نماتد سیست طلایی سیب زمینی چیست؟
- نماتد سیست طلایی سیب زمینی چیست؟
نماتدهای انگل گیاهی یکی از موجودات خسارت‌زای مهم در کشاورزی هستند. این موجودات عموما خاکزی هستند و بیشترین میزان خسارت به محصولات گیاهی توسط نماتدهای خاکزی به محصولات مختلف وارد می‌شود. همانطور که می‌دانید محصولات مختلف کشاورزی نقش بسیار پر رنگی را در رشد و پیشرفت یک جامعه بازی می‌کنند و در این بین محصولاتی قرار دارند که از اهمیت بالاتری از نظر تولید، کیفیت و صادرات آن دارد.
گیاه سیب زمینی از زمان‌های دور به عنوان یک منبع غذایی مهم برای انسان شناسایی شد و مورد استفاده قرار گرفت و اکنون در اکثر کشورهای دنیا این محصول مهم تولید شده و مورد مصرف قرار می‌گیرد. کشور ایران یکی از تولید کنندگان مهم سیب زمینی می‌باشد که در استان‌های مختلفی این محصول کشت شده و حتی به کشورهای مختلف صادر می‌شود.
سیب زمینی نیز همانند سایر محصولات کشاورزی مورد حمله آفات و بیماری‌های گوناگونی قرار می‌گیرد که میزان تولید و سطح زیر کشت این محصول را سالانه در کشورهای مختلف تحت تاثیر قرار می‌دهد. یکی از مهمترین بیماری‌های گیاه سیب زمینی نماتد سیست طلایی سیب زمینی می‌باشد. در ادامه به معرفی کامل این عامل بیماری‌زای مهم و روش‌های کنترل آن خواهیم پرداخت:
معرفی نماتد سیست طلایی سیب زمینی:
این نماتد با نام علمی Globodera rostochiensis شناخته می‌شود و به عنوان خسارت‌زا ترین بیمارگر سیب زمینی در کشورهایی که در آن‌ها سیب زمینی کاری رواج دارد محسوب می‌شود. میزان خسارت به سیب زمینی در اثر آلودگی به این نماتد تا 100 درصد نیز گزارش شده است.
چرخه زندگی نماتد سیست طلایی سیب زمینی:
چرخه زندگی این نماتدها از مرحله تخم آغاز می‌شود و لاروهای جوان در اثر احساس ترشحات ریشه گیاه سیب زمینی از تخم‌ها بیرون می‌آیند و به ریشه گیاه سیب زمینی حمله کرده و تغذیه را با فرو بردن سر و استایلت خود به درون بافت ریشه انجام می‌دهند. در این مرحله نماتدهای نر و ماده جفتگیری کرده و نماتد ماده تخم‌ها را در بافتی به نام سیست می‌گذارد. این ساختار برای بقای تخم‌ها در شرایط سخت به مدت طولانی است. در شرایطی که ترشحات ریشه‌ای میزبان به تخم‌ها در سیست نرسد، این تخم‌ها تفریخ نخواهند شد اما به محض رسیدن این ترشحات به تخم‌ها، لارو سن اول در سیست و تخم تشکیل شده و نمو می‌یابد و پس از مدتی لارو سن دوم از سیست خارج شده و آلودگی جدیدی را ایجاد می‌کند. سیست‌ها در واقع بدن نماتد ماده هستند که به صورت گرد و متورم و مملو از تخم در آمده و پس از مدتی تغییر رنگ داده و به رنگ طلایی در می‌آید. این سیست‌ها در خاک زنده می‌‍مانند و می‌توان آن‌ها را روی بافت‌های آلوده سیب زمینی مثل غده و ریشه مشاهده کرد.
