زیان‌بارترین آفات برنج
زیان‌بارترین آفات برنج را بشناسید
برنج (Oryzae sativa) یکی از مهمترین محصولات کشاورزی در دنیا محسوب می‌شود و هرساله در کشورهای زیادی این گیاه به جهت رفع نیازهای غذایی طیف وسیعی از مردم کشت می‌شود. در بسیاری از کشورها مخصوصا کشورهای جنوب شرق آسیا و خاورمیانه برنج به عنوان غذای اصلی طبخ و مورد استفاده قرار می‌گیرد. سابقه کشت گیاه برنج در چین و هندوستان حدود 5 هزارسال پیش برمی‌گردد. برنج از قدیمی‌ترین گیاهانی است که در طول تاریخ کشت شده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در مناطق مختلف دنیا که در آنها برنج کشت می‌شود حدود 70 گونه از حشرات مخرب در مزارع برنج دیده شده‌اند. این تعداد از حشرات ممکن است در مناطقی از دنیا کمتر و یا گاهی بیشتر نیز باشد. در این مقاله آفاتی که کشت برنج را با محدودیت مواجه می‌کنند بررسی خواهند شد.
آفات مخرب برنج
- یکی از مهمترین و نام آشناترین عامل خسارت در مزارع برنج کشور و حتی دنیا، کرم ساقه‌خوار برنج است. این حشره در مرحله لاروی از بافت درون ساقه تغذیه می‌کند. تغذیه این آفت در مراحل مختلف رشدی است که این موضوع سبب کاهش راندمان تولید خواهد شد.
شکل شناسی ساقه‌خوار برنج
حشرات بالغ این آفت در جنس ماده به رنگ زرد روشن یا قهوه‌ای روشن و حشرات نر مایل به خاکستری و کمی تیره دیده می‌شوند. ماده‌ها از نظر اندازه بدن کمی درشت تر از حشرات جنس نر هستند.
تخم این حشرات به رنگ زرد روشن به صورت دسته‌جمعی روی برگ در ردیف‌های چندتایی گذاشته می‌شود. نوزادان تازه متولد شده از تخم‌ها (لاروها) دارای سر بزرگ بوده و به رنگ قهوه‌ای روشن هستند.
شفیره‌های این حشره در ساقه گیاه برنج ابتدا به رنگ قهوه‌ای روشن و سپس به رنگ قهوه‌ای تیره دیده می‌شود و مرحله زمستان گذران این آفت می‌باشد.
خسارت ساقه‌خوار برنج
آسیب اصلی ساقه‌خوار برنج مربوط به مرحله لاروی بوده که در چند مرحله این خسارت ایجاد خواهد شد. مرحله اول خسارت مربوط به لاروهای سن اول است که به بوته‌ها و نشاهای جوان حمله می‌کند و جوانه مرکزی در اثر این حمله خشک می‌شود و بوته ظاهری زرد و ضعیف به خود می‌گیرد. این حالت را Dead heart می‌نامند. در صورت تغذیه مناسب بوته‌ها، این جوانه‌ها در مرحله پنجه‌زنی توانایی بازیابی خواهند داشت. این قدرت بازیابی در ارقام پرمحصول بیشتر از ارقام سنتی و محلی است.
مرحله دوم خسارت این آفت در هنگام تشکیل خوشه‌های اولیه و گلدهی ایجاد می‌شود. در اثر حمله لاروها دانه‌های برنج در خوشه‌ها توسط شیره گیاه پر نخواهند شد و دانه‌های خالی تشکیل خواهند شد. در این حالت رنگ این خوشه‌ها سفید خواهد شد که به این حالت سرسفیدی یا White head گفته می‌شود.
عمده خسارت این آفت در این دو مرحله است و در صورت کشت ارقام دیر رس، تعداد نسل‌های خسارت‌زا افزایش خواهند یافت و این موضوع سبب افزایش میزان خسارت می‌شود.
از دیگر میزبان‌های دیگر این آفت می‌توان سوروف، اویارسلام، نی و علف‌های هرز شال تسبیح را نام برد که این موضوع اهمیت مبارزه با علف‌های هرز حاشیه یا داخل مزرعه را در کنترل این آفت را نشان می‌دهد.
مدیریت و کنترل این آفت در مقاله‌ای بخصوص در دشت سبز تحت عنوان بهترین روش‌های مبارزه با کرم ساقه خوار برنج قابل مطالعه می‌باشد.
- پروانه تک نقطه‌ای برنج
این حشره پراکندگی جهانی دارد و از ژاپن، فیجی، هندوستان، نیوزیلند، انگلستان و.. گزارش شده است. در ایران نخستین بار در شهرستان لنگرود واقع در استان گیلان در سال 1341 شناسایی و گزارش شد.
