آموزش کاشت و نگهداری گیاه سنبل
آموزش کاشت و نگهداری گیاه سنبل
مقدمه
سنبل، گیاهی گلدار، دائمی و پیازدار است که به خانواده لیلیاسه تعلق دارد و بومی نواحی مدیترانه است. سه گونه مهم در خانواده سنبل وجود دارند و پیاز آن ظاهری مطبق دارد که پس از رشد، چندین سال عمر می کند و هر ساله نیز رشد بیشتری خواهد داشت.
ساقه های سنبل، گل دهنده، گوشتی و توخالی هستند که طول ۲۵ تا ۴۵ سانتیمتر دارند. در نیمه دوم این ساقه، گل های سنبل به صورت خوشه ای قرار می‌گیرند و تعداد گل هایی که اطراف این محور قرار دارند ممکن است بین ۳۰ تا ۵۰ عدد متغییر باشد و از قسمت پایین به بالا بر روی شاخه گل شکوفا می شوند. گلها ممکن است به صورت فشرده قرار بگیرند یا فاصله گلها روی ساقه زیاد بوده و تُنُک با فاصله زیاد و خالی دیده شوند. شکل هر گل به صورت زنگوله بوده که بسیار خوشبو و معطر است. ارقام مختلف رنگ گلها قرمز، آبی، صورتی، بنفش می باشد که عطری دلنشین را در فضا از خود منتشر می کنند.
انواع گل سنبل
۱- سنبل هلندی (hyacinthus orientalis)
وجه تمایز سنبل هلندی با دو گونه دیگر، پهنا و حجم خوشه گل آن است و دانه های گل روی خوشه کاملا چسبیده و نزدیک به یکدیگر می باشند. سنبل هلندی دارای دو نوع، پرپر و کم پر است. ولی خوشه گل کم پر، قوی تر و بیشتر از نوع پر پر، برای تهیه گل پیشرس مستعد و مناسب است. خوشه گل سنبل هلندی پر پر کوچکتر و دانه های گل آن هم ریزتر است.
۲- سنبل ولایتی یا پاریسی (H.O.Pronncialis.)
سنبل ولایتی همان سنبل های ایرانی است که از قدیم در ایران برای ایام نوروز و عید می‌کاشته اند و پیازهای آن را غالبا از مازندران می آورند. خوشه گل های آن به گونه ای است که بین دانه های گل فاصله بسیار زیادی وجود دارد و گل، به صورت متراکم دیده نمی‌شود. گرچه این گونه سنبل به زیبایی سنبل هلندی نیست ولی چون پیازهای آن کاملا روستایی و سالیان متمادی در زمین باقی مانده و به صورت خود رو رشد کرده اند، همه ساله بهار بوته های قوی و پرپشتی از آن بیرون آمده و گلریزان می کند. برای باغ های روستایی، کنار چمنزارها، سنبل ولایتی، گل بهاری مناسبی است. رنگ گل های این قسم که هم پرپر و هم کم پر است، قفائی (بنفش) روشن یا سیر است .
۳ - سنبل رومی یا سفید (H.O.Olbulus)
بوته سنبل رومی کوچکتر از دیگر گونه ها است و از هر بوته، بیشتر از یک خوشه گل خارج نمی‌شود. گل سنبل رومی خیلی کوچک و تنک، اما معطر و خوشبو است، رنگ گلهایش سفید و زودتر از سنبل هلندی باز می شود. همین ویژگی ها موجب شده است تا با وجود برخی نقص ها، بسیار محبوب و پر استفاده باشد.
