آموزش انواع پیوند در درختان و سبزیجات و ابزار مورد نیاز هرکدام
گیاهان برای بقا و تکثیر شدن از راه های مختلفی این قابلیت را دارند که بقای خود را تضمین کنند. گیاهان از دو طریق تکثیر جنسی و غیر جنسی اقدام به تکثیر می کنند. در روش تکثیر جنسی گیاهان تولید بذر یا دانه می کنند که این بذرها و دانه ها به صورت بالقوه توانایی تولید گیاهی جدید و کامل را خواهد داشت. تکثیر گیاهان از طریق بذرها شناخته شده ترین روش تکثیر محسوب می شود. یکی دیگر از روش های ازدیاد گیاهان روش های غیر جنسی است که در این روش ها بافت های گیاهی دخیل هستند و اندام های زایشی (گل ها) در این فرایند نقشی ندارند. در این شکل از تولید مثل بخش هایی از گیاه که قابلیت رشد به واسطه ناحیه های ویژه رشدی دارند انتخاب شده و در بستر کشتی کاشته می شود تا گیاه جدید حاصل کند. قلمه زدن یکی از روش های شناخته شده تکثیر غیرجنسی گیاهان است که به واسطه سریع بودن و کارایی بالا استفاده زیادی نیز دارد.
پیوند زدن درختان و یا بوته ها به گیاهان نزدیک به لحاظ گیاهشناسی یکی از راه های تکثیر و حفظ گیاهان محسوب می شود. در این مقاله به بررسی روش های صحیح پیوند درختان و صیفی جات خواهیم پرداخت:
مفهوم پیوند و اهداف آن
مفهوم پیوند از اسم آن قابل اقتباس است و این گونه معنی می شود که اتصال دو قطعه بافت گیاهی زنده به یکدیگر به نوعی که باهم یکی شده و به عنوان یک گیاه واحد به زندگی خود ادامه دهند. طبیعی است که انواع زیادی از روش های پیوند وجود خواهند داشت.
اهداف انجام پیوند در گیاهان بخصوص درختان میوه به شرح زیر است:
- یک روش مناسب برای ازدیاد درختان میوه گردو و سیب که به سختی تکثیر می شوند.
- استفاده از گیاهان مقاوم به شرایط سخت خاک به عنوان پایه و بدست آوردن محصول بازارپسند ولی حساس به شرایط بد خاک.
- تغییر رقم در باغات؛ در باغات سیب با روش سرشاخه کاری می توان سیب ترش را به گلاب تغییر داد.
- تسریع زمان رسیدن به مرحله زایشی
- داشتن چند نوع میوه روی یک درخت در مرکبات و هسته داران.
در مفهوم پیوند تعاریفی وجود دارد که شناخت آن برای کشاورزان و علاقمندان الزامی است؛ این عناوین و تعاریف مربوط به آن به شرح زیر است:
- پیوندک:
بخشی کوچک از شاخه جدا شده است که چندین جوانه خفته (راکد) دارد. از این بخش از پیوند بخش هوایی مثل شاخه و یا ساقه منشا می گیرد. عاری بودن پیوندک از بیماری بخصوص بیماری های ویروسی اهمیت زیادی دارد.
- پایه:
همانطور که از اسم آن نیز پیداست بخش پایه ای یک مجموعه پیوند می باشد که پیوندک بر روی آن سوار خواهد شد و با آن یکی می شود. پایه می تواند منشا بذری، قلمه و.. داشته باشد.
- ناسازگاری پیوند:
یکی از اتفاقاتی که ممکن است حین پیوند رخ دهد ناسازگاری پیوند است. در این حالت پایه و پیوند با یکدیگر پیوند نخواهند خورد و یکی نمی شوند. مشابه این عمل در بدن انسان ها و سایر موجودات زنده نیز رخ می دهد و این موضوع تحت کنترل ژنوم بوده و توسط آن کنترل می شود.
یکی از الزامات انجام پیوند موفق این است که پایه و پیوندک به لحاظ گیاهشناسی به یکدیگر نزدیک باشند به عنوان مثال؛ انواع ارقام زردآلو، آلو، بادام و هلو بر روی هم قابل پیوند هستند اما سیب و گلابی روی هم پیوند نخواهند خورد. پیوند بین به و گلابی نیز تنها در صورتی موفق است که به به عنوان پایه در نظر گرفته شود. در برخی موارد ممکن است در محل پیوند تورم ایجاد شده و احتمال شکستگی از ناحیه پیوند ایجاد خواهد شد.
