پنج مورد از پرکاربردترین کودهای کامل NPK
تغذیه گیاهی یکی از مهمترین جنبه‌های پرورش محصولات باغی و زراعی و یا گلخانه‌ای محسوب می‌شود. برای داشتن گیاه سالم و به تبع آن داشتن محصول با کیفیت باید تغذیه گیاه را به خوبی انجام داد. یکی از مشکلاتی که همواره بشر از آغاز کشاورزی با آن رو به رو بوده و تا امروز ذره‌ای از این مشکل کاسته نشده، آفات و بیماری‌های محصولات کشاورزی است. این عوامل خسارت زا از طریق مختلف سبب کاهش عملکرد، کاهش کیفیت و در شرایط بحرانی سبب نابودی تمام محصول خواهند شد. یکی از نکات کلیدی در مبارزه با عوامل خسارت زا از قبیل آفات، بیماری‌ها و حتی شرایط نامساعد محیطی تغذیه اصولی و با توجه به نیاز گیاه است.
در صورتی که محصول شما به خوبی تغذیه شده باشد و عناصر مختلف را در مقادیر کارآمد دریافت کند عوامل خسارت زا یا توانایی ایجاد خسارت به صورت آسیب اقتصادی را نخواهند داشت و یا آسیب بسیار جزئی خواهد بود. برخی عناصر غذایی در گیاهان برای بهبود عملکرد و مقاومت به عوامل خسارت زا نقش کلیدی دارند که از این عناصر می‌توان به پتاسیم، سیلیسیم ( در برخی محصولات مثل غلات) و کلسیم اشاره کرد. سایر عناصر در کنار این عوامل توانایی بهبود عملکرد گیاه را خواهند داشت.
عناصر مغذی مورد نیاز گیاه در دو گروه عناصر غذایی پرمصرف یا ماکرو و کم مصرف و یا میکرو یا ریزمغذی دسته بندی می‌شوند. از عناصر پرمصرف می‌توان عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم را نام برد. برخی عناصر نیز به عنوان پرمصرف ثانویه شناخته می‌شوند که از این عناصر می‌توان گوگرد را نام برد. از عناصر ریز مغذی یا میکرو می‌توان آهن، روی، کلسیم، منیزیم، بور، مولیبدن، کلر، منگنز و.. اشاره کرد.
نقش عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم در رشد گیاهان
گیاه برای رشد خود به عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم بسیار بیشتر از سایر عناصر نیاز دارد. عنصر نیتروژن در افزایش سبزینگی گیاه، رشد رویشی، افزایش تعداد گل‌ها و میوه‌ها و.. نقش کلیدی دارد. عنصر نیتروژن به صورت طبیعی در جو وجود دارد و برای اینکه برای گیاه جذب شود باید به فرم قابل جذب تبدیل شود. فرم‌های قابل جذب این عنصر نیترات، اوره و آمونیوم است و خارج از این فرم ها برای گیاه قابل جذب نیست. تثبیت نیتروژن توسط عوامل زنده مثل باکتری‌ها در خاک انجام می‌شود و این باکتری‌ها نیتروژن غیرقابل جذب در خاک را برای گیاه به فرم قابل جذب تبدیل خواهد کرد.
فسفر عنصر کلیدی برای کلیه واکنش‌های گیاهی مثل فتوسنتز و زنجیره انتقال الکترون محسوب می‌شود. این عنصر در رشد ریشه، گلدهی وسایر فرایندهای زیستی گیاه نقش دارد. تامین شدن فسفر برای گیاهچه‌ها از اهمیت زیادی دارد چرا که این عنصر در تقسیم سلولی نقش دارد. منابع تامین فسفر به صورت سوپرفسفات و مونوآمونیوم فسفات و یا سایر منابع است. فسفر در خاک تحرک زیادی ندارد و جذب آن نیز بسیار تحت تاثیر اسیدیته خاک است. این عنصر به سرعت با عناصری مثل آهن و یا آلومینیوم موجود در خاک پیوند برقرار می‌کند و از دسترس گیاه خارج می‌شود. این موضوع بیشتر در خاک‌های آهکی که اسیدیته آن‌ها در حدود 5 یا کمتر است رخ می‌دهد.