شرایط نگهداری و مراقبت از گل سنبل
۱) نور
قبل از جوانه زنی پیازها به محیطی تاریک نیاز است اما زمانی که پیازها سبز شدند و جوانه زدند و زمانی که شاخه ها به طول ۲/۵ سانتیمتر رسیدند باید گلدان ها را به محیطی روشن منتقل کرد. اما مراقب نور مستقیم آفتاب باشید! زمانی که طول شاخه گل به ۱۲-۱۰ سانتیمتر رسید، می توانید آن را در معرض نور مستقیم آفتاب قرار دهید. بنابراین اگر خواهان به تاخیر انداختن گل دهی گیاه هستید گلدان ها را در مکانی روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب قرار دهید. برای رشد برگ ها و کارایی مناسب آنان مکانی نیمه سایه که ۸-۶ ساعت نور مستقیم آفتاب دریافت کند مناسب است.
۲)دما
برای رشد برگ ها و همچنین شاخه گل دمای ۱۶ درجه مناسب است. اگر چه دما تا حدود ۲۵ درجه نیز قابل قبول است اما توصیه شده است که افزایش دما تا حد ۲۵ درجه سانتیگراد زمانی انجام گیرد که گیاه به طول ۲/۵ تا ۵ سانتیمتر رسیده باشد.
اگر زودتر از این یعنی قبل از اینکه گیاه تا حد ۵ / ۲ تا ۵ سانتیمتر برسد گیاه را در مکانی با دمای حدود ۲۵ قرار دهیم گیاه به سرعت رشد کرده و گلی با کیفیت پایین تولید می کند. اصولا دماهای بیش از ۱۶ درجه بخصوص از ۲۰ درجه سانتیگراد به بالا زمانی باید استفاده شود که گیاه کمی بیشتر رشد کرده باشد و مثلا به طول حدود ۱۲-۱۰ سانتیمتر رسیده باشد در غیر این صورت برگها و ساقه گل با سرعتی نامناسب رشد می کنند و از کیفیت گل کاسته می شود.
پیازی که مراحل اولیه جوانه زنی خود را طی کرده و سیستم ریشهای سالمی دارد، در حدود دو هفته بعد از نگهداری در دمای ۱۶ درجه به گلدهی خواهد رسید. البته این مدت زمان (دو هفته) با توجه به اندازه پیاز و نوع گونه گیاه سنبل می‌تواند کمی فرق کند. با کاهش یا افزایش دما می توان سرعت رشد گیاه را نیز تحت تاثیر قرار داد. زیرا اگر رشد سریع و گل دهی مورد نظر است می توان دما را کمی گرمتر نگهداشت و اگر تاخیر در گلدهی مورد نظر است می توان دما را کمی سردتر تنظیم کرد. البته هیچگاه به منظور کاهش سرعت رشد گیاه، دمای محیط گیاهی را که جوانه زده و برگهایش سبز شده اند به زیر ۱۰ درجه سانتگراد کاهش ندهید زیرا علاوه بر کند شدن رشد و تاخیر تاریخ گل دهی، ممکن است به گیاه آسیب وارد شود. لازم به ذکر است که دمای بستر کاشت به میزان ۱۵ درجه سانتیگراد نیز به رشد گیاه کمک می کند.
۳)خاک و کود
به خاکی با بافت سبک و زهکش خوب نیاز دارد. خاک محل کاشت سنبل بهتر است که حداقل ۳۵-۳۰ سانتیمتر عمق داشته باشد تا رشد پیاز مادری و پیازهای دختری در فضای مناسبی صورت بگیرد. از ترکیبات بستر کاشت می توان به یک قسمت پرلیت+ دوقسمت کوکوپیت + دو قسمت پیت ماس اشاره کرد.
برخی از پرورش دهندگان (آنهایی که در مناطق کشت و کار پیازهای سنبل هستند و این گیاه را در بستر مزرعه و نه در گلدان می کارند) در زمان آماده سازی خاک محل کاشت این پیازها در فصل پاییز از کودی ملایم همانند کود سه بیت (20-20-20 )و یا 10-52-10در خاک استفاده می کنند. سپس مجددا در اواخر زمستان و اوایل بهار و زمانی که جوانه زنی برگها و ساقه گل مشاهده میشود بار دیگر از کود استفاده می شود.