حشرات بالغ این آفت به رنگ عمومی قهوه‌ای تا خاکستری دیده می‌شوند که رنگ بال‌های جلویی به رنگ خاکستری مایل به زرد تا قهوه‌ای روشن می‌باشد و یک لکه کوچک سفید رنگ در وسط بال‌ها وجود دارد. علت نامگذاری این حشره به این نام وجود این لکه در بال‌هاست.
تخم‌ها به شکل کروی و زرد رنگ با نقش‌های مشبک روی آن می‌باشد. تخم‌ها به صورت دسته‌ای در ردیف‌های طولی روی برگ قرار داده می‌شوند.
نوزادان تازه از تخم بیرون آمده که همان لاروها هستند به رنگ سبز زیتونی تیره با سر قهوه‌ای مایل به سبز دیده می‌شود.
شفیره این آفت به رنگ خرمایی تیره تا خرمایی روشن است و در انتهای بدن آن 4 عدد خار دیده می‌شود که 2 خار وسطی بلندتر از 2 خار کناری هستند.
خسارت پروانه تک نقطه‌ای برنج
لاروهای این حشره از قسمت‌های مختلف گیاه برنج از قبیل برگ‌ها، خوشه‌ها و دیگر اندام‌های هوایی تغذیه می‌کند. خسارت لاروها همزمان با تشکیل خوشه‌ها در استان گیلان است که در این مرحله لاروها شدیدا از خوشه‌ها تغذیه می‌کنند. در اثر تغذیه لاروها از خوشه‌ها، قطع خوشه‌چه‌ها و ریزش آنها اتفاق می‌افتد که این موضوع سبب کاهش میزان تولید می‌شود.
مدیریت پروانه تک نقطه‌ای برنج
از روش‌های زراعی کنترل زراعی این آفت خشک کردن باتلاق‌های اطراف مزرعه به جهت کاهش تجمع لاروها و از بین بردن علف‌های هرز حاشیه مزرعه توصیه می‌شود.
به جهت کنترل شیمیایی این حشره می‌توان از سموم فسفره مثل مالاتیون یا دی‌کلرووس استفاده کرد. بهترین موقع سمپاشی با این سموم، اواخر خرداد و اوایل تیرماه است که تراکم بوته‌ها زیاد نیست. به دلیل شب فعال بودن این لاروها زمان مناسب سمپاشی هنگام غروب می‌باشد.
کنترل بیولوژیک این آفت با کمک زنبور تریکوگرامایی که برای کنترل کرم ساقه خوار بکارگرفته می‌شود امکان‌پذیر می‌باشد.
- مگس خزانه برنج
مگس خزانه برنج در ایران اولین بار در خزانه‌های برنج اصفهان روی ریشه نشاهای برنج در سال 1362 گزارش شد و در ایران پراکنده شد. این مگس به مگس آب‌شور نیز معروف می‌باشد و در کشورهای جنوب شرق آسیا و مصر نیز وجود دارد.
شکل شناسی مگس خزانه برنج
اندازه این حشره در حالت بلوغ به چهار میلی‌متر می‌رسد و رنگ آن قهوه‌ای تیره است. تخم‌ها به رنگ مایل به سفید هستند که شکلی کشیده به حالت موز دارد. لاروها استوانه‌ای شکل، فاقد پا بوده و رنگ آنها روشن تا کرم است. رنگ لاروها در حالت بلوغ کامل به زرد می‌گراید. شفیره‌ها به رنگ قهوه‌ای است و با کمک یک قلاب در انتهای شکم به ریشه‌های جوان موجود در خزانه برنج می‌چسبد و شناور می‌ماند.
خسارت مگس خزانه برنج
لاروهای این حشره از ریشه‌های گیاهچه برنج (نشا) تغذیه می‌کند که این موضوع سبب زردی و پژمردگی گیاهچه‌ها می‌شود. در صورت بالا بودن میزان خسارت، بخش زیادی از گیاهچه‌ها از بین خواهند رفت. لاروها در محل تغذیه خود تبدیل به شفیره می‌شوند.
مدیریت مگس خزانه برنج
برای مدیریت این آفت بهتر است که از پوشش پلاستیکی برای پرورش گیاهچه‌ها استفاده کنید. در صورت بروز آلودگی، با سمومی مثل مالاتیون اقدام به سمپاشی کنید.
- سرخرطومی ریشه برنج
این آفت در ترکمنستان، افغانستان و ازبکستان انتشار دارد. در سال 1348 در ایران در استان فارس برای اولین بار در مزراع برنج این استان شناسایی و گزارش شد. این آفت اکنون در مناطق جنوبی ایران پراکندگی دارد.