عنصر پتاسیم به عنوان سومین عنصر پرمصرف و ضروری برای رشد و توسعه گیاه شناخته می‌شود. این عنصر در صورت تامین شدن در مقدار مناسب برای گیاه می‌تواند مقاومت گیاه را نسبت به تنش‌های زنده (آفات و بیماری‌ها) و غیرزنده (شرایط محیطی مثل باد و طوفان) افزایش دهد. عنصر پتاسیم همچنین در افزایش مقاومت گیاه به تنش خشکی، جابجایی ترکیبات قندی در گیاه، افزایش میزان پروتئین های گیاه، افزایش میزان نشاسته در دانه‌های غلات، افزایش تورم سلولی با ممانعت از تبخیر آب و پژمردگی و.. نقش دارد.
پتاسیم موجود در خاک معمولا در حدود 20 هزار پی‌پی‌ام قرار دارد. با اینکه مقدار پتاسیم موجود در خاک در مقدار بالایی قرار دارد، بخش کمی از آن برای گیاه قابل جذب می‌باشد، شرکت کردن عنصر پتاسیم در بخش ساختاری خاک دلیل این موضوع می‌باشد. در خاک معمولا سه فرم از عنصر پتاسیم وجود دارد؛ فرم غیر قابل جذب، فرم با جذب کم برای گیاه و فرم قابل جذب و قابل تبادل.
کودهای NPK و انواع آن
یکی از انواع کودهای موجود در بازار که ممکن است اسامی آن ها را شنیده باشید و یا برای رشد محصولات خود از آن استفاده کرده باشید کودهای کامل یا NPK هستند. این کودها با درصدهای مختلف عناصر یاد شده تولید می‌شوند که در این بخش به معرفی انواع آن‌ها خواهیم پرداخت:
- کود سه بیست یا 20 20 20:
یکی از معروف‌ترین و شناخته شده ترین کودهای NPK در بازار و همچنین کشاورزان و علاقمندان به پرورش محصولات مختلف گیاهی، کود سه بیست می‌باشد. این کود غلظت بالایی از سه عنصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم دارد و این مقادیر و غلظت‌ها در هر عنصر مساوی با عنصر دیگر است بنابراین مقادیر متعادل از عناصر پرمصرف را فراهم می‌کند. این کود به لحاظ داشتن عناصر پرمصرف در مقادیر ایده‌آل برای گیاهانی که در خاک‌های فقیر از نظر مواد غذایی کاشته شده‌اند استفاده می‌شود. این کود و همچنین سایر کودهای NPK در اشکال پودری و یا مایع در بازار برای استفاده تولید می‌شوند.
استفاده از کود سه بیست برای افزایش سریع مواد غذایی موجود در خاک و افزایش رشد خواهد شد که این موضوع در گیاهچه ها برای گذر از مرحله حساس رشدی اهمیت دارد استفاده از این کود در طولانی مدت به دلیل افزایش حساسیت گیاه نسبت به بیماری‌ها توصیه نمی‌شود.
- کود 36 12 12 :
یکی دیگر از انواع کودهای NPK، کود 36 12 12 می‌باشد. همانطور که از ترکیب آن پیداست میزان پتاسیم موجود در این ترکیب بالاتر از نیتروژن و فسفر می‌باشد. این کودها کاربردهای گسترده‌ای در باغدرای و درختان میوه دارد و همچنین در محصولات جالیزی نیز کاربرد دارد.
از این کود می‌توان در زمین‌هایی با خاک فقیر از نظر عنصر پتاسیم استفاده نمود. این مورد با انجام آزمون خاک مشخص خواهد شد. یکی از کاربردهای مهم این کود نقش آن در تولید میوه و محصول با کیفیت است. در محصولاتی مثل گردو و پسته که دارای مغز هستند این کود به دلیل داشتن پتاسیم بالا سبب پرشدن بهتر مغزها خواهد شد. در گردو یکی از علل سیاه شدن مغز آن کمبود پتاسیم است. بهبود رنگ گیری و افزایش میزان قند در میوه و بهبود طعم میوه‌ها از دیگر مزایای استفاده از کودهای با پتاسیم بالا محسوب می‌شود. استفاده از این کود به صورت مایع و یا پودری وجود دارند و به صورت محلول پاشی و یا آبیاری قابل استفاده هستند.
یکی از مهمترین اندام‌های گیاهان مختلف ریشه آن‌هاست. بخش اعظمی از مواد مغذی مورد نیاز گیاه از طریق سیستم ریشه جذب و تامین می‌شود بنابراین ریشه‌ها یکی از حیاتی ترین بخش‌ها برای گیاهان محسوب می‌شوند که در پرورش گیاهان زراعی، باغی و یا گلخانه‌ای باید به این موضوع توجه ویژه‌ای شود.