این پرورش دهندگان استفاده دو مرتبه از کود را برای گیاهان سنبل کافی میدانند. برخی دیگر از پرورش دهندگان نیز در اوایل بهار و قبل از ظهور ساقه گل از کودهایی که میزان بیشتری مانند فسفر بالا(در مقایسه با ازت بالا و پتاس بالا) دارند استفاده می کنند. گفته میشود که کوددهی به این گیاه بعد از اتمام گل دهی، می تواند منجر به تحریک شیوع بیماریها شود.
۴)آبیاری
بعد از کاشت پیاز، بستر کاشت را آبیاری می کنیم. بستر کاشت هیچگاه نباید حالت خیس و غرقابی پیدا کند. بنابراین اگرچه با سبز شدن پیازها و رشد برگسار، نیاز آبی گیاه افزایش می یابد و در فواصل نزدیکتری از نظر زمانی باید گیاه را آبیاری کرد، اما بهتر است زمانی این کار انجام شود که سطح بستر کاشت را ابتدا بررسی کنیم و زمانی که سطح بستر رطوبت را تا حدودی از دست داده بود، گیاه را آبیاری کنیم. در زمان آبیاری هرگز بر روی گلها آب نریزید زیرا می تواند منجر به پوسیدن گل ها شود. بعد از اتمام زمان گلدهی آبیاری را ادامه دهید تا برگها به شکل مناسبی به رشد خود ادامه دهند و با زرد شدن برگسار آبیاری به تدریج کاهش دهید و سپس آن را متوقف کنید.
هیچگاه گیاه را در مکانی که خیلی گرم باشد قرار ندهید. هرچه می توانید بر روی برگها آب بپاشید تا شادابی خود را حفظ کنند.
نکاتی که موقع خرید پیاز سنبل باید توجه کرد: پیازها باید سفت و بدون زخم و لکه های تیره رنگ باشند. به محیط پیرامون پیاز نیز توجه کنید. اگر چه پیازهایی با پیرامون ۱۷-۱۴ سانتیمتر نیز می توانند گل بدهند اما بهتر است پیازهایی که پیرامون بیش از ۱۷ سانتیمتر را دارند انتخاب کنید.
به وجود ریشه و یا جوانهای کوچک در قسمت فوقانی پیاز توجه کنید زیرا وجود یکی از این دو، و یا هر دو تا حدودی نشانه رفع نیاز سرمایی پیاز و توانایی آن برای جوانه زنی و تولید مناسب گل است.
برای نگهداری سنبل در منزل پیازهای پرورش یافته مخصوص مورد نیاز است که معمولا پس از یکبار گل دادن غیر قابل استفاده میشوند. مگر اینکه در خاک مناسبی رشد کرده باشند که در این صورت هم ممکن است پیازچه ها دوسال طول بکشد تا گل بدهند.
بهترین فصل برای کاشتن پیازهای سنبل در گلدان یا ظروف آب، آبان و آذرماه است. سپس در مکانی سرد قرار داد تا نیاز سرمایی آنان برطرف شود. در اوایل اسفند گلدان های محتوی پیازها را که نیاز سرمایی آنان تامین شده است به مکانی با دمای ۱۰ تا ۱۵ درجه سانتیگراد منتقل می کنند تا رشد آنان آغاز شود و با توجه به زمان مورد نیاز گل دهی میتوان دما را افزایش داد تا رشد گل ها و شکوفایی آنان تسریع شود و یا می توان مکان را سرد نگهداشت تا رشد آهسته صورت گیرد و یا حتی به تعویق بیافتد.
۷ مرحله تکثیر گل ( از بذر تا گلدهی )
مرحله اول: ازدیاد آن با بذر، سوخک، ته برداری و ته شکافی است. سنبل گیاهی است که از زمان های قدیم کاشتن آن متداول بوده است. بنابراین بهتر است بدین منظور پیاز را در قفسه آشپزخانه گذارده و حرارتی معادل ۱۱ – ۹ درجه سانتیگراد برای آن فراهم نمود. پیازهایی که در شن خوابانده شده اند را لازم است با گلدان در نقطه ای از باغچه که از خطر یخبندان محفوظ باشد دفن نمود.
