صفر تا صد پرورش آناناس
گیاه آناناس یکی از میوه‌های تجاری مهم در دنیا محسوب می‌شود که میزان تقاضا برای آن در بازارهای بین‌المللی بالاست. در کنار ارزش اقتصادی بالای این محصول، ارزش غذایی آن نیز قابل توجه است و میوه آناناس غنی از ویتامین C و ویتامین‌های آ و ب می‌باشد. میزان مواد معدنی مانند کلسیم، فسفر، پتاسیم، منیزیم و آهن نیز در میوه آناناس قابل توجه است و به همین دلیل آن را به میوه‌ای با ارزش غذایی بالا بدل می‌کند. میوه آناناس در بازار به اشکال مختلفی از قبیل کمپوت و میوه تازه برای تازه‌خوری یافت می‌شود. کشت و پرورش این میوه گرمسیری در ایران با محدودیت‌هایی مواجه است و تنها در شرایط خاص قابلیت تولید میوه و برداشت دارد.
معرفی گیاه آناناس
گیاه آناناس با نام علمی Ananas comosus شناخته می‌شود که به دلیل زیبایی آن به ملکه طلایی شهرت دارد. آناناس بومی نواحی گرم آمریکای جنوبی و مرکزی است که در حال حاضر به بسیاری از مناطق دنیا منتقل شده است. گیاه آناناس چندساله، علفی و تک لپه‌ای است که ارقام مختلفی را در بر می‌گیرد و این ارقام از جنبه‌هایی مثل رشد و اندازه میوه در شرایط مختلف محیطی متفاوت از هم هستند.
ارقام گیاه آناناس
ارقامی از گیاه آناناس که به صورت تجاری کشت می‌شوند کلون نیز نامیده می‌شوند چرا که حاصل تکثیر غیرجنسی هستند. ارقام مشهور آناناس در چهار یا پنج گروه طبقه‌بندی می‌شوند، این ارقام شامل کاینه (Cayenne)، اسپانیایی، ملکه (Queen) و پرنامبوکو (Pernambuco) هستند. ارقامی که به صورت تجاری از این گیاه کشت می‌شوند متعلق به کلون کاینه هستند که به عنوان اسموت کاینه (Smooth cayenne) شناخته می‌شوند زیرا حاشیه برگ‌ها فاقد دندانه می‌باشد.
نیازهای اقلیمی گیاه آناناس
گیاه آناناس بومی نواحی گرم و مرطوب است و در سواحل دریا به خوبی رشد می‌کند. از آنجا که تغییرات دما در مناطق گرم و مرطوب کم است، گیاه آناناس به دماهای بسیار بالای تابستان و بسیار پایین در زمستان مقاوم نیست و در آب و هوای گرمسیری ملایم با کمی سایه به خوبی محصول تولید می‌کند. قرار گرفتن در سایه کامل یا در معرض تابش مستقیم طولانی مدت آفتاب برای تولید محصول این گیاه مناسب نخواهد بود.
برگ‌های این گیاه به دلیل داشتن ساختار پارانشیمی ذخیره کننده آب، می‌توانند گیاه را تا حدودی شرایط خشکی و کم آبی یاری دهند. میزان بارندگی بهینه سالانه برای رشد و پرورش آناناس 1500 میلی‌متر در سال است اما در مناطق با بارندگی کمتر از 1500 میلی‌متر در سال باید در فصول گرم سال اقدام به آبیاری نمود.
یکی از مهمترین عوامل موثر در رشد میوه آناناس، دمای محیط است. بهترین دما برای رشد و میوه‌دهی آناناس، دمای حداکثر 32 درجه در روز و 20 درجه در شب گزارش شده است. به ازای هر یک درجه افزایش یا کاهش دمای بهینه عملکرد این گیاه به میزان 6 درصد کاهش خواهد داشت.
وزن میوه گیاه آناناس رابطه مستقیمی با میزان نور از زمان کاشت تا برداشت دارد. با افزایش میزان نور مقدار اسیدیته میوه کاهش خواهد داشت اما روی مواد جامد میوه تاثیری ندارد. هرچه میزان روزهای ابری بیشتر باشد سبب کاهش رشد گیاه و اندازه میوه خواهد شد. ارقامی مثل اسموت کاینه نسبت به تغییرات طول روز بی‌تفاوت هستند و در طول سال قادر به گلدهی خواهند بود اما به صورت کلی می‌توان گفت که آناناس گیاهی روز کوتاه محسوب می‌شود.
خاک و اسیدیته مناسب گیاه آناناس
گیاه آناناس در طیف گسترده‌ای از خاک‌ها با بافت‌های مختلف قابلیت رشد دارد اما خاک‌های بسیار رسی برای رشد این گیاه مناسب نیست. بهترین خاک برای رشد گیاه آناناس خاک شنی با بافت سبک تا لومی می‌باشد.
