بهترین راهکارهای پیشگیری و از بین بردن علف های هرز

یکی از بزرگترین عواملی که همواره از آغاز کشاورزی با انسان همراه بوده و موجب خسارت به محصول و کاهش راندمان تولید شده است، علف ها یا گیاهان هرز هستند. این گیاهان به صورت ناخواسته در بین گیاهان اصلی کاشته شده توسط انسان در مزرعه دیده می شوند. علف های هرز بر سر منابع غذایی از قبیل آب، نور، ترکیبات معدنی و.. با گیاه اصلی به رقابت می پردازند و سبب ضعف گیاه اصلی خواهند شد.

تعریف و اهمیت علف های هرز

در مفهوم علف های هرز چند تعریف ذکر شده است که شاید بهترین آن این باشد که؛ هر گیاهی که به صورت ناخواسته در زمین اصلی و همراه با گیاه اصلی مورد کشت ما رشد کند علف هرز محسوب می شود. براساس این تعریف، گندم در مزرعه جو و یا برعکس علف هرز محسوب می شود.

مبارزه با علف های هرز در مزارع از دیرباز یکی از مشکلات کشاورزان بوده چرا که این گیاهان علاوه بر خسارت مستقیمی که به گیاه اقتصادی ما وارد می کنند، به صورت غیر مستقیم با فراهم کردن شرایط مناسب برای زمستان گذرانی آفات و بیماری های گوناگون و یا فراهم کردن محلی برای تکمیل چرخه زندگی آفات و بیماری ها سبب افزایش خسارت عوامل یاد شده در مزرعه خواهند شد بنابراین بررسی خسارت و اهمیت علف های هرز از دو جنبه مستقیم و غیر مستقیم قابل بررسی می باشد.

با پیشرفت جوامع بشری در سراسر جهان و افزایش نیاز به تامین مواد غذایی، استفاده از سموم آفتکش و علفکش در سراسر جهان رو به افزایش گذاشت و این موضوع تبعات زیست محیطی بسیار مخربی به همراه داشت. یکی از جنبه های استفاده از سموم آفتکش و علفکش، بروز پدیده مقاومت است. طی این پدیده، در طی زمان، استفاده از یک سم بخصوص علیه یک آفت با جهش در ژنوم آن موجود همراه خواهد شد و آن موجود در راستای بقا، نسبت به آن ترکیب مقاوم خواهد شد. نتیجه این پدیده ناکارآمدی سمومی که تا پیش از این به خوبی آفات و علف های هرز را کنترل می کردند و در نتیجه باید سموم قوی تر و مخرب تری تولید می شد تا بتواند آفات و بیماری ها را مهار کند. برای جلوگیری از این موضوع کشاورزی حفاظتی مطرح شد که در آن بر حفظ منابع آب و خاک با کاهش فرایند خاک ورزی و استفاده از روش های تلفیقی برای کنترل آفات و بیماری ها تاکید شد.

مدیریت علف های هرز

برای مدیریت بهتر علف های هرز که هم از فرسایش خاک و هدر رفت منابع جلوگیری به عمل آید و هم علف های هرز به شکل کارآمد تری مدیریت شوند لازم است تا روش های تلفیقی مدیریت از قبیل؛ بکاربردن روش های زراعی و غیر شیمیایی، پیشگیری از آلوده شدن مزرعه به علف هرز، استفاده از گیاهان پوششی، تناوب زراعی، جلوگیری از تولید بذر در گیاه هرز، حذف فیزیکی علف هرز استفاده شوند. در این بخش به بررسی موارد یاد شده خواهیم پرداخت:

پیشگیری از آلوده شدن زمین زراعی به علف هرز

یکی از موارد مهمی که در آلوده شدن و یا افزایش آلودگی به علف های هرز اهمیت زیادی دارد، پیشگیری از ورود علف های هرز به مزرعه می باشد. برای این کار باید به راه های ورود این بذرها به مزرعه شناخت کافی داشت. یکی از مهمترین راه های ورود علف هرز به یک مزرعه، آلوده بودن بذر گیاه زراعی به علف هرز است. با کشت بذر آلوده به علف هرز این گیاه به راحتی در زمین پخش خواهد شد و در صورت مناسب بودن شرایط محیطی و اقلیمی تولید بذر خواهد کرد و در خاک بانک بذر تشکیل می دهد که ممکن است تا سالیان سال شاهد رشد این علف هرز در مزرعه باشیم. برای جلوگیری از این موضوع باید همواره از بذرهای تمیز و بوجاری شده استفاده کنید.