مرحله دوم: برای اینکه بیرون آوردن گلدان از خاک در زمستان آسان شود می توان قبلا پوششی اطراف گلدان قرار داد. زمانی سنبل را به محل پر نور منتقل کنید که جوانه ها آنقدر برجسته شده باشند که بشود آنها را با دست از روی خاک، لمس کرد. گل سنبل را با کاشتن پیازهای کوچک که پس از یک عمل مختصر روی پیاز اصلی تولید می شود، زیاد و تکثیر می کنند. تعداد این پیازچه ها به نسبت جور آن کم و زیاد است.
مرحله سوم: برای اینکه از یک پیاز سنبل بخواهند پیازهای کوچک گرفته آن را زیاد کنند، باید یک ماه قبل از موقع کاشتن ته پیاز را بشکل مخروط کوچکی با چاقو در آورده یا آن را بشکل صلیب شکاف داده بگذارند جای برش خوب خشک شده و پینه ببندد. آنوقت آن پیاز را در عمق کمتری از پیازهای دیگر که برای گل آن کاشته میشود، بکارید. پیازهای سنبل را به نسبت استفادهای که از گل آن می برند، به شیوه های مختلف می کارند. چنانچه برای گل چیده و زیاد کردن آنها را در هوای آزاد روی زمین و برای تزئین اطاق ها و سالن در گلدان یا ظروف آب می کارند.
مرحله چهارم: استفاده از پیازهای دختری و جداسازی آنان از پیاز مادری از جمله روشهای تکثیر گیاه سنبل است اما گاهی کم بودن تعداد پیازهای دختری بخصوص برای پرورش دهندگان تجاری پیاز سنبل مشکل ساز می شود. به همین دلیل از روش هایی خاص برای افزایش پیازهای دختری استفاده میشود که یکی از آنان شکاف دادن قسمت انتهایی پیاز است که البته باید در مورد پیازی صورت گیرد که پیرامون آن در حدود ۱۷ سانتیمتر است.
مرحله پنجم: قسمت انتهایی پیاز که به صفحه پایگاهی نیز معروف می باشد دو یا سه برش زده می شود. به نحوی که چاقو از صفحه پایگاهی عبور کرده و به نقطه رشد برسد. پیاز را از قسمت برش خورده بر روی بستر کاشت قرار می دهند و در طی دو هفته دما در حدود ۲۱ درجه تنظیم می شود و سپس به ۳۲-۲۹ درجه سانتیگراد رسانده می شود و رطوبت نیز در حد ۸۵٪ تنظیم می شود.
مرحله ششم: در محل های برش خورده و در حاشیه فلسهای پیاز مادری، در حدود ۲۰ عدد پیازهای دختری در طی ۳-۵ /۲ ماه شکل می گیرند. در پاییز پیازهای مادری در عمق ۱۰ سانتیمتری کاشته می شوند. با فرارسیدن بهار پیازهای دختری رشد کرده و برگ تولید می کنند که در انتهای فصل رشد برگ ها زرد شده و از بین می روند و پیازهای دختری را می توان از خاک خارج کرد و آن را از هم جدا کرد و مجددا کاشت.
مرحله هفتم: پیازهایی که از این طریق به دست می آیند ۳ تا ۴ سال زمان لازم دارند تا به گل دهی برسند. به گفته برخی از پرورش دهندگان به کار گیری دمای گرم برای پیازهای مادری می تواند تولید پیازهای دختری بیشتری را تحریک کند و می توان این روش را جایگزین شکاف دادن قسمت انتهایی پیاز کرد. بدین صورت که پیاز مادر به مدت ۴ روز در دمای ۴۳ درجه سانتیگراد و یا یک ماه در دمای ۳۸ درجه سانتیگراد نگه داشته می شوند و در تمام مدت رطوبت نسبی نیز در حدود ۷۰-۶۰ ٪ تنظیم می شود. در نهایت این گل های زیبا و رنگارنگ در گل فروشی های مختلف در دسترس شما قرار می‌گیرند.
