مهمترین کمبودهای تغذیه ای درخت زیتون و کودهای مناسب آن
یکی از درختان میوه که ارزش اقتصادی بسیار بالایی برای کاشت و پرورش دارد درخت زیتون است. محصول درخت زیتون جایگاه ویژه‌ای در تغذیه مردمان مختلف در نقاط مختلف جهان بخصوص نواحی مدیترانه‌ای دارد. ارزش غذایی بالای میوه درخت زیتون سبب شده تا این میوه بتواند در سبد غذایی انسان و سالم تر شدن تغذیه جایگاه بخصوصی داشته باشد. از درخت زیتون محصولات زیادی طی فرایندهای فراوری می‌توان بدست آورد که شناخته شده ترین آن‌ها، روغن میوه زیتون است.
از آنجایی که برای پرورش درختان میوه و بدست آوردن محصول مناسب تغذیه گیاهی در کنار سایر جنبه‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد، در این مطلب به مبحث تغذیه اصولی درختان میوه زیتون پرداخته خواهد شد تا اهمیت این موضوع بیش از پیش آشکار شود و بتوانید به بهترین شکل نیازهای درخت زیتون را برطرف کنید.
معرفی درخت زیتون
گیاه زیتون در علم گیاه شناسی با نام علمی Olea europeae شناخته می‌شود که متعلق به خانواده گیاهی Oleaceae است. این گیاه یک گیاه دو لپه و چند ساله است که بیشتر نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری رشد می‌کنند. درخت زیتون عمر طولانی دارد و در بعضی مناطق حتی تا هزار سال نیز مشاهده شده است. چوب درخت زیتون در برابر پوسیدگی های مختلف مقاومت بالایی دارد و بخش هوایی آن ممکن است در اثر آسیب سرما از بین برود.
برگ‌های درخت زیتون چرمی و ضخیم هستند، شکل قرار گیری آن‌ها به صورت متقابل بوده و طی دو سال رشد می‌کنند. سطح رویی برگ‌ها سبز تیره و سطح پشتی آن نقره‌ای رنگ یا مایل به زرد است. روزنه‌هایی که برای تبادلات گازی گیاه در برگ تعبیه شده است عمدتا در بخش پشتی برگ‌ها قرار دارد که توسط کرک‌های برگ نیز حفاظت می‌شوند. قرارگیری روزنه‌ها در بخش پشتی برگ به گیاه این امکان را می‌دهد تا در شرایط دمایی بالا میزان از دست رفتن آب را مدیریت کند تا دچار آسیب ناشی از تنش خشکی نشود.
در محل محور برگ‌های زیتون، گل‌آذین تشکیل خواهد شد. معمولا گل‌آذین در فصل رویشی جاری تشکیل می‌شود اما در فصل بعدی رشد ظاهری آن آغاز خواهد شد بدین ترتیب گل آذین‌ها یک سال در حالت رکود قرار می‌گیرند. بسته به رقم درخت و شرایط محیطی، هر گل‌آذین می‌تواند بین 5 تا 25 گل را بوجود آورد. گرده‌افشانی گل‌های زیتون به وسیله باد انجام خواهد شد. در گل‌های زیتون دو نوع گل می‌توان مشاهده کرد؛ گل‌های کامل که پرچم و مادگی فعال دارند و گل‌های نر که مادگی ناقص و پرچم‌های غیرفعال دارند. بر این اساس گل‌های نر در زیتون واقعی نیستند و درجاتی از نمو گل ماده هستند. تعداد گل‌های نر موجود در هر گل‌آذین براساس عوامل محیطی و ژنتیکی کنترل می‌شود. خودناسازگاری در گل‌های زیتون مشاهده می‌شود و این به این معنی است که گرده‌های گل از یک گل نمی‌توانند مادگی آن گل را بارور کند. این موضوع یک مکانیزم در تولید مثل است که بقای گیاه را به منظور کاهش یکسان شدن ژنتیکی تضمین میکند. یکسان شدن ماده ژنتیکی هر جانداری برای بقای آن یک موضوع خطرناک محسوب می‌شود و جانوران و گیاهان همواره به دنبال افزایش تنوع ژنتیکی خود با کمک دگرآمیزی در مقابل خودگشنی هستند.
در یک درخت میوه زیتون تعداد زیادی گل تشکیل می‌شود اما همگی آن‌ها به میوه تبدیل نخواهند شد و این یک امر طبیعی محسوب می‌شود. وزش بادهای گرم و خشک در فصل تشکیل میوه و فصل گلدهی سبب ایجاد آسیب در گلدهی و ریزش میوه‌ها خواهد شد. یکی از ویژگی‌هایی که در درخت میوه زیتون ضروری است تولید گرده زیاد است و این موضوع برای تولید میوه مناسب لازم است. ریزش میوه‌های لقاح پیدا نکرده معمولا در هفته‌های اول تشکیل میوه رخ خواهد داد. پس از این مرحله اگر ریزش میوه رخ دهد ممکن است مرتبط با خسارت آفات و بیماری‌ها بوده باشد.