کانال های آبرسانی و حاشیه مزارع محل مناسبی برای قرار گرفتن علف هرز و انتقال بذرهای آن ها به مزرعه هستند. کشاورزان باید هر ساله همواره مسیر های آبرسانی را به صورت منظم عاری از علف هاری هرز نگهدارند تا بذرهای آن ها به مزرعه اصلی منتقل نشوند. این کار با انواع ابزار باغبانی مثل انواع علف زن های دستی و علف زن های بنزینی میسر است.

انتقال علف های هرز از منطقه ای به منطقه دیگر از طریق ماشین آلات کشاورزی و یا زارعین یکی از روش های مهم پخش علف های هرز محسوب می شوند. ماشین آلات کشاورزی که ادوات آن ها به بذر یا قطعات گیاهی علف های هرز آلوده هستند به محض ورود به زمین اصلی این موارد را به آن منتقل خواهند کرد و سبب آلوده شدن زمین زراعی خواهند شد. توصیه می شود تا قبل از ورود ماشین آلات کشاورزی به زمین اصلی، ادوات آن ها به خوبی تمیز و عاری از بقایای علف هرز شوند.

یکی از مواردی که شاید بیشتر در باغات به چشم بیاید، استفاده از کودهای دامی نپوسیده که عموما آلوده به بذر علف های هرز هستند می باشد. استفاده از کودهای دامی نپوسیده سبب ورود بذرهای علف هرز به باغات و یا مزارع خواهد شد و مشکلات زیادی را سبب می شود. توصیه می شود تا همواره از کودهای دامی کاملا پوسیده برای تقویت درختان و یا اصلاح خاک استفاده کنید.

از روش های مدیریتی علف های هرز در مزارع کشاورزی که از گذشته تا به امروز مرسوم بوده است، وجین و حذف علف های هرز به صورت دستی است. در این روش یا به کمک دست و یا ابزار باغبانی و کشاورزی ساده مثل انواع علف زن ها، بیل های باغبانی، کج بیل و.. اقدام به حذف علف های هرز می شود. این روش در مقیاس کوچک روش کارآمدی محسوب می شود و سبب حفظ منابع خاک و آب خواهد شد.

تناوب زراعی و نقش آن در مدیریت علف های هرز

کشت مداوم یک محصول برای طولانی مدت در یک منطقه سبب کاهش راندمان تولید محصول خواهد شد. این موضوع به علت افزایش آفات، بیماری ها و علف های هرز مرتبط با گیاه زراعی می باشد. با انجام تناوب زراعی با محصولی که دوره رشدی متفاوتی با گیاه قبلی دارد جمعیت آفات، بیماری ها و علف های هرز کاهش خواهد داشت. در خصوص علف های هرز، در صورتی که کشت بهاره یک گیاه زراعی متوقف و تناوب زراعی با محصول پاییزه انجام شود، جمعیت علف های هرز و بانک بذر به مرور رو به کاهش خواهد گذاشت و این موضوع به دلیل تغییر در زمان و نوع انجام عملیات های زراعی می باشد. در کشاورزی حفاظتی تناوب زراعی نقش بسیار پررنگی دارد.

کنترل زراعی و نقش آن در مدیریت علف های هرز

روش های کنترل زراعی در شرایطی که برای کشاورزان استفاده از علف کش به هر نحوی میسر نباشد راهکاری بسیار کارآمد در مبارزه با علف های هرز می باشد. در کشت هر محصولی ارقامی که زودتر از سایر ارقام جوانه زده و رشد می کنند ارجح تر هستند. افزایش تراکم کاشت و استفاده از ارقام با قابلیت رقابت بالا با سایر گیاهان بر سر منابع به استقرار موفقیت آمیز گیاه اصلی در زمین زراعی کمک می کند. در کشور هند تحقیقی نشان داد که کشت زودهنگام گندم در سیستم بدون شخم برنج-گندم توانست تا میزان 68 تا 80 درصد علف هرز خونی واش را کنترل کند.