پرورش پیازهای گل سنبل در آب
پیازهای سنبل را می توان در آب نیز کاشت اما ابتدا باید کاری کرد تا ریشه ها کمی رشد کنند. سپس پیاز را به گونه ای قرار داد که فقط ریشه ها در آب باشند و آب با بدنه پیاز در تماس نباشد. بدین منظور می توان:
از ظروفی با گردن باریک استفاده کنید تا پیاز در قسمت بالای گردن و ریشه های آن در داخل آب قرار بگیرند.
همچنین اگر چنین ظرفی در دسترس نیست میتوان در انتهای یک ظرف سنگریزه های درشت ریخت و پیازها را بر روی سنگریزه ها قرار داد. سپس تا حدی درون ظرف آب بریزید که فقط کف پیازها و قسمت ریشه ها با آب در تماس باشد.
برای رشد ریشه ها پیازها را ابتدا برای چند روز به مدت یک ماه در مکانی که تاریک و با دمای حدود ۱۰ درجه سانتیگراد است نگه می دارند.
می توان بوسیله یک کلاه کاغذی که به صورت وارونه روی آن قرار می دهیم (مانند یک درپوش) تاریکی ایجاد کنیم تا در مرحله رشد ریشه ها، شاخه گل دهنده بیرون نیاید.
رشد ریشه ها را مرتبا باید بررسی کرد. بهتر است جهت جلوگیری از فساد آب بطری، چند قطعه ذغال چوب در بطری قرار گیرد و هر ۱۰ روز یک بار آب بطری را به ملایمت عوض نمود. پیاز سنبل هایی که به این روش کشت می شوند سال آینده قابل استفاده نیستند.
اگر بذر در گیاه سنبل تشکیل شود (بسیاری از گونه های سنبل عقیم هستند و بذر تولید نمی کنند) از بذرهای گیاه نیز می توان برای تکثیر این گیاه استفاده کرد. میوه ها بعد از رسیدن، خشک می شوند و پوسته سطح آنها شکاف می خورد. برای افزایش جوانه زنی بذرها، آنان به مدت ۹۰ روز در مکانی سرد و خشک نگهداری میشوند و سپس مورد کشت قرار می گیرند.
برخی از پرورش دهندگان به منظور سهولت جوانه زنی بذرها، قبل از کاشت آنان را به مدت ۴۸ ساعت در مکانی مرطوب قرار میدهند. به عنوان مثال می توان از پارچه ای نسبتا کلفت همانند حوله و یا ۶-۵ لایه دستمال کاغذی که همواره مرطوب نگهداشته می شود استفاده کرد.
خیساندن در آب توصیه نمی شود زیرا ممکن است به دلیل پایین بودن میزان اکسیژن آب بذرها خفه شوند و از بین بروند. سپس بذرها در مخلوط خاکی سبک و در عمق ۱۲ میلیمتری کاشته می شوند و در دمای معمولی اتاق نگهداری میشوند. جوانه زنی ۱ تا ۳ ماه طول می کشد. بذرها بعد از جوانه زدن و سبز کردن گیاهان کوچکی را بوجود می آورند که به تدریج در قسمت زیرین آنان پیاز تشکیل می شود. بهتر است که گیاهان را تا حدود ۲ سال جا به جا نکرد تا قوی تر شوند
در پایان سال دوم و بعد از خزان برگها میتوان پیازهای کوچک تشکیل شده در زیر خاک را در آورد و جابجا کرد. این پیازها بعد از ۳ تا ۶ سال توانایی گل دهی می یابند و تا آن زمان فقط برگ تولید می کنند اما هر سال باید در طی فصل رشد از آنان نگهداری کرد و با فرارسیدن پاییز و زمستان در مکانی سرد و خنک از آنان نگهداری کرد.
