راهکارهایی برای مقابله با گل جالیز
راهکارهایی برای مقابله با گل جالیز
گل جالیز یکی از گیاهان انگل است که مطلقا به گیاه میزبان خود وابسته است و فاقد کلروفیل برای انجام فرایند فتوسنتز می‌باشد. این گیاه انگلی به گیاهان دو لپه از قبیل گوجه فرنگی، پیاز، فلفل، بادمجان، خیار، آفتابگردان، گلرنگ، بادام، زردآلو، هویج و.. حمله می‌کند و با توجه به عوامل مختلف از قبیل نوع میزبان و مرحله آسیب، میزان خسارت از 5 تا 100 درصد برآورد خواهد شد.
نام علمی گل جالیز Orbanche spp و از خانواده Orbanchaceae می‌باشد و یکی از عوامل محدود کننده تولید محصولات کشاورزی مختلف در کنار سایر عوامل مثل آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز می‌باشد و در ایران و بیش از 80 کشور جهان خسارت‌زاست. این گیاه گونه‌های مختلفی در ایران و جهان دارد و یکی از مهمترین گونه‌های آن در ایران O. cernua و O. aegyptica می‌باشد که گونه دوم در اغلب مناطق ایران مشاهده شده است.
زیست شناسی گل جالیز
بذرهای این گیاه انگلی زمانی که در خاک رطوبت و ترشحات تحریک کننده برای جوانه زدن را از ریشه گیاه میزبان خود دریافت کند شروع به جوانه زدن خواهد کرد. با آغاز فرایند جوانه زنی، از بذر گل جالیزی، لوله جوانه زنی تولید میشود. این اندام رشد کرده و به ریشه گیاه متصل خواهد شد و پس از اتصال کامل به آن تولید اندامی به نام مکینه می‌کند که با کمک آن می‌تواند شیره گیاهی را از گیاه میزبان خود دریافت کرده و به طور کامل از گیاه میزبان خود تغذیه کند. تغذیه گل جالیزی از گیاه سبب ضعف عمومی، پژمردگی، کاهش رشد و در بدترین حالت منجر به مرگ گیاه میشود.
یکی از موضوعاتی که مبارزه با این گیاه انگلی را با سختی مواجه می‌کند این است که این گیاه دارای دو مرحله رشدی زیرزمینی و هوایی است. بخش زیادی از زندگی این گیاه در زیر خاک انجام میشود و به صورت عادی قابلیت مشاهده ندارد. این گیاه بیش از 90 درصد وزن خشک خود را در زیر خاک تشکیل داده و سبب ایجاد خسارت خواهد شد. با اتمام مرحله رشد زیرزمینی، حال ساقه گل دهنده این گیاه از خاک خارج شده و در کنار گیاه اصلی می‌توان آن را مشاهده کرد. این ساقه گل دهنده به سرعت تولید بذر کرده و بذرهای زیادی در اندازه‌های بسیار ریز تولید خواهد کرد. بذرها به دلیل کوچک بودن و داشتن وزن کم توسط آب آبیاری، باد و.. جابجا میشود و این بذور می‌توانند بین 10 تا 13 سال عمر کنند و در این سال‌ها در حالت خفتگی بمانند و به محض احساس حضور میزبان مساعد برای آلوده‌سازی، جوانه زده و آلودگی را آغاز کنند.
مدیریت گل جالیز
با توجه به ویژگی‌هایی که در خصوص چرخه زندگی گل جالیز ذکر شد مانند تعداد زیاد بذر و طول عمر زیاد بذرها و.. کنترل این گیاه را بسیار سخت و هزینه‌بر می‌کند بنابراین برای مهار این گیاه انگلی مهم و خسارت‌زا دو روش پیشگیری و کنترل تعریف شده است:
- پیشگیری از گل جالیز
اصولا در مورد آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز انگلی و غیر انگلی بهترین روش برای کاهش خسارت آنها، پیشگیری از وقوع آنها و ورود به مزرعه است. به این ترتیب می‌توان بسیاری از هزینه‌های کنترلی را به حداقل رساند و بیشترین محصول را برداشت کرد.
در خصوص پیشگیری از خسارت گل جالیز باید باید به نکات زیر توجه کرد:
- یکی از مهمترین منابع ورود بذر گل جالیز به مزارع مختلف، استفاده از کود دامی می‌باشد. این کودهای دامی بذرهای زیادی را می‌توانند در خود حمل کرده و وارد خاک مزرعه کنند. برای پیشگیری از این موضوع باید ترجیحا از منابع کودهای صنعتی پوسیده استفاده کرد و یا از آلوده نبودن کودهای دامی مورد استفاده اطمینان حاصل کنید.
