علائم و تاثیرات کمبود روی بر روی خاک و گیاهان
علائم و تاثیرات کمبود روی بر روی خاک و گیاهان
همانطور که می‌دانید گیاهان برای رشد و توسعه به عناصر مغذی مختلفی نیاز دارند و باید این عناصر را از راه‌های مختلفی دریافت کنند. این عناصر به دو دسته ماکرو و میکرو تقسیم می‌شوند. عناصر ماکرو شامل کربن، هیدروژن، نیتروژن، اکسیژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، گوگرد و منیزیم می‌باشد و عناصر میکرو یا ریز مغذی شامل آهن، بور، روی، مس، منگنز و مولیبدن و سایر عناصری که در پوسته زمین یافت می‌شوند می‌باشد.
هر گیاهی برای اینکه بتواند شرایط رشدی ایده‌آلی داشته باشد باید این عناصر را از محیط خود دریافت کند. تاثیر فقدان عناصر ماکرو یا پر مصرف در رشد و توسعه گیاهی بسیار آشکار تر از عناصر میکرو یا کم مصرف است زیرا گیاه از این عناصر بیشترین استفاده را دارد و حیات آن به وجود این عناصر وابسته است.
در خصوص عناصر کم مصرف یا میکرو، گروهی از عناصر تاثیر بسزایی در رشد و توسعه و افزایش کیفیت محصول دارند. یکی از این عناصر، عنصر روی (Zn) می‌باشد. در این مقاله به بررسی نقش عنصر روی در توسعه گیاهی و علائم کمبود آن در خاک و گیاه خواهیم پرداخت:
- معرفی عنصر روی:
عنصر روی فلزی است سفید رنگ که در جدول تناوبی عناصر، دارای عدد اتمی 30 است. عنصر روی اگر به صورت مستقیم در تماس با رطوبت هوا قرار بگیرد رنگ آن تیره خواهد شد و در صورت اشتعال رنگ سبز رنگی از خود تولید می‌کند.
عنصر روی کاربرد بسیار وسیعی در صنعت مثل آبکاری فلزات، صنایع خودروسازی و ریخته‌گری دارد. روی علاوه بر داشتن کاربردهایی که در صنعت و کشاورزی دارد در علوم تغذیه انسان نیز کاربردهای مهمی دارد که می‌توان به کمک به جلوگیری از سرطان، درمان و جلوگیری از ریزش مو، تقویت سیستم ایمنی، درمان آکنه و.. اشاره کرد.
- نقش عنصر روی در تغذیه گیاهی:
عنصر روی در فرایند فتوسنتز و تغذیه گیاهی نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند. عنصر روی آنزیم‌هایی که برای سنتز پروتئین‌های بخصوصی هستند را فعال می‌کند و همچنین این عنصر در تشکیل کلروفیل (سبزینه) که در فرایند فتوسنتز نقش عمده‌ای دارد موثر است.
عنصر روی در گیاه فرایند تبدیل نشاسته به قند نقش مهمی دارد و همچنین سبب افزایش مقاومت گیاه به سرما یا دماهای پایین می‌شود. یکی دیگر از کاربردهای عنصر روی در تغذیه گیاهی، نقش این عنصر در سنتز هورمون اکسین است. این هورمون یکی از مهمترین نقش‌هایی که در فرایند رشد گیاه ایفا می‌کند افزایش روند رشد گیاهی و تنظیم افزایش طول ساقه است.
- علائم کمبود عنصر روی:
عناصر ریز مغذی اصولا در بافت گیاهی غیر متحرک هستند، عنصر روی نیز مشابه آن‌ها غیر متحرک است. غیر متحرک بودن عنصر در بافت گیاهی به این معنی است که علائم کمبود در بافت‌های جوان مثل برگ‌های جوان ظاهر می‌شود. علائم کمبود این عنصر در گیاهان مختلف متفاوت است. علائم عمومی کمبود این عنصر در گیاه به صورت لکه‌های رنگ پریده یا به اصطلاح کلروز که عموما بین رگبرگی نیز هستند و یا لکه‌های بافت مرده در حاشیه یا نوک برگ ظاهر می‌شود. رشد برگ‌های جوان در اثر کمبود عنصر روی کاهش پیدا می‌کند و برگ‌ها حالت فنجانی رو به بالا به خود گرفته و یا دچار بدشکلی می‌شوند.
کمبود عنصر روی علاوه بر موارد فوق می‌تواند فاصله میان‌گره‌ها را کاهش داده که این موضوع سبب کاهش رشد گیاه و کوتوله شدن یا به اصطلاح رزتی شدن آن شود. توسعه گل نیز به میزان قابل توجهی وابسته به وجود عنصر روی می‌باشد و جوانه‌هایی که با کمبود عنصر روی مواجه باشند، نمو کمتری خواهند داشت که گلدهی و شاخه‌زایی گیاه را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.
