کاشت و نگهداری زعفران در زمین زراعی و گلدان

کاشت و نگهداری زعفران در زمین زراعی و گلدان:

زعفران یک گیاه علفی است که از نظر علمی به نام Crocus sativus معروف است. خاستگاه این گیاه جنوب غربی آسیاست و برای اولین بار در یونان کشت شد و در حال حاضر ایران بزرگترین تولید کننده زعفران در دنیا محسوب می‌شود. این گیاه برای استخراج نخ زعفران از سه نخی ها (سه تاجها) به کار می‌رود و اهمیت زیادی در صنایع غذایی و دارویی دارد. ویژگی‌های مورفولوژیکی زعفران عبارتند از:

گل‌ها: گل‌های زعفران بسیار زیبا و عطرآگین هستند. آن‌ها شش تا هشت گلبرگ دارند که اغلب بنفش یا ارکیده‌ای هستند و قطری بین 3 تا 5 سانتی‌متر دارند.

سه نخ زعفران: بخش مهمی از زعفران، سه نخ‌های قرمز یا نارنجی که به عنوان ماده اصلی برداشت می‌شوند هستند. این سه نخ‌ها به طول 2تا 4سانتی‌متر می‌رسند و سرخ رنگ بوده و در اوایل صبح باز می‌شوند.

برگ‌ها و ساقه‌ها: برگ‌های زعفران تنها یک تا دو عدد و به رنگ سبز تیره هستند. ساقه‌ها نیز نسبت به برگ‌ها بلندتر بوده و از آنها سه نخ زعفران بالا می‌آید.

پیاز زعفران: زعفران از پیازها (گلوب) برمی‌آید. پیاز زعفران در خاک به عمق 5 تا 10 سانتی‌متری قرار دارد و در زمستان خوابیده و در بهار مجدداً رشد می‌کنند. پیازها بین 5 تا 8 سال عمر دارند و در این بازه زمانی می‌توان آن‌ها را کشت کرد.

ریشه‌ها: ریشه‌های زعفران به صورت شبکه‌ای و در عمق خاک پخش شده‌اند تا رطوبت را از خاک جذب کرده و گیاه را تغذیه کنند.

نیازهای محیطی گیاه زعفران:

زعفران یک گیاه حساس به محیط است و نیاز به شرایط خاصی دارد تا به درستی رشد کند و بتوان از آن نخ زعفران استخراج کرد. شرایط محیطی مهمی که برای کاشت و رشد زعفران لازم هستند به شرح زیر است:

 آب و هوا:

زعفران برای رشد به محیطی خشک و نیمه گرمسیر نیاز دارد اما در مناطقی که آب و هوای معتدل و تابستان‌های خشک و زمستان‌های ملایم دارند رشد به مراتب مطلوب تری دارد.

دما: زعفران دمای معتدل را ترجیح می‌دهد در زمستان این گیاه توانایی تحمل دمای 15- درجه سلسیوس را دارد و در تابستان دماهای بالای 30 درجه سلسیوس را تحمل می‌کند. در زمستان، زعفران به سرما نیاز دارد تا بتواند پیازهای خود را برای رشد بهاری آماده کند به همین علت بهترین فصل کشت زعفران فصل پاییز می‌باشد.

نور:

زعفران به نور خورشید کافی نیاز دارد. بهترین موقعیت برای کاشت زعفران در مناطقی است که روزهای آفتابی فراوان دارند.

خاک:

خاک باید بافت خوبی حداقل تا عمق 30 سانتی‌متر داشته باشد. این گیاه در تمامی خاک‌ها اعم از سبک و شنی یا رسی و سنگین قابلیت رشد دارد اما جنس خاک مطلوب، هوموس دار با بافت متوسط لومی می‌باشد.  pH خاک نیز باید در محدوده 6 تا 8 باشد.

کاشت و نگهداری از زعفران در مزرعه:

• کاشت:

فرایند کاشت توسط ماشینهای کاشت به صورت ردیفی یا توسط دست به صورت کرتی انجام خواهد شد. در کشت کرتی فاصله کرت‌ها 25 تا 30 سانتی‌متر و عمق کاشت نیز حداقل 20 الی 25 سانت در نظر گرفته می‌شود. کشت چاله‌ای در خصوص زعفران و قرار دادن پیازهای کوچک و درشت کنار هم توصیه نمی‌شود در صورتی که اندازه پیازها یکسان نیست باید اقدام به کشت تسبیحی کرد. در این کشت پیازها تک تک و به فاصله 5 تا 7 سانتی‌متر از یکدیگر و یا به صورت زیگزاگ با جوانه انتهایی به سمت بالا در ته شیار قرار داده خواهند شد و روی پیازها 5 تا 10 سانتی‌متر خاک ریخته می‌شود.

_ تراکم کاشت پیاز زعفران:

 در صورتی که فاصله خطوط کشت اگر 25 سانتی‌متر باشد و فاصله پیازها از هم روی ردیف 8 سانتی متر باشد باید در هر مترمربع 50 عدد پیاز کاشته شود.

