مهمترین نکات درباره شانکر باکتریایی گوجه‌فرنگی
مهمترین نکات درباره شانکر باکتریایی گوجه‌فرنگی
گوجه فرنگی یکی از محصولات کشاورزی مهم در تمام دنیا محسوب می‌شود و کاربرد گسترده‌ای در تغذیه انسان‌ها دارد. تقریبا در اکثریت فرهنگ‌ها این گیاه برای تغذیه بکار گرفته می‌شود. با گذشت زمان و افزایش جمعیت انسان‌ها و افزایش نیاز به مواد غذایی، کشت این محصول افزایش یافت و در سطح گلخانه‌ای تولید آن مورد توجه جدی قرار گرفت.
آفات و بیماری‌های متعددی این محصول مهم را مورد حمله قرار می‌دهند که یکی از این بیماری‌های مهم شانکر باکتریایی گوجه فرنگی است که می‌تواند خسارت بالایی به این محصول در مزرعه و گلخانه وارد کند.
معرفی باکتری ایجاد کننده شانکر باکتریایی گوجه‌فرنگی
باکتری عامل این بیماری Clavibacter michiganensis subsp. michiganensis است. این باکتری برای اولین بار در ایالت میشیگان آمریکا در سال 1910 در گلخانه‌ای در این منطقه شناسایی و گزارش شد. در ایران این باکتری در سال 1376 در ارومیه استان آذربایجان غربی گزارش شد. این باکتری با علائم زخم یا شانکر، پژمردگی و خشکی یک طرفه و بروز لکه‌ها روی برگ و میوه مشاهده شد. با گذشت زمان این بیماری باکتریایی در مزارع اطراف منطقه ارومیه گسترش پیدا کرد و میزان خسارت تا خشکیدگی کامل بوته رسید.
علائم آلودگی بوته گوجه‌فرنگی به شانکر باکتریایی گوجه‌فرنگی
علائمی که بر روی بوته گوجه‌فرنگی در اثر آلودگی با این باکتری ایجاد می‌شود براساس سن بوته، نحوه آلودگی، شرایط محیطی و دیگر فاکتورهای موثر ممکن است متغییر باشد. شناسایی و تشخیص آلودگی توسط این باکتری در بوته مشکوک، به تنهایی توسط خصوصیات ظاهری بیماری امکان پذیر نیست و باید بوته مشکوک به آلودگی برای نمونه برداری و آزمایش‌های مربوط به شناسایی باکتری به آزمایشگاه‌های گیاهپزشکی ارائه شود.
علائم بارز این بیماری را می‌توان روی مراحل مختلف رشدی گیاه گوجه‌فرنگی مشاهده کرد که به بررسی هریک از آن‌ها خواهیم پرداخت.
- علائم شانکر باکتریایی گوجه‌فرنگی روی گیاهچه‌ها:
گیاهچه‌ها عموما مرحله حساس در سلسله مراتب رشدی هر گیاهی هستند. این بیماری در مرحله گیاهچه گوجه‌فرنگی به آن حمله می‌کند و علائمی از قبیل: لکه‌های کوچک، سفید و برجسته ممکن است روی سطح برگ ایجاد شود. حاشیه برگ‌های آلوده رنگ سبز خود را از دست خواهند داد و دچار پژمردگی خواهند شد و در نهایت گیاهچه از بین خواهد رفت .
- علائم شانکر باکتریایی گوجه‌فرنگی روی برگ‌ها:
برگ‌های بوته گوجه‌فرنگی علائم آلودگی با این بیماری را از خود بروز می‌دهند. این علائم به صورت لکه‌های برنزی بین رگبرگ‌هاست. حاشیه برگ‌ها به رنگ قهوه‌ای بدل شده و هاله‌ای از رنگ زرد این ناحیه را احاطه می‌کند.
رگبرگ‌ها در برگ‌ها و گلبرگ‌ها ممکن است به رنگ تیره تغییر رنگ بدهند. این نشانه ممکن است همواره بروز نکند.