علائم خسارت نماتد سیست طلایی سیب زمینی:
علائم خسارت نماتد سیست طلایی سیب زمینی به صورت نشانه‌های کمبود عناصر غذایی مختلف بروز می‌کند. این نشانه‌ها به صورت لکه‌ای در مزرعه دیده می‌شوند. از این علائم می‌توان به زردی، پژمردگی، بازماندن از رشد، زردی و خشک شدن برگ‌های پایینی بوته و در نهایت مرگ بوته را شامل می‌شود.
بر روی غده‌ها و بخش‌های مختلف ریشه گیاه آلوده شده می‌توان نشانه‌هایی از آلودگی را مشاهده کرد که از این علائم می‌توان به: تشکیل غده‌های ریز و بد شکل و یا حتی عدم تشکیل غده، ریشه‌ها دارای انشعابات فرعی زیاد به صورت ریشکی هستند. ریشه‌های آلده علائم زخم و شانکرهای ریز بر روی خود دارند. بر روی این ریشه‌ها می‌توان سیست‌های طلایی یا شیری رنگ را با یک ذره بین معمولی مشاهده کرد. یکی از مشکلاتی که این نماتد می‌تواند برای گیاه سیب زمینی ایجاد کند فراهم کردن راه نفوذ برای بیمارگرهای مختلف است. در سیب زمینی‌های آلوده به این نماتد، عامل بیماری قارچی Rhizoctonia solani از ریشه دارای شانکر جداسازی شده است و این موضوع نشان دهنده اهمیت این نماتد در کشت و کار سیب زمینی می‌باشد.
مدیریت و کنترل نماتد سیست طلایی سیب زمینی:
به جهت اینکه این نماتد یک بیمارگر خاکزاد است و اصولا کنترل بیمارگرهای خاکزاد در محصولات مختلف بسیار دشوار است، روش‌های تلفیقی برای کاهش جمعیت این بیمارگرها پیشنهاد شده است که در خصوص کنترل و کاهش جمعیت نماتد سیست طلایی سیب زمینی نیز روش‌های پیشنهاد شده که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت:
- کاربرد تناوب زراعی برای کنترل نماتد سیست طلایی سیب زمینی:
با توجه به این موضوع که دامنه میزبانی این نماتد محدود می‌باشد، انجام تناوب زراعی با گیاهان غیر میزبان طی یک دوره حداقل سه ساله به همراه حذف علف‌های هرز خانواده بادمجانیان (Solanaceae) می‌تواند به کاهش جمعیت این نماتد و خسارت آن کمک شایانی کند. انجام تناوب زراعی با گیاهانی نظیر جو، ذرت، گندم، یونجه، سیر کاهش معنی داری در جمعیت نماتدها ایجاد می‌کند و سبب افزایش عملکرد گیاه سیب زمینی خواهد شد.
- کاربرد ارقام مقاوم به نماتد سیست طلایی سیب زمینی:
برای کنترل بیماری‌ها و آفات گوناگون در یک منطقه یکی از روش‌های پیشنهادی همواره بکاربردن رقم مقاوم است. ارقام مقاوم معمولا در دو حالت از خود در برابر آسیب یک آفت یا بیماری مقاومت نشان می‌دهند: حالت اول: این گیاهان به هیچ وجه به آفت یا بیماری مورد نظر آلوده نخواهد شد و درواقع به آن عامل مقاومت کامل دارد. کاربرد گسترده گیاهانی که این نوع مقاومت دارند می‌تواند منجر به شکسته شدن سریع مقاومت شود و در این صورت گیاه به صورت کامل خسارت خواهد دید.
در حالت دوم گیاه به صورت نسبی به یک پاتوژن یا آفت مقاومت دارد. یعنی توسط آن آلوده می‌شود و علائم خسارت را نیز از خود بروز می‌دهد اما کاهش معنی داری در راندمان تولید محصول ایجاد نمی‌شود. کاربرد گیاهان دارای این نوع مقاومت بیشتر توصیه می‌شود.
