راهنمای کاشت و تغذیه چغندرقند

یکی از مهمترین محصولات کشاورزی در ایران و جهان چغندر قند است که سهم بالایی در زراعت دارد. این گیاه زراعی با هدف برداشت غده های آن به منظور استخراج مواد قندی آن انجام می شود و از آن در تهیه و تولید انواع فراورده های قندی و شکر استفاده می شود. از آنجا که قند و شکر مصارف بالایی در صنایع غذایی و یا مصرف روزمره دارد تامین آن در میزان مورد نیاز از اهمیت بالایی برخوردار است که می تواند به اقتصاد منطقه تحت کشت و کشور کمک زیادی کند. در ایران مهمترین مناطق تحت کشت چغندرقند عبارتند از: شهرستان اقلید، میاندوآب، شهرکرد، تربت حیدریه و قوچان که بالاترین سطح کشت و بهره برداری از این محصول را دارند.

چغندر قند به لحاظ نیازهای محیطی گیاهی با توانایی سازگاری بالا محسوب می شود و نسبت به دماهای بالا و پایین و نیز شوری خاک مقاومت خوبی از خود نشان می دهد اما باید برای بهره برداری مناسب از این محصول اقتصادی شرایط ایده‌آل برای رشد آن را فراهم نمود. در این مقاله به بررسی روش های کشت و بهره برداری اصولی از چغندرقند خواهیم پرداخت:

معرفی گیاه چغندرقند

چغندرقند با نام علمی Beta vulgaris شناخته می شود که یک گیاه دو ساله و از خانواده گیاهی اسفناجیان می باشد. این گیاه در طول مدت رشد خود به صورت بدون ساقه رشد کرده و تعدادی برگ های افقی و عمودی تولید می کند. گیاه چغندرقند در سال اول رشد خود بخش هوایی تشکیل می دهد و پس از اتمام آن اقدام به تشکیل غده در خاک به عنوان ذخیره غذایی خود می کند که هدف از کشت این گیاه نیز بهره برداری از این غده است. غده های چغندر قند می توانند قند با میزان 16 تا 20 درصد در خود ذخیره کنند که این میزان بسته به شرایط محیطی، آفات و بیماری ها و یا تغذیه گیاهی متغییر است.

مراحل کاشت چغندر قند

مرحله اول برای کاشت چغندر قند آماده سازی زمین تحت کشت است. برای این منظور می توان از ماشین آلات متعددی کمک گرفت که بسته به بافت خاک، اقلیم، زمان کاشت (بهاره و یا پاییزه) متغییر است. در انجام فرایند خاک ورزی باید به نکات زیر توجه کنید:

خاک ورزی باید در زمانی انجام شود که رطوبت خاک در حد مناسب باشد و از انجام خاک ورزی در شرایط خیلی مرطوب و یا خیلی خشک خودداری کنید. بقایای گیاهی موجود در مزرعه که ممکن است از کشت قبلی باشد باید یا به صورت کامل حذف شوند و یا به نوعی باشد که در رشد گیاه اختلال ایجاد نکند. بهتر است تا عملیات خاک ورزی در بهار با ماشین آلات سبک تر و در پاییز با ماشین آلات سنگین تر انجام شود تا آسیب به بافت خاک به حداقل برسد. در کشت بهاره باید از تراکتورهای جفت چرخ و یا تک چرخ با حداقل فشار باد لاستیک ها استفاده شود تا فشردگی خاک به حداقل برسد. برای اینکه آسیب کمتری به ساختمان خاک وارد شود بهتر است تردد کمتری در مزرعه انجام شود و از ماشین آلات چندکاره استفاده شود.

کوددهی پیش از کاشت

یکی از اقدامات مهمی که در کشت چغندر قند باید به آن توجه داشت کوددهی پیش از کاشت محصول اصلی است. با این کار زمین زراعی در مراحل اولیه رشدی می تواند به رشد بهتر گیاه و عبور از مرحله حساس رشدی کمک کند. کوددهی پیش از کاشت نیازمند این است که از کمبود ها و وضعیت بافت و اسیدیته خاک مطلع باشیم. برای این منظور لازم است تا آزمون خاک انجام داده شود و توصیه کودی آن اجرا شود. عموما در مرحله پیش از کاشت از کودهای فسفره مثل سوپر فسفات تریپل و یا ساده، کودهای پتاسیم مثل سولفات پتاسیم، کودهای نیتروژن و یا گوگرد استفاده می شود که مقدار مصرف این کودها براساس آزمون خاک تعیین می شود.

