تاثیر کیفیت بذر در محصول نهایی: چگونه بذر مناسب انتخاب کنیم؟
گیاهان برای بقای خود و تولید مثل اقدام به تولید بذر می کنند و این بذر ها هستند که توانستند گونه های مختلف گیاهی را در طول سالیان سال حفظ کرده و تا امروز به ما برسانند. تولید مثل در گیاهان با روش های مختلفی اعم از جنسی و غیر جنسی انجام می شود. در تولید مثل جنسی گامت های نر و ماده دخالت دارند که ممکن است از یک گل یا گل های یک گیاه یا گل های گیاه دیگر (پایه نر) به گل ماده برسد و جنین تشکیل شده و در نهایت بذر متولد شود. در تولید مثل غیر جنسی بذر ها دخالتی ندارند و اندام های رویشی گیاه در این فرایند دخالت دارند، اندام هایی مثل برگ، ساقه و ریشه. همه گیاهان نمی توانند از همه قسمت های رویشی تکثیر پیدا کنند و این موضوع بسته به ویژگی های فیزیولوژیک آن تعیین می شود.
یکی از موضوعاتی که همواره مورد بحث در کشاورزی بوده است انتخاب صحیح بذر می باشد. بذر ها انواع گوناگونی دارند که بسته به شرایط و فاکتور هایی از هم تفکیک می شوند. در این مطلب به معرفی انواع بذر ها و چگونگی انتخاب صحیح بذر می پردازیم:
بذر چیست؟
ابتدا بهتر است تعریف مختصری از چیستی بذر داشته باشیم، همانطور که گفته شد بذر ها در نتیجه تولید مثل جنسی در گیاهان ایجاد می شوند که اندام تکثیری گیاه هستند. بذر ها در نتیجه لقاح بین گامت ماده(تخمک) و گامت نر (دانه گرده) تشکیل می شوند. در یک گل می توان چند حالت را مشاهده کرد، یک گل کامل دارای اندام تولید گرده (پرچم) و مادگی شامل تخمدان و کلاله است. کلاله محل قرارگیری دانه گرده می باشد. در حالتی که گل کامل باشد دانه گرده همان گل مادگی گل را بارور می کند اما ممکن است در حالتی، کلاله نسبت به دانه گرده گل ناسازگار بوده باشد و باید دانه گرده از گل دیگر دریافت کند. این ویژگی در راستای حفظ تنوع ژنتیکی ایجاد شده است.
در حالتی دیگر از گل، مادگی و پرچم ها در یک گل حضور دارند اما کنار هم در یک ساختار قرار ندارند مانند ذرت که گل نر و ماده از هم جدا هستند.
برخی گیاهان خصوصا درختان میوه مثل پسته دو پایه هستند یعنی گل های نر و ماده در درختانی جداگانه قرار دارند و باید به کمک گرده افشانی گرده به گل ماده برسد تا تخمک بارور شده و میوه تشکیل شود.
نقش کیفیت بذر در محصول نهایی
در زراعت های یکساله که از بذر ها استفاده می شود بذر صیفی جات مثل گیاهان خانواده سولاناسه (سیب زمینی، گوجه فرنگی و...) یا خانواده کدوییان مثل خیار و کدو، نوع بذر و کیفیت آن بسیار حائز اهمیت است.
نوع بذر ها از چند جهت قابل بررسی می باشد که شامل استاندارد، هیبرید و تراریخته بودن آن است.
در این بخش بذر های هیبرید، استاندارد و تراریخته را بررسی خواهیم کرد:
- بذر استاندارد:
بذرهای استاندارد گروهی از بذر ها هستند که توسط مکانیزم و فرایند طبیعی تولید بذر در گیاهان یعنی گرده‌افشانی تولید می شوند. در این فرایند، تولید بذر توسط گرده افشان های طبیعی مثل حشرات یا باد و.. تولید می شوند و بذر های حاصل به صورت طبیعی دارای تنوع ژنتیکی خواهند بود. در بذر های استاندارد شما شاهد رشد طبیعی گیاه و تولید میوه هایی با اشکال طبیعی محصول هستید، میزان تناژ برداشت در این نوع بذر ها آنچنان بالا نخواهد بود.