در خصوص گیاه سیب زمینی ارقام حساسی به نماتد سیست طلایی سیب زمینی وجود دارند که می‌توان به رقم مارفونا اشاره کرد. از ارقام مقاوم نیز می‌توان به دزیره، ساوالان، ساگیتا، پانامرا، بانبا، دیامانت و.. اشاره کرد. کشاورزان باید به این نکته توجه داشته باشند که کاربرد طولانی مدت یک رقم مقاوم می‌تواند سبب شکسته شدن آن مقاومت شود و باید طبق یک برنامه مدیریت چند ساله استفاده از ارقام مقاوم را در تناوب در دستور کار خود قرار دهند.
- کاربرد نماتدکش‌ها در کنترل نماتد سیست طلایی سیب زمینی:
این سموم به دلیل داشتن قیمت بالا و مخرب بودن برای محیط زیست و انسان تنها در موارد قرنطینه‌ای یا آلودگی‌های لکه‌ای قابلیت استفاده دارد.
- کاربرد گیاهان تله در کنترل نماتد سیست طلایی سیب زمینی:
خارج شدن لاروهای نماتد از سیست به مدت 90 روز طول می‌کشد، با توجه به این موضوع می‌توان با از بین بردن محصول آلوده پس از 34 یا 60 روز پس از کاشت به کاهش زادمایه آلودگی کمک کرد. می‌توان یک رقم حساس به این نماتد را در مزرعه آلوده کشت نمود و پس از گذشت شش هفته محصول را شخم زد تا از بین برود. این شخم زدن باید قبل از تشکیل تخم‌های جدید باشد. یک گونه از گیاه تاجریزی می‌تواند با کمک ترشحات ریشه خود تحریک تفریخ تخم‌ها را سبب شود ولی نسبت به نفوذ نماتد به ریشه خود مقاومت کامل دارد. از این گیاه به عنوان گیاه تله قبل از کشت سیب زمینی می‌توان استفاده کرد.
- آفتاب‌دهی خاک برای کنترل نماتد سیست طلایی سیب زمینی:
این روش به این صورت است که با کمک ورقه‌های پلی اتیلنی (پلاستیکی) اقدام به پوشاندن سطح خاک در فصول گرم سال شد. این موضوع سبب کاهش جمعیت نماتدها خواهد شد. در صورت محدودیت در کاربرد پلاستیک در کل مزرعه می‌توان جمعیت نماتدها را صرفا در لکه‌های آلوده را با این روش کاهش داد.
- وضع مقررات قرنطینه‌ای برای کنترل نماتد سیست طلایی سیب زمینی:
توصیه می‌شود از جابجا کردن خاک و مواد گیاهی بین مزارع مختلف مشکوک به آلودگی خودداری کنید، قبل از ورود ادوات کشاورزی به زمین آن‌ها را با فشار آب کامل شستشو دهید، از کاربرد ارقام حساس بپرهیزید، از جابجا کردن محصول آلوده به منظقه غیرآلوده بپرهیزید و از بذوری که در مناطق آلوده تولید می‌شوند فقط در همان منطقه استفاده کنید.
- تقویت گیاه برای کنترل نماتد سیست طلایی سیب زمینی:
انجام عملیات کشاورزی مناسب نظیر شخم و آماده سازی زمین، کاربرد کود دامی مناسب، کوددهی مناسب قبل از کاشت شامل کاربرد کودهای فسفات، ازت و پتاسیم یا کودهای گوگردی به صورت گرانول یا پودری در کاهش جمعیت این نماتد بسیار مناسب است.
جمع‌بندی
نماتد سیست طلایی سیب زمینی یکی از بیمارگرهای مهم این گیاه است که می‌تواند سبب ایجاد خسارت‌های شدیدی شود. کشاورزان باید با توجه به نکات فوق اقدام به زراعت این محصول کنند تا بهترین محصول را برداشت کرده و میزان خسارت را تا حد قابل قبولی کاهش دهند.