مبارزه با علف های هرز پیش از کاشت

علف های هرز در مرحله کاشت ممکن است فرایند خاک ورزی و کاشت بذر را با اختلال مواجه کند بنابراین لازم است تا با استفاده از روش های موثر علیه علف های هرز اعم از روش های فیزیکی، شیمیایی و یا مکانیکی اقدام به کنترل این علف ها کنید. لازم به ذکر است که مبارزه با علف های هرز در طول فصل زراعی نیز از الزامات یک کشت و کار با کیفیت است. برای آشنایی بهتر با راه های مبارزه با علف های هرز عنوان بهترین راهکارهای پیشگیری و از بین بردن علف های هرز را مطالعه کنید.

کاشت چغندر قند

برای کاشت چغندرقند باید به یکسری نکات توجه داشته باشید که شامل تاریخ کاشت، الگوی کاشت و تراکم کاشت می باشد که در این بخش به بررسی هر یک خواهیم پرداخت:

• تاریخ کاشت:

در کشت بهاره تاریخ کاشت برای استفاده بهتر از بارندگی های بهاره و فرار از برخی بیماری ها اهمیت دارد و بهتر است تا کشت در بهار زودهنگام انجام شود. بر همین اساس از اواسط اسفندماه تا اوایل اردیبهشت ماه برای کشت چغندرقند در بسیاری از مناطق کشور مناسب می باشد. بهترین تاریخ کاشت در کشت پاییزه نیز اواخر شهریور ماه تا اوایل مهرماه است. این تاریخ ها به صورت تقریبی بوده و بسته به منطقه ممکن است کمی تفاوت داشته باشند.

• الگوی کاشت:

الگوی کاشت در کشت چغندرقند به صورت ردیفی است که تراکم آن نیز 80 تا 120 هزار بوته در هکتار است. این تراکم براساس عوامل اقلیمی و.. ممکن است تغییر کند. فاصله بوته ها روی ردیف کاشت باید بین 15 تا 20 سانتی متر و فاصله ردیف ها از هم نیز حداکثر 50 سانتی متر می باشد. کشت متراکم سبب افزایش مقاومت گیاه در برابر علف های هرز می شود اما ممکن است آفات و بیماری ها را تشدید کند.

• ماشین های کاشت:

برای کاشت بذرهای چغندرقند می توان از ماشین های بذر کار پنوماتیک و یا مکانیکی استفاده کرد و در خصوص بذرهای تک جوانه بهتر است تا از ماشین های کارنده پنوماتیک استفاده شود.

• مقدار بذر لازم در هکتار و عمق کاشت:

در کشت چغندر قند بهتر است تا برای بذرهای تک جوانه بین 2 تا 3 واحد بذر در هکتار استفاده شود. هر واحد بذر معادل 100 هزار بذر می باشد. بهترین عمق کاشت برای بسیاری از خاک ها بین دو تا سه سانتی متر بیان شده است.

آبیاری در کشت چغندرقند

یکی از مهمترین مراحل در کشت و کار چغندر قند آبیاری است. آبیاری باید به صورت دقیق و براساس نیاز گیاه انجام شود و همچنین براساس مراحل حساس رشدی که نیاز به آب بالاتر از سایر مراحل است باید اقدام به آبیاری نمود. داشتن برنامه دقیق در آبیاری به افزایش کمیت و کیفیت محصول کمک می کند. برنامه ریزی برای آبیاری براساس شرایط اقلیمی، شوری آب و خاک و کیفیت آب در دسترس تعیین می شود. آبیاری باید به نحوی انجام شود تا از تنش خشکی جلوگیری شود.