• داشت پیاز زعفران:

_ آبیاری پیاز زعفران:

بسته به وضعیت آب و هوایی منطقه تحت کشت زعفران، آبیاری از اوایل مهرماه تا دهه اول آبان شروع می‌شود. آبیاری مرحله اول به جهت اینکه سبب آغاز رشد پیازها می‌شود باید با دقت فراوانی انجام شود تا برداشت را با مشکل مواجه نکند. اصولا گیاه زعفران در سال 5 مرحله آبیاری خواهد شد.

کوددهی پیاز زعفران:

گیاه زعفران نیاز فراوانی به انواع کودهای ازته یا فسفره ندارد و بسته به جنس زمین زراعی 20 تا 80 تن کود حیوانی ترجیجا گاوی کاملا پوسیده شده در هکتار استفاده شود. خاک‌هایی که بسیار حاصلخیز هستند برای رشد زعفران مناسب نیستند زیرا سبب افزایش رشد سبزینگی این گیاه خواهند شد.

_ سله شکنی زعفران:

پس از اولین آبیاری و پس از گاو رو شدن زمین باید اقدام به سله شکنی کرد. در سله شکنی نباید به پیازها آسیب وارد شود و عمق این فرایند نباید بیشتر از 5 تا 8 سانتی‌متر باشد. فرایند سله شکنی سبب می‌شود تا گل‌ها آسان تر از خاک بیرون آمده و کود حیوانی با خاک لایه‌های سطحی مخلوط شود.

_ وجین و مبارزه با علف‌های هرز:

علف‌های هرز با رقابت با گیاه اصلی در جذب منابع غذایی و محیطی مثل نور و ماده آلی خاک سبب کاهش رشد و کیفیت محصول می‌شود. درخصوص زعفران مبارزه مکانیکی به ویژه وجین و مبارزه شیمیایی در تابستان حین خواب تابستانی با سموم کم خطر انجام پذیر است.

• برداشت زعفران:

   سخت‌ترین و حساس‌ترین مرحله در فرایند کشت زعفران برداشت آن است. طی این مرحله گل‌های زعفران چیده شده و کلاله از گل جدا خواهد شد. گل‌ها طول عمر کمی در حدود 3 الی 4 روز دارند و پس از آن می‌میرند. قرار گرفتن گل‌ها به مدت زیاد در گرما و باد سبب کاهش کیفیت و رنگ و طعم آن خواهد شد. زمان برداشت بسته به شرایط اقلیمی و زمان اولین آب آبیاری متغیر است. کار جمع‌آوری گل‌ها باید صبح زود قبل از طلوع آفتاب انجام گیرد زیرا گل‌ها نیمه باز هستند و در فرایند جابجایی کمتر آسیب خواهند دید.

کاشت و نگهداری زعفران در گلدان:

لازم نیست کاشت و نگهداری زعفران را محدود به زمین زراعی بدانیم. پرورش‌دهنگان خانگی نیز می‌توانند با کاشت محدود این گیاه از زیبایی و خواص آن برخوردار شوند.کاشت پیاز زعفران در گلدان  با کاشت آن در زمین متفاوت است اما اگر راهکار آن را یاد بگیرید و طبق آن عمل کنید، کاشت زعفران می‌تواند تجربه‌ای شیرین و لذت بخش باشد. در ادامه به نحوه‌ی کاشت زعفران در گلدان می‌پردازیم:

_ مراحل کاشت پیاز زعفران در گلدان:

مواد و وسایل مورد نیاز:

1. گلدان با سوراخ‌های زهکشی در پایین.

2. خاک کاشت گیاهان گل و گیاهان مناسب.

3. پیازهای زعفران.

4. آب.

• مراحل کاشت پیاز زعفران در گلدان:

تهیه گلدان و خاک:

   - ابتدا یک گلدان با قطر حدود 20-25 سانتی‌متر و سوراخ‌های زهکشی در پایین آن انتخاب کنید.

   - خاک کاشت گیاهان گل و گیاهان مناسبی که خاک باغچه باشد را برای پر کردن گلدان استفاده کنید. بهترین ترکیب خاک( بستر کشت) برای زعفران شامل نسبت 1:1:1 کود کمپست، رس و ماسه‌ی درشت باشد.

_کاشت پیاز زعفران در گلدان:

   - پیازها را به عمق حدود 5-7 سانتی‌متر در خاک گلدان فرو کنید. بهتر است 2-3 پیاز در هر گلدان کاشته شود.

   - فاصله مناسب بین پیازها حدود 5-7 سانتی‌متر باشد.

 آبیاری اولیه زعفران در گلدان:

   - بعد از کاشت پیازها، زمین را خیس کنید تا پیازها به درستی ریشه بزنند. سپس آبیاری معقولی انجام دهید.