- علائم بیش‌بود (سمیت) عنصر روی:
بیشترین میزان جذب عنصر روی در pH های پایین اتفاق می‌افتد. بنابراین برای بررسی مسمویت با عنصر روی باید میزان pH خاک اندازه‌گیری شود. بیش‌بود یا سمیت عنصر روی در حالت طبیعی غیرمعمول است و زمانی رخ می‌دهد که غلظت این عنصر در بافت گیاهی به میزان 200 ppm برسد. غلظت نرمال این عنصر در بستر کشت بین 15 تا 60 پی‌پی‌ام عنوان شده است. از نشانه‌هایی که در اثر بیش‌بود عنصر روی ایجاد می‌شود می‌توان به عقب ماندگی از رشد و توسعه، کوچک شدن برگ‌ها، رنگ‌پریدگی برگ‌های جوان و لکه‌های بافت مرده در انتهای برگ و همچنین کاهش رشد ریشه‌ها اشاره کرد.
یکی از مهمترین مشکلاتی که بیش‌بود عنصر روی می‌تواند برای گیاه ایجاد کند اثر منفی آن بر جذب سایر عناصر ضروری برای گیاه است. عنصر روی در حالتی در غلظت بالا باشد می‌تواند در جذب شدن با عناصر مهمی چون فسفر، آهن، منگنز و مس رقابت کند و سبب کم شدن جذب آن‌ها شود. به این جهت که این عناصر در رشد و توسعه بسیار مهم هستند کم بودن این عناصر مشکلات بیشتری را می‌تواند برای گیاه ایجاد کند.
در این مقاله تا اینجا خصوصیات عنصر روی، علائم کمبود و بیش‌بود آن و نقش آن در رشد گیاهی بررسی شد. حال به بررسی چند مورد از گیاهان زراعی و باغی و نقش عنصر روی در رشد آن‌ها خواهیم پرداخت:
نقش عنصر روی در تغذیه برنج:
کمبود عنصر روی در کشت برنج در اراضی پست، پس از نشای گیاهچه یک پدیده گسترده و عامل محدود کننده کشت برنج محسوب می‌شود. این کمبود در خاک‌های قلیایی با pH های بالا رخ می‌دهد. منابع کودی روی در کشت برنج در شرایط غرقابی، قبل از غرقاب کردن زمین یا پس از نشاکاری به خاک اضافه می‌شود تا از کمبود این عنصر جلوگیری کند. کود سولفات روی را می‌توان به صورتی که یاد شد برای جبران کمبود عنصر روی به خاک اضافه کرد.
نقش عنصر روی در تغذیه گندم:
در تغذیه گیاهی گندم توصیه می‌شود که براساس آزمون خاک و وجود کمبود آن، با نظر متخصص، میزان 60 تا 80 کیلوگرم سولفات روی هر 2 سال یکبار به هنگام آماده سازی زمین با خاک مخلوط گردد. محلول‌پاشی کود سولفات روی با غلظت 3 تا 5 در هزار در 2 تا 3 نوبت با فاصله 15 روز بین هر نوبت محلول پاشی توصیه می‌شود. اولین نوبت محلول پاشی باید همزمان با مرحله پنجه‌زنی گندم شروع شود.
نقش عنصر روی در تغذیه ذرت:
در بین گیاهان مختلف زراعی، گیاه ذرت از گیاهان حساس به کمبود روی می‌باشد. از نشانه‌های بارز کمبود روی در گیاه ذرت ایجاد رنگ زرد در حاشیه برگ است که از برگ‌های بالایی به سمت برگ‌های میانی گسترش می‌یابد. در خاک‌هایی که از نظر وجود عنصر روی در آن‌ها دچار کمبود باشند براساس آزمون خاک باید به میزان 40 تا 80 کیلوگرم در هکتار از کود سولفات روی همزمان با کشت و دو سال یکبار به صورت کوددهی نواری به خاک اضافه شود.
نقش عنصر روی در تغذیه گوجه فرنگی:
در کشت گوجه فرنگی کود سولفات روی سبب کاهش جمعیت علف‌های هرز شده و جذب عناصر نیتروژن و فسفر را افزایش می‌دهد. در کشت‌های هیدروپونیک نیز استفاده از کود روی به صورت پودری سبب افزایش عملکرد در تولید محصول می‌شود.
- جمع‌بندی
تولید محصول کشاورزی با راندمان بالا نیاز به کاربرد کودهای مختلف بخصوص کودهای ریزمغذی دارد. در این مقاله به بررسی نقش عنصر روی در رشد و توسعه گیاه و کاربرد کود سولفات روی در گیاهان زراعی مختلف پرداخته شد تا بتوانید نقش این عنصر در تغذیه گیاهی را بهتر درک کرده و بتوانید بهترین محصول را از زراعت خود برداشت کنید.