مدیریت تغذیه در کشت چغندرقند

هدف از کوددهی افزایش عملکرد نهایی چغندرقند است اما عامل مهم در بهبود قند موجود در بافت غده محصول نهایی تابع عواملی مثل رقم و ژنوتیپ، شرایط اقلیمی و.. است. نیاز به عناصر غذایی ماکرو و میکرو (ریزمغذی) در طول فصل متغییر است و در برخی مراحل رشدی نیاز به برخی عناصر بیشتر از سایرین می شود. یکی از معضلات تغذیه چغندرقند شوری خاک است که این موضوع بازدارنده رشد ریشه است و با کاهش رشد ریشه جذب مواد مغذی نیز کاهش خواهد داشت بنابراین در شرایط تنش شوری باید میزان کوددهی بیشتر از شرایط عادی باشد. تحقیقات انجام شده نشان داده است که افزایش میزان شوری خاک با یون کلسیم سبب افزایش تثبیت فسفر خواهد شد که این موضوع سبب کاهش رشد ریشه خواهد شد.

نیتروژن یکی از عناصر مهم و پرمصرف در کشت چغندر است که به دلیل نقش آن در ترکیبات مختلف زندگی گیاه به تامین نیتروژن وابسته است. بذرهای چغندرقند نیتروژن کافی برای رشد را دارد اما در صورت فقر نیتروژن خاک برگ ها شروع به زرد شدن خواهند کرد. نیتروژن در گیاه متحرک است و از برگ های پیر به سمت برگ های جوان حرکت می کند و اولین نشانه ها در برگ های پیر دیده خواهد شد اما در تشدید کمبود نیتروژن برگ های جوان نیز پیر خواهند شد. برای مبارزه با کمبود نیتروژن باید ماده آلی خاک بررسی شود و مطابق آن اقدام به کوددهی با کودهای اوره و یا نیترات نمود که این موضوع براساس آزمون خاک تعیین خواهد شد.

فسفر یکی دیگر از عناصر مهم و پرمصرف در گیاهان است که نقش آن در تولید انرژی غیرقابل انکار است. در صورت بروز کمبود فسفر در خاک رنگ برگ ها به رنگ سبز تیره تغییر خواهد کرد و شاهد پوسیده شدن کل گیاه خواهیم بود. تاخیر در رشد ریشه و ایجاد توده ای از ریشه های فاقد کارایی از دیگر علائم فقر فسفر است.

برای تولید هر تن ریشه چغندرقند به یک کیلوگرم فسفر خالص نیاز می باشد. در مناطق گرم میزان فسفر قابل جذب اگر در حدود 12 میلی گرم در عمق  تا 30 سانتی متری خاک باشد نیاز به مصرف کودهای فسفره نیست و در مناطق سردسیر نیز اگر میزان فسفر در عمق مشابه 20 میلی گرم باشد نیاز به مصرف کود نخواهد بود. به ازای مصرف هر 50 کیلوگرم کود فسفره از منابع فسفات آمونیوم و یا سوپرفسفات تریپل در عمق تا 30 سانتی متری خاک غلظت فسفر تا 5/2 میلی گرم افزایش خواهد داشت.

عنصر پتاسیم از دیگر عناصر مهم و پرمصرف در گیاه چغندرقند است که در صورت کمبود آن علائمی از قبیل تغییر رنگ حاشیه برگ به رنگ سبز زیتونی کم رنگ و در ادامه رگبرگ ها بی رنگ می شوند. برای تولید هر کیلوگرم ریشه چغندرقند باید 7 کیلوگرم پتاسیم خالص مصرف شود. حد بحرانی پتاسیم در خاک 120 میلی گرم است که در مقادیر کمتر از آن کوددهی نیاز خواهد بود. میزان رس موجود در بافت خاک تعیین کننده میزان پتاسیم است، اگر در خاک 35 درصد رس وجود داشته باشد باید 350 میلی گرم پتاسیم در خاک قابل جذب باشد در غیر این صورت باید از کودهای پتاسیم دار مثل سولفات پتاسیم استفاده کرد.

استفاده از کودهای ریزمغذی یا میکرو برای افزایش عملکرد چغندرقند ضروری است و باید به این موضوع توجه ویژه شود. در بین عناصر ریزمغذی مورد نیاز گیاه چغندرقند عکس‌العمل گیاه نسبت به بور بیشتر از سایر عناصر مثل آهن، روی، مس و منگنز بوده است البته نقش این عناصر در بهبود رشد و افزایش کیفیت محصول نهایی قابل انکار نیست.

جمع‌بندی

چغندرقند یکی از محصولات اقتصادی و استراتژیک محسوب می شود که در این مقاله به بررسی روش های کاشت و داشت این گیاه ارزشمند پرداخته شده تا با این گیاه و نیازهای آن بیشتر و بهتر آشنا شوید.