ارتفاع مناسب برای پیوند
یکی از فاکتورهای انجام یک پیوند موفق رعایت فاصله پیوند از سطح خاک است. این ارتفاع باید نه به اندازه ای باشد که محل پیوند زیر خاک برود و نه آن قدر بالا که تحت آسیب محیطی باشد. برای درختانی مثل؛ زیتون، سیب، گلابی، هلو وشلیل، زردآلو، گیلاس ارتفاع مناسب از سطح خاک بین 10 تا 15 سانتی متر و برای درخت توت 15 تا 20 سانتی متر، درخت انگور 15 سانتی متر، درخت بادام و گردو از 20 (بادام) تا 30 (گردو) می باشد.
انواع پیوندها و ملزومات آن
در این بخش به معرفی انواع روش های پیوند و ملزومات آن خواهیم پرداخت. پیش از شروع فرایند پیوند باید ابزار مناسب برای انجام کار را تهیه نمود. ابزار مناسب سرعت و دقت کار را افزایش خواهد داد. برای انجام پیوند باید از چاقوی پیوند استفاده کرد. این چاقوها در اشکالی مناسب برای پیوند زدن طراحی و ساخته شده اند و برندگی بالایی دارد. این چاقوها بسته به نیاز در انواع تک و دو تیغه تولید می شوند. پس از برش در محل مورد نظر برای پیوند و انجام آن باید پیوندک در بافت پایه محکم مستقر شود برای این منظور از نوار پیوند استفاده می شود تا پیوندک به پایه متصل باشد و با سرعت بیشتری با آن یکی شود. در بسیاری از موارد نیاز است تا از پیوند انجام شده حمایت بیشتری انجام شود در این حالت از چسب باغبانی و یا چسب پیوند استفاده خواهد شد.
در این بخش به معرفی مهمترین انواع پیوندها خواهیم پرداخت:
- پیوند جوانه:
در روش پیوند جوانه پیوندک ها از شاخه های سال جاری تهیه می شوند و یا در زمان خواب گیاه در دمای صفر تا 4 درجه سلسیوس نگهداری می شوند. بهترین زمان برای انجام پیوند جوانه یا کوپیوند در زمستان تا اواخر تابستان است. در این بخش به معرفی دو مورد از پیوندهای جوانه خواهیم پرداخت:
- پیوند شکمی:
یکی از معروف ترین پیوندهای جوانه (کوپیوند) محسوب می شود. در این روش با استفاده از چاقوی پیوند برشی در طول ساقه به ارتفاع 5/2 سانتی متر ایجاد می شود و عمود بر آن به صورت افقی به اندازه یک چهارم قطر ساقه برش ایجاد می شود تا مجموعه آن شبیه حرف T شود. برای جوانه نیز با برشی به اندازه 5/1 سانتی متر زیر جوانه و برش شیبدار بالای آن انجام خواهد شد تا جوانه از گیاه جدا شود. پیوندک جدا شده را وارد شکاف پایه کرده و آن را با نوار پیوند چفت خواهند کرد تا محکم شود. در برخی درختان مثل پسته و مرکبات که تولید شیره می کنند به صورت وارونه انجام خواهد شد.
- پیوند قاشی:
این نوع از پیوند در درختانی که نمی توان در پوست آن ها برش ایجاد کرد مثل انگور انجام می شود. در این نوع از پیوند برای جدا کردن پیوندک (جوانه) برشی با زاویه 45 درجه زیر پیوندک ایجاد کرده و سپس با برشی به ارتفاع 5/2 سانتی متر از بالای جوانه به سمت داخل آن ایجاد می شود تا جوانه جدا شده و به محلی مکمل آن در پایه منتقل شده و با نوار پیوند محکم شود.