- بذرهای هیبرید:
گروه دوم از بذرها که مهمترین آن ها هستند، بذرهای هیبرید می باشند. در تولید این بذرها ویژگی های خاصی مدنظر قرار گرفته است. به عنوان مثال می توان چند شاخص را برای تعیین کیفیت یک بذر هیبرید در نظر گرفت که شامل میزان محصول نهایی و مقاومت آن به شرایط محیطی نامساعد و آفات و بیماری هاست. در فرایند تولید بذر هیبرید، گیاهانی که این ویژگی را دارند انتخاب شده، گرده افشانی می شوند و بوته های حاصل بررسی می شوند تا آیا همه ویژگی های مطلوب ما در آن جمع شده است یا خیر. تولید بذر هیبرید بسیار زمان بر و نیازمند دانش فنی بالایی می باشد.
- بذرهای تراریخته:
اصطلاح تراریخته همزمان با گسترش دانش بشر در خصوص نحوه عملکرد و اثر ژن ها در موجودات مختلف به میان آمد. در فرایند تراریخته شدن، یک یا چند ژن با استفاده از روش های مهندسی ژنتیک تکثیر و به گیاه یا موجودات دیگر مورد تحقیق وارد می شوند. در نتیجه این فرایند، ژن مطلوب ما بیان شده و ویژگی های مورد نظر را در گیاه آشکار می کنند. از این موارد می توان به مقاوم شدن کامل گیاهان به یک یا چند آفت اشاره کرد. بذرهای تراریخته از چند جهت دارای محدودیت هستند: تراریخته بودن آن ها به دلیل پیچیدگی بالای تولید آن ها را بسیار گران قیمت کرده است و همچنین تاثیر محصولات تولید شده از طریق بذر های تراریخته بر انسان مشخص نیست و به همین دلیل استفاده از این بذر ها در بسیاری از کشور ها با محدودیت مواجه است.
کدام نوع بذر را انتخاب کنیم؟
براساس بررسی های انجام شده در بخش قبلی بهترین بذر ها برای کاشت بذر های هیبرید هستند. بذرهای هیبرید می توانند سطح قابل قبولی از مقاومت به عوامل بیمارگر و آفات مهم از خود نشان دهند و همچنین تولید محصول آن ها قابل توجه است. در بسیاری از بذرهای هیبرید ما شاهد تغییر شکل بذر و ترکیبات میوه آن هستیم که به شکل قابل توجهی می تواند بازارپسندی آن ها را تحت تاثیر قرار دهد.
تاثیر بذر در محصول نهایی چگونه است؟
سوالی که ممکن است پیش بیاید این است که تاثیر نوع بذر در محصول نهایی چگونه است و چطور ارزیابی می شود؟
در این خصوص باید اشاره کرد که میزان تولید محصول در شرایط متعادل و یکسان برای بذرهای هیبرید از بذر های استاندارد بیشتر خواهد بود. نرخ ابتلای گیاهان حاصل از بذر های هیبرید به آفات و بیماری های شایع کمتر از بذرهای استاندارد است که این موضوع با کیفیت و کمیت محصول نهایی ارتباط مستقیم دارد و همچنین هزینه های سمپاشی را بسیار کاهش خواهد داد.
بذرهای هیبرید عموما شکل و رنگ و طعم خاصی دارند که در بازار مصرف طرفداران زیادی دارد و حتی گزینه مناسبی برای صادرات نیز می باشد و از این رو دست برتر را نسبت به بذرهای استاندارد دارد.
جمع بندی
در این مطلب به معرفی انواع بذرهای مورد استفاده در کشاورزی و ویژگی های آن ها پرداخته شد تا بتوانید این بذرها را بیشتر شناخته و بهترین نوع بذر را برای کشت و کار خود استفاده کنید.