در محلی که گیاه آناناس کشت می‌شود باید خاک آن دارای عمقی در حدود 45 تا 60 سانتی‌متر باشد و همچنین فاقد لایه سخت باشد. اسیدیته خاک نیز در کشت گیاه آناناس موثر است و خاک‌های با pHهای اسیدی برای کشت این گیاه مناسب هستند از این رو اسیدیته مناسب برای رشد این گیاه بین 5/4 تا 6/5 معرفی شده است. از کشت آناناس در خاک‌های با pH بالاتر از 7 باید خودداری کرد. برای اندازه‌گیری میزان اسیدیته خاک باید از دستگاه‌ها و ابزارهای اندازه‌گیری اسیدیته خاک استفاده کنید.
تکثیر گیاه آناناس
تکثیر آناناس با کمک اندام‌های رویشی قابل انجام است و از بخش‌هایی از قبیل تاج بالای میوه، گیاهچه‌های زیر میوه، تنه‌جوش و یا پاجوش در ازدیاد آناناس استفاده می‌شود. گیاهچه‌های زیر میوه بهترین بخش برای تکثیر بوده و بعد از آن پاجوش‌های جانبی و تاج برای تکثیر استفاده می‌شوند.
آشنایی با مراحل کاشت گیاه آناناس
- پس از یکسان کردن زمین باید فرایند شخم انجام شود که برای کشت آناناس عمق شخم در حدود 30 تا 40 سانتی‌متر مناسب است. خرد کردن کلوخه‌ها با انجام فرایند دیسک‌زدن و تهیه بافت مناسب خاک در موفقیت کشت آناناس موثر است.
- پس از انجام شخم بسته به شرایط پستی و بلندی منطقه از روش‌های کشت مسطح، فارویی، جوی و پشته و یا تراس بندی در مناطق شیب‌دار استفاده می‌شود.
- میزان ماده آلی خاک برای بهبود رشد و افزایش کیفیت محصول موثر است و در خاک‌های فقیر از نظر مواد آلی باید بین 10 تا 15 تن کود حیوانی کاملا پوسیده یا کمپوست در هکتار استفاده شود.
- بخش‌های گیاه که برای کاشت استفاده می‌شوند باید پیش از کاشت با سموم قارچ‌کش مناسب ضدعفونی شوند. از آنجایی که بخش‌های گیاهی مورد استفاده برای کاشت از گیاه مادری به صورت غیر جنسی تهیه می‌شوند و فرایند جداکردن این بخش‌ها از بوته مادری با برش در بافت انجام می‌شود، پس از انجام برش و ضدعفونی بافت برای کاشت باید آن را در محلی با تهویه مناسب قرار داد تا در محل برش پینه تشکیل شود و از ورود آلودگی به داخل بافت جلوگیری شود.
- یکی از مهمترین نکات در کاشت گیاه آناناس رعایت فاصله کاشت است. با رعایت فاصله کاشت اندازه میوه و عملکرد کلی مزرعه بهبود خواهد داشت. گیاه آناناس ریشه‌های سطحی تولید می‌کنند و برای استقرار بهتر بوته‌ها آن‌ها را نزدیک به هم می‌کارند تا به عنوان تکیه‌گاه برای یکدیگر باشند. کشاورزانی که سطح کشت پایینی دارند معمولا به صورت تک ردیف با فاصله بیشتر بین ردیف‌ها کاشت را انجام می‌دهند و در این روش بین 15 هزار تا 25 هزار بوته در هکتار کاشته خواهد شد.
- در مزارع بزرگ و تجاری سیستم کاشت دو ردیفی بکار می‌رود که در این روش فاصله بوته‌ها روی هر ردیف بین 5/22 تا 25 سانتی‌متر و فاصله بین ردیف‌ها 60 سانتی‌متر می‌باشد. عمق کاشت باید 10 تا 15 سانتی‌متر باشد تا جوانه اصلی خفه نشود و پس از کاشت باید خاک اطراف گیاهچه محکم فشرده شود. براساس داده‌های فوق در کشت تجاری بین 53 تا 63 هزار بوته در هکتار کاشته خواهد شد که امکان برداشت 70 تا 100 هزار تن محصول وجود دارد.
گل‌انگیزی گیاه آناناس
فاصله کاشت تا برداشت میوه آناناس بسته به نوع بافت گیاهی که برای کاشت استفاده می‌شود بین 18 تا 24 ماه متغییر می‌باشد. گیاهان حاصل از رشد گیاهچه‌های زیر میوه بین 15 تا 20 ماه و پاجوش‌ها بین 14 تا 17 ماه زمان برای تولید میوه نیاز دارند. روزهای کوتاه و دمای پایین در زمستان سبب گل‌انگیزی در آناناس خواهد شد. استفاده از روش‌های هورمون پاشی و جلوانداختن گلدهی باعث کنترل زمان تولید و برداشت محصول خواهد شد که بسته به نیاز بازار انجام خواهد شد. یکی از ترکیباتی که امروزه به صورت وسیع برای گل‌انگیزی در آناناس استفاده می‌شود ترکیب اتفن (2-کلرواتیل فسفونیک اسید) می‌باشد، از این ترکیب یک ماه قبل از آغاز گلدهی به میزان 100 میلی‌گرم در یک لیتر استفاده می‌شود تا گلدهی زودتر انجام شود.
