفاده شود تا امکان دسترسی به تاج درخت و انجام فعالیت‌های مرتبط با نگهداری درخت فراهم شود. ارقام زودرس در صورت استفاده سبب می‌شود تا همزمانی ظهور حشرات کامل با میوه رسیده صورت نگیرد.
در نزدیکی زمان ظهور حشرات کامل آفت از حذف علف‌های هرز خانواده گندمیان در پای درخت خودداری کنید. وجود این علف‌های هرز در پای درخت سبب کاهش دمای اطراف شده و زمان ظهور حشرات بالغ از پیله شفیرگی حداقل در حدود ده روز به تاخیر می‌افتد.
استفاده از سموم حشره‌کش بیولوژیک و یا سموم تماسی مثل مالاتیون و یا کلرپیریفوس در زمان اوج پرواز حشرات بالغ و قبل از جفتگیری و تخمگذاری حشرات ماده و در مرحله سبز بودن میوه و شروع تغییر رنگ آن به زرد، در کاهش جمعیت آفت و خسارت ناشی از آن‌ها موثر می‌باشد.
استفاده از پوشش توری با اندازه سوراخ‌های 1 تا 3 میلی‌متر بر روی ارقام پاکوتاه برای جلوگیری از هجوم حشرات بالغ و تخمگذاری حشرات ماده تا موقع برداشت محصول در کاهش خسارت آفت موثر است. این روش یک نوع روش فیزیکی در کنترل این آفت است و از هیچ سموم آفتکش استفاده نخواهد شد. یکی از مشکلات این روش هزینه بالای اجرا و همچنین سختی در نصب توری‌ها روی درخت می‌باشد.
یکی از راه‌هایی که می‌تواند جمعیت این آفت را در سال بعد کاهش دهد، جلوگیری از وارد شدن لاروها به خاک و شفیره شدن آن‌هاست. برای این منظور می‌توان از پوشش پلاستیکی یا توری با سوراخ‌های ریز در پای درخت استفاده کرد و لاروهایی که از میوه‌ها خارج می‌شوند را جمع‌آوری کرد و از بین برد.
انواع تله‌های جلب کننده مثل کارت زرد حشرات همراه با ماده جلب کننده برای پایش جمعیت حشرات بالغ و پیدا کردن اوج پرواز حشرات بالغ و همچنین شکار انبوه به دلیل ارزان بودن و راحتی در کاربرد توصیه می‌شود. برای این منظور باید حداقل سه تله در بخش جنوب شرقی تاج درخت نصب شود. تلفیق این روش همراه با سایر روش‌ها مثل سمپاشی با سموم حشره کش مثل تری‌کلروفن نیز توصیه می‌شود.
حساس‌ترین مرحله خسارت‌زا در گیلاس، مرحله تغییر رنگ میوه گیلاس از سبز به صورتی کم رنگ است. در این مرحله پوست میوه به اندازه‌ای نرم می‌شود که برای تخمگذاری حشره ماده مناسب باشد. سمپاشی با سموم مناسب توصیه شده مثل تری‌کلروفن و مالاتیون توصیه می‌شود.
جمع‌بندی
میوه گیلاس یکی از محصولات اقتصادی و با بازار پسندی مناسب است که در نقاط مختلف کشور این محصول تولید می‌شود. آفات متعددی به این محصول حمله می‌کنند و موجب خسارت خواهند شد که در این مقاله یکی از مهمترین آفات این درخت میوه بررسی شد و راه‌های مقابله و کاهش خسارت آن شرح داده شد.