گیاهچه‌ها و نهال‌های جوان در معرض حمله بسیاری از عوامل بیمارگر مثل نماتدها، قارچ‌ها، شبه قارچ‌ها و انواع آفات ریشه‌خوار هستند از این رو گسترش سریع و موثر ریشه در این موارد اهمیت بالایی دارد. در صورتی که یک گیاهچه یا نهال ریشه‌های خود را به صورت موثری در محل کاشت گسترش دهد می‌تواند مواد مغذی را با راندمان بالاتری جذب کند و از مرحله حساس خود عبور کند و زودتر به ثمر برسد.
برای این که سیستم ریشه‌ها به سرعت گسترش پیدا کنند و نهال و گیاهچه قوی داشته باشید می‌توانید از کودهای 10 52 10 استفاده کنید تا این فرایند به سرعت انجام شود. تامین شدن فسفر در این مرحله علاوه بر بهبود گسترش ریشه به بهبود سایر فرایندهای زیستی گیاه می‌شود که از آن می‌توان به فتوسنتز و در نتیجه آن گلدهی اشاره کرد.
- کود 10 20 30:
همانطور که در نقش عناصر مختلف برای رشد گیاه بررسی شد، عنصر نیتروژن یکی از مهمترین و پرمصرف ترین عنصر برای گیاهان است و بدون این عنصر کلیدی رشد گیاه و سایر فرایندهای زیستی میسر نخواهد بود. نیتروژن بسیاری از ویژگی‌های گیاه از قبیل تعداد برگ‌ها، گل‌ها، میوه‌ها و.. را کنترل می‌کند و از این نظر از اهمیت بالایی برخوردار است.
کودهایی که نیتروژن بالایی در ترکیب خود دارند می‌توانند نیاز به نیتروژن را در هر مرحله‌ای از رشد برطرف کنند. گیاهچه‌ها و نهال‌های جوان برای رشد به منابع مغذی زیادی نیاز دارند که نیتروژن یکی از مهمترین آن‌هاست. با تامین شدن این عنصر در کنار سایر عناصر یاد شده می‌توانیم شاهد عبور سریع گیاهچه و نهال از مرحله حساس رشدی باشیم. استفاده از کود 10 20 30 به عنوان یکی از انواع کودهای با منبع نیتروژن بالا می‌تواند به رشد بهتر گیاهچه ها و نهال ها کمک کند. ناگفته نماند که با وجود مفید بودن این کود در مراحل یاد شده استفاده بیش از اندازه از آن به دلیل داشتن نیتروژن بالا سبب کاهش استحکام بافت گیاهی و جذب آفات گوناگون برای تغذیه از گیاه خواهد شد بنابراین باید از این کودها در برنامه غذایی مدون و در تناوب با سایر کودها استفاده شود تا بهترین عملکرد را در گیاه شاهد باشیم.
شرکت‌های گوناگون بسته به نیاز بازار ممکن است کودهای NPK را با درصدهای مختلفی تولید کنند که در این متن ذکر نشده باشد اما براساس گفته های فوق می‌توان موارد کاربرد آن‌ها را به راحتی شناسایی کرد. بسیاری از کودهای NPK که در بازار موجود هستند علاوه بر سه عنصر اصلی، به میزان کم عناصر ریزمغذی دارند که می‌تواند بسیاری از نیازهای گیاه را به صورت همزمان برطرف کند.
اختلاط کودها
یکی از موضوعاتی که ممکن است برای هر باغدار و کشاورزی مورد سوال باشد اختلاط کودها با یکدیگر است. در برخی موارد این اختلاط مشکلی برای گیاه و یا سیستم‌های آبیاری ایجاد نخواهد کرد اما برخی کودها مثل کودهای کلسیم و یا بعضی کودهای کامل نباید باهم مخلوط شده و استفاده شوند.توصیه می‌شود تا پیش از انجام کوددهی به صورت اختلاطی از کارشناس کشاورزی مشاوره دریافت کنید تا از آسیب احتمالی به مزرعه و یا باغات خود جلوگیری کنید.
جمع‌بندی
کوددهی درختان و گیاهان مختلف برای بدست آوردن محصول اقتصادی و بازار پسند در بازار رقابتی و با تنوع زیاد این روزها یکی از الزامات هر کشت و کاری محسوب می‌شود. در این مقاله به بررسی سه عنصر مهم برای رشد گیاه و انواع کودهای نیتروژن، فسفر و پتاسیم (NPK) پرداخته شد تا در خصوص موارد کاربرد هر یک اطلاعات بیشتری کسب کنید.