عد از گل دهی و اتمام عمر گل، باید به برگها اجازه داد که رشد کنند و از آنان به خوبی نگهداری کرد زیرا رشد پیاز و گل دهی مناسب در سال آینده، به رشد و فعالیت برگها در سال جاری بستگی دارد. با ادامه رشد برگها و نزدیک شدن به اواخر تابستان یا اوایل پاییز مرحله دیگری به نام انگیزش گل دهی اتفاق می افتد. به بیان ساده تر دمای نیمه گرم اواخر تابستان و یا اوایل پاییز موجب شکل گیری جوانه های گل در پیاز میشود.
آفات و بیماری های گل سنبل
بروز لکه های قهوه ای بر روی ساقه گل و برگها: گاهی سرمای دیررس بهاره می تواند بر روی ساقه گل و برگها لکه های قهوه ای رنگی ایجاد کند. این مشکل گیاه را از بین نمی برد و فقط تاثیر منفی بر روی ظاهر آن دارد.
۱- ساقه ضعیف و فاصله زیاد گلها بر روی ساقه
کیفیت نامناسب پیاز و پیر بودن پیازها موجب این مسئله می شود. زمانی که پیاز سنبل گلدهی خوبی دارد، در سال آینده پیازی نسبتا پیر محسوب می شود و اگر چه گل تولید می کند اما فاصله گل ها بر روی شاخه گل از یکدیگر زیاد است
اما با شرایط مناسب نگهداری و کوددهی پیازها در سالی که گل دهی مناسبی دارد و نگهداری و رشد خوب برگها می توان به رشد مناسب پیاز و همچنین پیازهای دختری و بهبود کیفیت گل در سال آینده تا حدود قابل توجهی کمک کرد، در همین جهت می توان از کود هیومیک اسید برای تقویت استفاده نمود.
۲- خم شدن ساقه گل
در اثر سنگینی ساقه گل احتمال خم شدن آن وجود دارد که فقط کافی است از قیم برای راست ایستادن آن استفاده کرد.
از آفات این گل می توان به کنه، نماتدها، بلایت و قارچ بوتریتیس اشاره کرد.
برای کنترل کنه می توان از هگزی تیازوکس استفاده کرد و همینطور برای ضدعفونی خاک برای مقابله با بیماری های قارچی و باکتریایی از ایپرودیون کاربندازیم استفاده کرد.
بعد از زرد شدن برگها می توان با احتیاط پیازها را از بستر کاشت خارج کرد. زرد شدن و خشک شدن طبیعی برگها مهم است و نباید در بیرون آوردن پیازها عجله کرد زیرا موجب ضعیف شدن پیاز مادری و پیازهای دختری خواهد شد. ۳ تا ۵ روز پیازها را در مکانی به دور از نور مستقیم خورشید قرار دهید تا رطوبت اضافه خود را از دست بدهند.
از این مرحله به بعد برخی از پرورش دهندگان پیاز سنبل را در گلدان می کارند تا مرحله انبارداری و رشد آینده خود را در همین گلدان ها سپری کند. برخی نیز پیازها را بین موادی سبک همانند پیت موس نگه می دارند و بعد از دوران انبارداری و برطرف شدن نیاز سرمایی آنان را به گلدان منتقل می کنند. از هر روش که استفاده می شود در طی مدت انبارداری مکانی تاریک و خنک مورد نیاز است. تاریک بودن به توسعه ریشه های جدید و جوان پیاز کمک می کند.
نتیجه گیری
گیاه سنبل انواع مختلفی دارد و هر گونه و نوع نیز یک رنگ زیبا و منحصر به فرد به خود اختصتص داده است. این گل زبا با شرایط محیطی معتدل به خوبی رشد می‌کند و با گرما میانه خوبی ندارد. در نهایت نیز برای تکثیر و پرورش گل سنبل نیز از دانه یا پیاز آن استفاده میشود که برای رویش بهتر، نیاز به رطوبت و هوای خنک دارد.
می توانید برای کاشت این گیاه زیبا و پرسود از متخصصین دشت سبز راهنمایی و مشاوره بگیرید.