- پیوند شاخه:
پیوند شاخه در اواخر زمستان تا اوایل بهار انجام خواهد شد و با استفاده از پیوندک تهیه شده از درخت در زمان خواب انجام می شود. انواع این نوع پیوند به شرح زیر است:
- پیوند زبانه ای:
در این روش که در پایه و پیوند هم قطر، بین 5/0 تا 5/1 سانتی متر انجام می شود، پایه در ارتفاع 10 سانتی متری خاک قطع خواهد شد و برش شیبداری به اندازه 3 سانتی متر روی آن ایجاد می شود و پس از آن در درون آن برشی به شکل زبانه ایجاد می شود. در پیوندک نیز به همین صورت عمل می شود و در نهایت لایه های زاینده پایه و پیوندک روی هم قرار گرفته و با چسب پیوند (چسب باغبانی) و نوار پیوند محکم خواهد شد. این روش از پیوند در درختانی مثل سیب یا گلابی انجام می شود.
- پیوند اسکنه:
یکی از پیوندهایی که برای تغییر در رقم استفاده می شود این نوع از پیوند است. در این روش که در فصل زمستان انجام می شود نکته حائز اهمیت قرار گرفتن لایه زاینده پایه و پیوندک روی یکدیگر است که می توانند هم قطر نباشند. در این روش پیوند را در زمان استراحت گیاه از شاخه های یکساله تهیه کرده، سر پایه را قطع نموده و در طول قطر آن شکافی به طول 5 سانتی متر ایجاد می کنیم. پیوندک را به صورت گوه‌ای در آورده و در دوطرف پایه قرار داده و با چسب باغبانی محل را می پوشانیم.
پیوند در سبزی و صیفی‌جات
پیوند نشای سبزی ها یک فناوری منحصر به فرد در زمینه باغبانی است. این روش سالیان سال است که در کشورهای شرق آسیا انجام می شود و از مزایای آن برای مدیریت محدودیت منابعی همچون فضای کافی برای کشت استفاده می کنند. اولین پیوند موفق بین گونه ای در سبزی های میوه ای روی هندوانه انجام شد. در این روش هندوانه روی کدو حلوایی و کدو قلیانی با موفقیت در سال 1927 ثبت شده است. در حال حاضر نشاهای پیوندی برای تولید سبزی های میوه ای مثل هندوانه، گوجه فرنگی، خربزه، خیار، بادمجان، فلفل و.. بکار رفته است.
از اهداف انجام پیوند سبزی جات میوه ای می توان به مهار بیماری های خاکزاد از قبیل ورتیسیلیوم و فوزاریوم اشاره کرد. همچنین افزایش مقاومت گیاه نسبت به تنش های شوری و خشکی و افزایش بازدهی گیاه و مقاومت گیاه نسبت به دماهای نامساعد در نتیجه انجام پیوند می باشد.
روش های انجام پیوند سبزی های میوه ای
روش های متنوعی برای انجام پیوند روی کدوئیان در کشور انجام می شود که از آن ها می توان به پیوند نیمانیم، قطع لپه‌ای، حفره ای، مجاورتی و زبانه ای اشاره کرد. در کشور پیوند نیمانیم تک لپه ای رایج تر از سایر پیوندهاست چرا که این روش برای پایه های هیبرید بین گونه ای بسیار مناسب است.
در سبزی های خانواده بادمجانیان، روش های پیوندی مثل لوله ای، مجاورتی و اسکنه ای مورد استفاده قرار می گیرد. در حال حاضر در بسیاری از نقاط دنیا اعم از کشورهای اروپایی و آسیای شرقی پیوند نشاهای سبزی جات میوه ای با استفاده از ربات های کامل یا نیمه خودکار انجام می شود که این موضوع سبب بالا رفتن دقت و سرعت فرایند تولید نشای پیوندی می شود. در ایران انجام پیوند نشاهای سبزی جات میوه ای با دست انجام می شود که محدودیت های زیادی دارد.
جمع‌بندی
در این مقاله به مفهوم پیوند و اصول انجام آن پرداخته شد. روش های پیوند زیادی در حال حاضر وجود دارند و روش های جدیدتر نیز در دست توسعه هستند. در این مقاله به معرفی مهمترین روش های پیوند پرداخته شد و اصول آن نیز به صورت اختصار بیان شد تا بتوانید با اصول و اقدامات اولیه فرایند پیوند و همچنین ابزار مناسب مورد نیاز برای انجام یک پیوند موفقیت آمیز آشنایی بیشتری پیدا کنید.