نیازهای درخت زیتون
دانستن نیازهای مختلف هر گیاه و درختی یکی از اولویت‌های آغاز نگهداری و پرورش آن محسوب می‌شود. برای اینکه بتوانید به بهترین شکل فرایندهای داشت از قبیل آبیاری، هرس و تغذیه را به شکلی اقتصادی و با کمترین هدر رفت هزینه انجام دهید دانستن نیازهای مختلف گیاهی یک امر ضروری محسوب می‌شود. در این بخش به معرفی نیازهای مختلف گیاهی درخت زیتون خواهیم پرداخت:
- نیاز اقلیمی:
احداث باغ در منطقه‌ای مناسب به لحاظ اقلیمی یکی از نکات بسیار مهم در قدم اول محسوب می‌شود. درخت زیتون در مناطقی که زمستان‌های معتدل و تابستان‌های گرم و خشک و طولانی دارند بهترین محصول را تولید میکند. شاخه بارده درخت زیتون در سرمای زیر 5 درجه سلسیوس از بین خواهد رفت. بهترین دما برای گلدهی 25 درجه و برای نمو و رشد میوه 35 درجه سلسیوس است.
رطوبت بالا برای درختان زیتون حساسیت‌زا می‌باشد و نمی‌توان آن را در مناطق نزدیک به دریا کشت نمود. بارش‌ها و رطوبت بالا در زمان گرده‌افشانی و تولید میوه این فرایند را مختل خواهد کرد.
- نیاز آبی:
به لحاظ نیاز آبی، درخت زیتون مقاوم به خشکی محسوب می‌شود اما نیاز به آبیاری برای تولید محصول مناسب خواهد داشت. کمبود آب سبب افزایش تعداد گل‌های نر و ضعف گل‌های کامل خواهد شد. چروکیدگی میوه‌ها نیز در اثر خشکی رخ خواهد داد. درخت زیتون برای تولید میوه مناسب در سال نیاز به 600 تا 800 میلی‌لیتر بارندگی با توزیع مناسب برای جلوگیری از آسیب ناشی از باران و رطوبت نیاز دارد.
- نیاز تغذیه‌ای:
درخت زیتون برای تولید میوه درختی بسیار مقاوم و کم توقع محسوب می‌شود و در شرایط سخت خاک‌های ضعیف و سنگلاخی می‌تواند بقای خود را حفظ کند. این موضوع نباید سبب غافل شدن از تغذیه مناسب زیتون شود. درخت زیتون نسبت به کمبود نیتروژن، پتاسیم، روی و بور حساس است و برای داشتن محصول مناسب باید این عناصر را به همراه سایر عناصر مهم به شکلی بهینه مصرف کرد.
تغذیه گیاهی زیتون
همانطور که گفته شد عناصر غذایی متعددی در رشد و تولید محصول مناسب زیتون دخیل هستند. در این بخش علائم کمبود این عناصر و روش‌های رفع آن‌ها بررسی خواهد شد.
- کمبود نیتروژن و کوددهی آن:
عنصر نیتروژن در زیتون موجب کاهش سال‌آوری و افزایش روغن میوه خواهد شد. رشد رویشی، تشکیل میوه، تولید شاخساره و عملکرد کلی درخت زیتون تحت کنترل نیتروژن است. در اثر کمبود نیتروژن برگ‌ها زرد شده و به دچار ریزش شدید خواهند شد و عملکرد کلی درخت نیز کاهش خواهد داشت.
تغذیه برگی و خاکی درخت زیتون با منابع مختلف نیتروژن قابل انجام است. در روش کوددهی خاکی این منابع باید در نزدیکی فصل بهار بکارگرفته شود تا گلدهی و تشکیل میوه به خوبی انجام شود. در روش تغذیه برگی می‌توان از منابع مختلفی مثل اوره و یا کودهای جلبک دریایی استفاده نمود. در خصوص اوره مقدار مصرف می‌تواند تا 200 گرم برای هر درخت بالغ در فصل بهار و تابستان استفاده شود. توجه داشته باشید که مصرف بیش از اندازه نیتروژن سبب کاهش کیفیت میوه و افت اندازه میوه‌های تولید شده خواهد شد.
- کمبود پتاسیم و کوددهی آن:
پتاسیم یکی از عناصر مهم در تغذیه و حیات زیتون محسوب می‌شود به طوری که این عنصر قابل جایگزینی با هیچ عنصری نیست. پتاسیم سبب افزایش مقاومت گیاه به تنش‌های محیطی، بیماری‌ها و آفات خواهد شد. کمبود پتاسیم در درخت زیتون با علائم بسیار متفاوتی قابل مشاهده خواهد بود. میوه‌های درخت زیتون فسفر و پتاسیم بالایی جذب می‌کنند همچنین این عناصر به دلیل هرس هر ساله از دسترس گیاه خارج خواهد شد و نیاز به این عنصر نیز افزایش خواهد یافت. در اثر کمبود پتاسیم ظاهر درخت پژمرده و آویزان خواهد شد. کوتاه شدن میانگره‌ها روی شاخه‌ها نیز آشکار است. رنگ برگ‌ها زرد شده و زردی در برگ‌های پایینی بیشتر آشکار می‌شود.