برگ‌های پایینی در بوته آلوده دچار پژمردگی به صورت یکطرفه خواهند شد و این پژمردگی تاجایی ادامه خواهد داشت که کل بوته پژمرده شده و از بین برود.
- علائم شانکر باکتریایی گوجه‌فرنگی روی ساقه‌ها:
در درون ساقه، در سیستم آوندی گیاه علائمی قابل مشاهده است. اگر در ساقه برشی ایجاد کنید می‌توانید آوندهای آلوده را ببینید که به رنگ قهوه‌ای تغییر رنگ داده‌اند و کارایی خود را نیز از دست داده‌اند. ساقه در محل‌های مختلفی دچار شکاف‌های متعددی خواهد شد که رنگ این شکاف‌ها قهوه‌ای می‌باشد. از محل این شکاف‌ها در صورت اعمال فشار به ساقه، مایع چسبنده زرد رنگی خارج می‌شود که درواقع همان شیره گیاهی است.
- علائم شانکر باکتریایی گوجه‌فرنگی روی میوه‌ها:
می‌توان گفت اصلی‌ترین خسارت این بیماری به گیاه گوجه‌فرنگی مربوط به بروز علائم روی میوه‌هاست. این موضوع به دو طریق می‌تواند سبب بروز خسارت شود. راه اول خسارت مستقیم آن است که به از بین رفتن محصول تولید شده مربوط می‌شود و راه دوم کاهش بازارپسندی میوه تولید شده است که در مجموع سبب ایجاد آسیب هنگفتی خواهد شد.
میوه‌های آلوده‌ی گوجه‌فرنگی لکه‌های کوچک به رنگ سفید مایل به کرم با مرکزی به رنگ قهوه‌ای تا سیاه دارد که به لکه چشم پرنده (Bird eye spot) معروف است.
زیست شناسی باکتری عامل بیماری
باکتری‌ها برای پخش شدن، ایجاد بیماری و همه‌گیر شدن به وجود شرایطی نیاز دارند که در صورت وجود این شرایط می‌توانند فعالیت شدید داشته باشند. در این بخش به شرایط مورد نیاز برای ایجاد بیماری توسط این باکتری، راه‌های پخش شدن و زمستانگذرانی این باکتری بررسی خواهد شد.
شرایط دمایی مورد نیاز:
برای ایجاد بیماری توسط این عامل باکتریایی بین 23 تا 32 درجه سانتی‌گراد عنوان شده است. درصورتی که میزان رطوبت نسبی هوا بالا باشد شدت بیماری و همچنین میزان پخش بیماری افزایش خواهد یافت.
راه‌های انتقال این باکتری به مناطق مختلف:
می‌توان به کاربرد بذرهای آلوده و همچنین نشاهای آلوده در مناطق مختلف را نام برد. برای جلوگیری از این موضوع باید از تهیه بذر و نشا از مناطقی که میزان شیوع این بیماری بالاست خودداری کرد و حتی از کشت محصولات مستعد بیماری در مناطق واجد شرایط ایجاد بیماری خودداری کرد.
راه‌های انتقال باکتری از گیاه آلوده به سالم:
باکتری‌ها به سرعت و به راحتی با کمک عوامل مختلفی که ممکن است حتی بسیار دور از ذهن باشند به گیاه سالم منتقل شوند و سبب بروز اپیدمی شوند. از راه‌های عمده انتقال باکتری‌ها می‌توان به: دست‌های آلوده کشاورز و ابزار و وسایل اشاره کرد. کشاورز حین بررسی بوته‌ها با دست‌ها، باکتری را از گیاه آلوده به گیاه سالم منتقل خواهد کرد. ابزارهای مختلف کشاورزی که برای شخم زمین، هرس و.. بکار برده می‌شوند می‌توانند عوامل بسیار مهمی در انتقال این باکتری باشند.