کنترل شیمیایی علف های هرز

در کشاورزی حفاظتی و بدون خاک ورزی، کنترل علف های هرز بر پایه استفاده از علفکش ها استوار است. در برخی موارد علفکش ها جایگزین شخم اولیه در کشاورزی حفاظتی معرفی می شوند.

در برنامه مبارزه با علف های هرز نباید تنها به کنترل شیمیایی اکتفا نمود چرا که این روش نمی تواند به خوبی تمامی علف های هرز را با راندمان بالا کنترل کند. نگاه کنترل تلفیقی همواره باید در مدیریت علف های هرز برقرار باشد.

مصرف علفکش های غیر انتخابی مثل پاراکوات و گلایفوزیت در پیش از کاشت گیاه اصلی مناسب هستند. از آنجایی که این سموم باقیمانده خاصی در خاک ندارند بهتر است تا جای ممکن دیرتر مصرف شوند تا تمامی بذرهای علف های هرز در خاک جوانه زده و رشد کنند، بدین ترتیب می توان علف های هرز بیشتری را حذف نمود.

برخی از علفکش ها به صورت مصرف در خاک فرموله شده اند که دارای مزایایی در فرایند کنترل علف های هرز هستند. این علفکش ها در مقایسه با علف های هرز پس رویشی، مکانیزم عمل متفاوتی دارند و می توانند بسیاری از علف های هرز مشکل زا از قبیل چچم و جو وحشی را کنترل کنند. علف های هرز همچنین مقاومت پایینی نسبت به علفکش های خاک مصرف دارند. در صورت مصرف این علفکش ها در اوایل فصل زراعی، گیاه زراعی با توان بیشتری به دلیل کاهش آلودگی خاک جوانه زده و مستقر خواهد شد. کاربرد این علفکش ها در نظام های بدون خاک ورزی گسترده است.

استفاده از علفکش های سیستمیک در طول فصل رشد بر علیه علف های هرز در مزارع مختلف نیز یکی دیگر از راه های کنترل علف های هرز محسوب می شود. در این فرایند علف هرز موجود در مزرعه توسط علفکش حذف خواهد شد بدون آن که به گیاه اصلی آسیبی وارد شود. این علفکش ها عموما قیمت بالایی دارند اما کارایی آن ها نیز بالا می باشد. در استفاده از سموم علفکش سیستمیک باید با احتیاط رفتار کرد و از استفاده بیش از اندازه آن پرهیز نمود تا از بروز پدیده مقاومت جلوگیری شود.

در این بخش برخی از علفکش های سیستمیک را در زراعت های مختلف بررسی می کنیم:

• در کشت گندم:

علفکش های؛ آسرت، شوالیه، آتلانتیس، تاپیک و آپیروس برای کنترل علف های هرز مناسب هستند.

• در کشت ذرت:

علفکش های کروز، اولتیما، مایستر پاور، گزاپرایم و کلیو قابلیت مهار علف های هرز مختلف را دارند.

• در کشت چغندر قند:

علفکش هایی که در کشت چغندر قند قابلیت استفاده دارند محدود می باشند و ترکیبات استمت و لونترل واچ برای مهار علف های هرز مزرعه چغندر قند استفاده می شوند.

• در کشت پنبه:

علفکش های قابل مصرف در کشت پنبه شامل؛ گزاگارد، کانوی و کارمکس می باشد.

نام های یاد شده برای علفکش های فوق اسامی تجاری آن ها می باشد.

جمع‌بندی

در این مقاله به بررسی روش های مدیریت و مهار علف های هرز با استفاده از روش های گوناگون پرداخته شد. در انتها باید به این نکته توجه کنید که حذف کامل یک علف هرز از یک منطقه به صورت کامل امکان پذیر نیست و باید همواره بخشی از خسارت وارد شده را تحمل نمود در غیر این صورت هزینه های بسیار زیادی به کشاورز و جامعه چه به لحاظ مالی و چه به لحاظ زیست محیطی در ارتباط با استفاده زیاد از سموم شیمیایی تحمیل خواهد شد.