برای کوددهی پتاسیم درختان زیتون، در باغاتی که در گذشته کود پتاسیم دریافت نکرده‌اند توصیه می‌شود تا دو برابر کود نیتروژن، کود پتاسیم مصرف شود. به عنوان مثال اگر برای هر درخت نیم کیلوگرم سولفات آمونیوم استفاده می‌شود، تا 1 کیلوگرم سولفات پتاسیم مصرف شود. محلول‌پاشی کودهای پتاسیم کمبود را به سرعت رفع میکند اما این رفع شدگی پایدار نیست.
برای رفع کمبود پتاسیم توصیه می‌شود تا سولفات پتاسیم به میزان 5/0 تا 5/1 کیلوگرم برای هر درخت استفاده شود. این کود را می‌توان به فرم گرانول به صورت نواری و یا حلقه‌ای در خط قطره چکان‌های آبیاری استفاده کرد. در صورت کوددهی خاکی، باید در فصول دی و یا آذرماه کوددهی انجام شود.
- کمبود فسفر و کوددهی آن:
فسفر به عنوان عامل اصلی تشکیل دهنده هسته سلولی زیتون است. فسفر در بسیاری از واکنش‌های سلولی نقش دارد. در کمبود فسفر نوک برگ‌ها سبز روشن و بخش پایینی برگ‌ها سبز تیره خواهد شد و نقاط رنگ‌پریده آشکار خواهد شد. کمبود فسفر در خاک‌های آهکی و رسی شایع است. افزایش ماده آلی خاک سبب کمبود فسفر خواهد شد.
به دلیل عدم گسترش زیاد سیستم ریشه‌ای زیتون، کوددهی با منابع فسفر باید در ناحیه سایه‌انداز درخت انجام شود. استفاده از منابع فسفر به صورت آبیاری از پیشرفته‌ترین روش‌های کوددهی است. از این منابع می‌توان به مونوآمونیوم فسفات و یا اسید فسفریک اشاره کرد. محلول‌پاشی فسفر و پتاسیم در اواخر فروردین ماه نیز مناسب است.
- کمبود بور و کوددهی آن:
عنصر بور در تشکیل میوه نقش مهمی دارد. بور با تاثیر بر تقسیم سلولی و سنتز اسید نوکلئیک سبب بهبود نمو و بقای میوه خواهد شد. بور همچنین برای جلوگیری از سال‌آوری درخت زیتون ضروری است. کمبود بور سبب نکروز برگ‌ها و کوچک شدن شاخساره‌ها می‌شود، تشکیل میوه کاهش خواهد داشت و میوه‌های باقی‌مانده نیز ترک برخواهند داشت. کاربرد کودهای بور به میزان 200 گرم از منبع اسید بوریک تا چند سال نیاز درخت را رفع خواهد کرد. برای کوددهی با کود بور می‌توان 100 تا 150 گرم اسید بوریک را به ازای هر درخت در سطح خاک توزیع کرد. در صورت کوددهی در زمستان، برای چند سال نیاز درخت رفع خواهد شد. محلول‌پاشی با منابع کودی بور ( اسید بوریک نیم درصد) 3 روز پیش از گلدهی نیاز به بور را در باقی مراحل تامین میکند.
- کمبود روی و کوددهی آن:
روی در بهبود سیستم‌های آنزیمی و متابولیسم اکسین نقش مهمی دارد. کاهش ریزش اندام‌ها از دیگر نقش‌های روی است. نقش این عنصر در تولید روغن زیتون اثبات شده است. کمبود روی در برگ‌های بالغ به صورت نقاط زرد رنگ و در برگ‌های کوچک به صورت سبز رنگ پریده با رنگ‌پریدگی بین رگبرگی ظاهر می‌شود. میوه‌های مبتلا به کمبود روی زودتر از سایر میوه‌ها رسیده خواهند شد.
مصرف خاکی 20 تا 30 کیلوگرم کود سولفات روی و یا محلول‌پاشی آن با دز سه در هزار قبل از گلدهی و در طول فصل از منابع سولفات و یا نیترات روی کمبود این عنصر را برطرف خواهد کرد. محلول‌پاشی روی کمبود روی در ریشه را به دلیل کم بودن تحرک آن در بافت گیاهی برطرف نخواهد کرد.
جمع‌بندی
در این مطلب به معرفی درخت زیتون و نیازهای آن پرداخته شد و روش‌های تغذیه گیاهی آن نیز معرفی شد تا به بهترین شکل فرایند تغذیه گیاهی این درخت ارزشمند را انجام داده و محصول اقتصادی تولید کنید.