زمستانگذرانی باکتری:
باکتری عامل این بیماری می‌تواند به مدت سه سال در باقی‌مانده یا زباله‌های بوته‌های گوجه‌فرنگی زنده بماند و به محض ورود میزبان مستعد و مساعد، بیماری‌زایی را آغاز کند. همچنین این باکتری به مدت چندین ماه توانایی زنده‌ماندن روی ابزار و وسایل را دارد. بنابراین درصورت کاشت گیاه جدید در همان محل در گلخانه بدون انجام فرایندهای ضدعفونی، بیماری به سرعت به گیاهان جدید منتقل خواهد شد و خسارت به بار خواهد آورد.
روش‌های مدیریت بیماری در مزرعه و گلخانه
برای مدیریت این بیماری باید مجموعه‌ای از اقدامات مختلف را انجام دهید که در این بخش به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت:
- کنترل زراعی:
در صورتی که قصد کاشت نشای گوجه‌فرنگی در یک قطعه زمین یا مزرعه را دارید و منطقه مستعد آلودگی با این باکتری است در زمین مربوطه گیاهان خانواده گوجه‌فرنگی مثل سیب زمینی، بادمجان و یا فلفل به مدت حداقل 3 الی 4 سال کشت نشده باشد.
درصورت کاربرد بذر گوجه‌فرنگی برای کشت، حتما از بذور گواهی شده استفاده کنید و اگر از نشا استفاده می‌‌کنید توجه داشته باشید که نشاها بدون علائم روی برگ شامل رنگ‌پریدگی و یا لکه‌های مختلف باشد.
خشک نگه‌داشتن برگ‌های گوجه‌فرنگی تاثیر بسزایی در کاهش و کنترل این بیماری دارد. نوع آبیاری را از بارانی به قطره‌ای تغییر دهید تا برگ‌های گیاه خیس نباشد.
رعایت فاصله کشت در ردیف‌ها به جهت جریان داشتن هوا بین بوته‌ها در کاهش بیماری و جلوگیری از وقوع آن موثر خواهد بود.
در صورت مشاهده بوته مشکوک و یا آلوده شده سریعا اقدام به حذف آن کنید تا از انتقال به بوته‌های سالم جلوگیری شود.
همانطور که گفته شد یکی از راه‌های انتقال این بیماری استفاده از ابزارهای آلوده است. بنابراین همواره ابزار و وسایل مورد استفاده را برای دفعات بعدی ضدعفونی کنید. ابزار هرس را حین کار از گیاهی به گیاه دیگر ضدعفونی کنید.
در ساعاتی از روز که میزان رطوبت هوا بالاست و یا آبیاری در حال انجام است از پرداختن به سایر امور زراعی در مزرعه یا گلخانه خودداری کنید.
علف‌های هرز خانواده بادمجانیان را به محض مشاهده در گلخانه و یا مزرعه حذف کنید.
- کنترل فیزیکی:
در محلی که نشای گوجه‌فرنگی تولید می‌شود، در صورتی که آلودگی در یک نشا مشاهده شد، همان نشا و نشاهای اطراف آن را حذف کنید. تحقیقات در هلند و میشیگان آمریکا نشان می‌دهد که این باکتری در سینی کشت توانایی جابجا شدن دارد.
- کنترل شیمیایی:
در مورد این بیماری کاربرد سم خاصی توصیه نمی‌شود و اصولا سم بخصوصی برای کنترل این بیماری تعریف نشده است. بنابراین توجه به نکات در کنترل زراعی و فیزیکی نمود ویژه‌ای می‌یابد.
جمع‌بندی
بیماری شانکر باکتریایی گوجه‌فرنگی یکی از بیماری‌های مهم و خطرناک در مزارع و گلخانه‌های تحت کشت این گیاه محسوب می‌شود. با توجه به موارد گفته شده، برخلاف سایر بیماری‌ها، روش‌های شیمیایی در کنترل این بیماری در دسترس نیست و یا به میزان قابل قبولی کارایی نخواهد داشت بنابراین سهل انگاری در امور زراعی و عدم توجه به نکاتی که گفته شد می‌تواند خسارت قابل توجهی به زراعت شما وارد کند.