تغذیه گیاهی آناناس
گیاه آناناس برای رشد و باردهی به نیتروژن، پتاسیم و آهن زیادی نیازدارد و نیاز آن به کودهای فسفر و کلسیم کمتر می‌باشد. گیاه آناناس در 5 ماه اول پس از کاشت نیاز زیادی به کود نخواهد داشت اما پس از آن به سرعت نیاز کودی آن افزایش خواهد داشت که در دو تا چهار ماه پیش از گلدهی نیاز کودی به اوج خود خواهد رسید.
کودهای فسفر و کلسیم حین آماده‌سازی بستر کشت در کنار ردیف‌های گیاهان قرار داده می‌شود. عنصر پتاسیم معمولا پیش از کاشت استفاده شده و پس از کاشت نیز به صورت سرک و یا محلول‌پاشی بکار گرفته خواهد شد.
اگر میزان اسیدیته خاک بیشتر از 6/4 باشد نیازی به مصرف کودهای کلسیمی پیش از کاشت نخواهد بود و در صورتی که میزان فسفر در خاک پایین باشد باید حدود 75 کیلوگرم فسفر در هکتار استفاده شود.
میزان کوددهی پس از کاشت گیاه معمولا شامل 450 کیلوگرم نیتروژن، 400 کیلوگرم پتاسیم، 25 کیلوگرم منیزیم و 2 کیلوگرم روی در هکتار می‌باشد. لازم به ذکر است که آناناس برای رفع نیاز خود به آهن باید توسط کودهای آهن به صورت محلول‌پاشی تغذیه شود.
برداشت میوه گیاه آناناس
در حدود 4 تا 6 ماه پس از آغاز گلدهی محصول آناناس قابل برداشت خواهد بود. در صورتی که از روش‌های شیمیایی برای تغییر زمان گلدهی استفاده شود زمان رسیدن میوه نیز ممکن است کوتاه تر یا طولانی تر شود. برداشت میوه آناناس با خم کردن سر و پیچاندن آن از ساقه انجام می‌شود.
ویژگی‌های میوه رسیده آناناس که برای برداشت مناسب می‌باشد عبارتنداز: تغییر رنگ پوست میوه به زرد یا نارنجی و مسطح و براق شدن چشم‌های روی میوه. تغییر رنگ میوه در حین فرایند رسیدگی از بخش پایینی آغاز و به سمت بالا حرکت می‌کند. در رقم اسموت کاینه هنگام برداشت برای تولید کمپوت باید یک سوم میوه زرد شده باشد و تا زمانی که میوه سبز باشد برداشت انجام خواهد شد. برداشت میوه قبل از رسیدن محصول عمر انبارداری آن را بیشتر خواهد کرد اما کیفیت آن زمانی ایده‌آل است که میوه به خوبی رسیده باشد.
کشت گیاه آناناس در ایران
در کشور ما ایران، تنها در مناطق شمالی کشور که مقداری خاک اسیدی مشاهده می‌شود به صورت کشت گلخانه‌ای می‌توان گیاه آناناس را کشت نمود. عملکرد نهایی آناناس در کشت خاکی گلخانه‌ای کمتر از کشت هیدروپونیک است. در سایر مناطق ایران که خاک‌های قلیایی ( اسیدیته بالای 7) دارند کشت آناناس میسر نیست و تنها در بستر کشت‌های مصنوعی این کار قابل انجام است. بهترین بستر کشت مصنوعی بدون خاک برای پرورش آناناس ترکیب مساوی از پیت ماس و پرلیت است. مدیریت شرایط دمایی و جلوگیری از سرما و یا تابش آفتاب شدید در کشت‌های گلخانه‌ای برای حفظ گیاه آناناس و تولید محصول الزامی است.
جمع‌بندی
گیاه آناناس یکی از محصولات مهم کشاورزی از نظر اقتصادی و تغذیه‌ای محسوب می‌شود که در ایران با بکارگرفتن روش‌های مدیریتی و سرمایه‌گذاری‌های درست می‌توان به تولید در سطح قابل قبولی رسید. در این مقاله روش‌های کاشت و پرورش گیاه آناناس بررسی شد و نکات مهم در فرایند پرورش و برداشت این محصول توضیح داده شدند تا بتوانید آشنایی بهتر و بیشتری با فرایند کاشت و برداشت آناناس داشته باشید.