شکل شناسی سرخرطومی ریشه برنج
این حشره بدنی کشیده و بیضی شکل به رنگ سیاه دارد و طول بدن بین 5 تا 6 میلی‌متر است. تخم‌ها سفید و کشیده شبیه به دانه‌های برنج هستند. لاروهای این سوسک سفیدرنگ بوده و سر آنها قهوه‌ای روشن است و پا در این لاروها دیده نمی‌شود. شفیره ابتدا شیری و به تدریج قهوه‌ای روشن خواهد شد و در نزدیکی خروج حشره بالغ از آن به رنگ سیاه تبدیل خواهد شد.
علاوه بر برنج، این حشره میزبان‌های دیگری مثل مرغ (چایر) و شبدر وحشی حمله می‌کند و آنها را مورد تغذیه قرار می‌دهد.
خسارت سرخرطومی ریشه برنج
حشرات بالغ در طول روز از ساقه برنج در پای بوته و در ساعات شب از سطح رویی برگ تغذیه می‌کند. خطوط زرد رنگ به طول حداکثر 1 میلی‌متر از علائم تغذیه این آفت روی برگ‌ها می‌باشد. خسارت اصلی مربوط به تغذیه لاروها از ریشه و داخل طوقه برنج است که این شکل از تغذیه در نهایت سبب مرگ بوته می‌شود. ساقه‌های مورد تغذیه از بوته مادری جدا می‌شوند و بر زمین می‌افتند. اوج فعالیت این آفت در مرداد ماه است و در صورت بارندگی در فصل بهار شدت خسارت به میزان 20 تا 25 درصد افزایش خواهد یافت.
مدیریت سرخرطومی ریشه برنج
با شخم زدن زمین اصلی و شخم زدن زمین قبل از زمان شفیرگی جمعیت این حشره کاهش خواهد یافت. انجام تناوب زراعی با گیاهان علوفه‌ای یا جالیزی و آیش گذاشتن زمین در صورت شدید بودن خسارت از موثرترین راه‌های کاهش خسارت خواهد بود.
استفاده از سموم شیمیایی به دلیل آسیب‌های زیست محیطی و موثر بودن روش‌های زراعی در شرایط عادی توصیه نمی‌شود اما با شدت گرفتن میزان خسارت می‌توان از سموم فسفره مثل مالاتیون و یا دی کلرووس استفاده کرد.
- زنجرک سبز برنج
زنجرک سبز برنج در مناطق مختلفی از دنیا مثل جنوب اروپا، سواحل شرقی و جنوبی دریای مدیترانه، آسیا و ایران وجود دارد و از آفات برنج در مناطق برنجکاری شمال کشور است.
شکل شناسی زنجرک سبز برنج
حشرات بالغ در جنس نر و ماده به رنگ سبز هستند. قطعات دهانی این حشره از نوع مکنده است. تخم‌های این حشره سفید و سیلندری شکل است و به صورت انفرادی و موازات هم قرار می‌گیرند. پوره‌ها (مرحله رشدی قبل از بلوغ) در سن اول شفاف، سفید و براق هستند و پوره کامل مایل به زرد تا سبز با لکه‌های سیاه در سر و قفس سینه دیده می‌شوند.
این حشره علاوه بر برنج به گیاهان مختلفی از قبیل پاسپالوم، اویارسلام، سوروف و گندم هم تغذیه می‌کند.
خسارت زنجرک سبز برنج
خسارت این حشره با تغذیه از شیره گیاهی ایجاد می‌شود. حشره با فرو بردن خرطوم خود در گیاه عمل تغذیه را آغاز می‌کند و حین تغذیه مواد سمی نیز به گیاه وارد خواهد شد که سبب بروز اختلال در فرایندهای مختلف گیاهی می‌شود.
ایجاد لکه‌های زرد تا قهوه‌ای روی برگ، ضعف عمومی، پیچ خورن حاشیه برگ به سمت پایین و ایجاد حالت سوختگی در آن از علائم تغذیه این حشره است. تغذیه این آفت در مرحله پر شدن دانه‌ها از شیره گیاهی، سبب لاغری دانه، پوک شدن آن و کاهش وزن دانه‌ها خواهد شد. یکی از اثرات منفی تغذیه این حشره از برنج، انتقال چند ویروس خطرناک به برنج است که در استان‌های جنوبی این اتفاق در هنگام طغیان آفت رخ می‌دهد.
مدیریت خسارت زنجرک سبز برنج
روش‌های زراعی در کنترل این آفت کاربردی ندارد اما بهرحال خسارت این آفت به صورت جدی مطرح نیست اما می‌توان با سموم فسفره این حشره را کنترل کرد.
جمع‌بندی
در این مقاله مهمترین و خسارت‌بارترین آفات برنج معرفی و روش‌های موثر در کنترل و مدیریت آنها شرح داده شدند تا با مطالعه آن بتوانید شناخت بهتری نسبت به عوامل تهدید کننده کشت برنج داشته باشید و در صورت مشاهده آفات نام برده روش مناسب برای کنترل آن را انتخاب کنید.