مراقبت و آبیاری:

   - مراقبت منظم از گلدان‌های زعفران بسیار مهم است. خاک را همیشه مرطوب نگه دارید، اما از زیادی آبیاری پرهیز کنید.

 نور و دما:

   - گیاهان زعفران به نور خورشیدی غنی نیاز دارند. مکانی با نور خورشید مستقیم بهترین گزینه است. دمای مناسب برای رشد زعفران حدود 20-30 درجه سلسیوس است.

مراقبت در فصل زمستان:

   - در فصل زمستان، گلدان‌های زعفران را به مکانی خنک تر انتقال دهید تا پیازها به سرما عادت کنند.

برداشت:

   - زعفران را در پایان تابستان (وقتی که سه نخ‌ها باز شده و گل‌ها به رنگ زعفران تبدیل شده‌اند) برداشت کنید.

با رعایت این مراحل، می‌توانید زعفران خود را در گلدان‌ها کشت کرده و از محصول با کیفیتی بهره‌ببرید.

پیاز زعفران (کروم) معمولاً ماندگاری طولانی دارد و می‌تواند تا چند سال مخزن پذیری کند. اگر به درستی مراقبت شود، پیازهای زعفران تا 3 تا 5 سال و حتی بیشتر می‌توانند ماندگاری داشته باشند.

در مورد گلدهی، پیاز زعفران یکبار در سال گل می‌دهد. گل‌های زعفران معمولاً در پاییز (معمولاً در ماه سپتامبر یا اکتبر) به وقوع می‌پیوندند. زمان دقیق گلدهی ممکن است بسته به شرایط آب و هوایی و محل کاشت متغیر باشد. پس از گلدهی، سه نخ‌های زعفران از گلها خارج می‌شوند و می‌توان آنها را برداشت کرد.

در زعفران‌کاری ایران، متعدد آفات و بیماری‌ها وجود دارد که می‌توانند به محصول زعفران آسیب بزنند. برخی از آفات و بیماری‌های مهم زعفران در ایران عبارتند از:

_ کنه‌های پیاز(Rhizoglyphus spp.): یک گونه از کنه‌ها هستند که به غده‌ها، پیاز‌ها، کروم‌ها و تیوبرهای گیاهان حمله می‌کنند. این کنه‌ها در سراسر دنیا وجود دارند، بدن کنه‌ها کوچک و براق است و پاهایی قهوه‌ای رنگ دارند. گاهی در پت بدن این کنه ها دو لکه‌ی قهوه‌ای رنگ دیده می‌شود. کل دوره‌ی زندگی این کنه در دمای اتاق بین 12 تا 13 روز کامل می‌شود. برای کنترل این کنه ها غدد و پیاز‌ها را به مدت 24 ساعت در فضایی با رطوبت نسبی 100% و دمای 40.8 درجه‌ی سلسیوس قرار دهید. یا غدد و پیازها را با سموم کنه‌کش ضد عفونی کنید

_ نماتود (Nematodes): این کرم‌های کوچک سیستم ریشه‌های زعفران را تخریب کرده و ممکن است به ریشه‌ها و پیازهای زعفران آسیب بزنند.

_ شته‌ها(Aphids): شته‌ها به برگ‌ها و ساقه‌های زعفران آسیب می‌رسانند و ممکن است باعث انتقال بیماری‌ها بشوند.

_ پوسیدگی(Corm rot): این بیماری باعث تخریب پیازهای زعفران می‌شود. قارچ‌ها و باکتری‌ها مسبب این بیماری هستند.

_ بیماری پوسیدگی پیاز زعفران (Saffron corm rot or white rot): این بیماری یکی از عوامل مهم آسیب به محصول زعفران است. این بیماری توسط عوامل : Penicillium solitum ,Aspergillus sp, Fusarium oxysporum, Sclerotium rolfsii

ایجاد می‌شود. از علایم مهم این بیماری می‌توان به: قسمت‌های فرورفته‌ی قهوه‌ای تا قهوه‌ای تیره رنگ زیر فلس‌های پیاز و لیژن‌هایی با عمق 1 میلی‌متر با برآمدگی‌های غیر عادی اشاره کرد.

برای کنترل این بیماری با توجه به نوع بیمارگر باید از سموم کاربندازیم یا سولفات مس استفاده کرد.

برای مقابله با این آفات و بیماری‌ها، از روش‌های شیمیایی و آفت‌کش‌های مورد تایید استفاده می‌شود. همچنین، مدیریت مناسب مزرعه، نظارت منظم بر محصول و اعتنا به شرایط کشت و مراقبت از مزرعه می‌تواند به حفظ سلامت زعفران کمک کند. در نهایت، موفقیت در کاشت و نگهداری زعفران، به عنوان یک منبع اقتصادی و ارزشمند، وابسته به توانایی کشاورزان و دقت در اجرای مراحل مرتبط است. انتخاب روش مناسب برای کاشت زعفران باید با شرایط محلی و منابع مالی فردی هماهنگ شود.