- در مسیر حرکت آب ورودی به زمین زراعی و باغات، از حذف شدن میزبان‌های احتمالی این گیاه انگل اطمینان حاصل کنید.
- از ورود دام‌هایی که ممکن است از گل جالیز تغذیه کرده باشند باید به مزارع و باغات جلوگیری کرد زیرا ممکن است فضولات آنها حاوی بذور این گیاه خطرناک باشد.
کنترل گل جالیز
- کنترل مکانیکی:
باید قبل از باز شدن گل‌های گل جالیز و تولید شدن بذر اقدام به قطع ساقه آن و حذف آنها کرد. در غیر این صورت گیاه گل جالیز بقای خود را در خاک به مدت طولانی تثبیت می‌کند. کندن ساقه از خاک به دلیل اتصال ریشه گل جالیز به ریشه گیاه اصلی، سبب آسیب به آن خواهد شد.
- وجین:
با استفاده از ابزارهای مختلفی مثل علف‌زن‌های موتوری یا علف‌زن‌های برقی می‌توان اقدام به حذف بخش ساقه این گیاه کرد. پس از انجام وجین باید قسمت‌های حذف شده را به خارج از مزرعه برد و نابود کرد.
- شخم:
در مزارع و گلخانه‌ها باید بعد از برداشت محصول بلافاصله اقدام به شخم زدن و برگرداندن خاک نمود. رها کردن خاک مزرعه سبب میشود تا گل جالیز به استقرار خود ادامه داده و بانک بذر خود را در خاک ایجاد کند.
- کنترل زراعی:
- کشت گیاهان تله:
گیاهان تله گیاهانی هستند که میزبان گل جالیزی نیستند اما ترشحات ریشه‌ای آنها سبب تحریک جوانه زنی بذور آنها خواهد شد. بذور جوانه زده چون میزبان خود را پیدا نمی‌کنند از بین خواهند رفت و به این طریق از جمعیت بانک بذر گل جالیزی کاسته خواهد شد و گیاه اصلی خسارت کمتری خواهد دید. از این گیاهان می‌توان به ذرت، سورگوم، کتان و لوبیا چشم بلبلی اشاره کرد.
- تناوب زراعی:
کاشت گیاهان غیر میزبان گل جالیزی در مزارع آلوده باعث کاهش میزان بذور این گیاه در داخل خاک خواهد شد. انجام تناوب زراعی با گیاهان از تیره غلات و همچنین بکاربردن گیاهان تله در تناوب زراعی اهمیت ویژه‌ای دارد.
- کوددهی و آبیاری:
کم شدن حاصلخیزی خاک از طریق عدم تقویت خاک و گیاه سبب افزایش خسارت گل جالیز خواهد شد. نتایج نشان داده‌اند کاربرد کودهای نیتروژنه از قبیل اوره، سولفات آمونیوم و فسفات آمونیوم در کاهش آلودگی و کم شدن نرخ جوانه زدن بذرها موثر است. با رقیق شدن ترکیبات مترشحه از ریشه گیاه زراعی، سیگنال لازم به بذر گل جالیز برای جوانه زنی نخواهد رسید و این موضوع اهمیت آبیاری زمین را بیش از پیش نمایان خواهد کرد.
- کنترل شیمیایی:
- کاربرد علفکش‌های شیمیایی در این روش برای کاهش جمعیت گل جالیز و کاهش خسارت حاصل از آن اهمیت دارد. ضدعفونی خاک با سموم مختلف می‌تواند سبب کاهش جمعیت این گیاه انگلی شود اما این دسته از سموم به علت زنده کش بودن و آسیب به خاک و محیط زیست توصیه نخواهند شد.
کاربرد علفکش گلایفوزیت به میزان 50 میلی‌لیتر در هکتار در سه نوبت 30، 40 و 50 روز بعد از کشت نشای گیاهان سیب زمینی، خیار، بادمجان و گوجه فرنگی می‌تواند در مزرعه و گلخانه این گیاه انگلی را کنترل کند.
- کنترل تلفیقی:
با توجه به موارد فوق در خصوص کنترل گل جالیز و سختی کنترل آن، مهم است تا از روش‌های مختلف مکانیکی، زراعی و شیمیایی به صورت همزمان استفاده شود تا راندمان کنترل به بالاترین حد برسد. کاربرد علفکش‌های شیمیایی به تنهایی و در مدت زمان طولانی سبب آلودگی محیط زیست و نیز بروز پدیده مقاومت به آن ترکیب شده و نیاز به ترکیب قوی‌تر و خطرناکتری خواهد بود که این موضوع سبب بروز آسیب‌های جبران ناپذیری خواهد شد.
جمع بندی:
گل جالیز نیز مشابه سایر عوامل خسارتزای کشاورزی روش‌های کنترلی بخصوصی دارد. اما در قدم اول باید روش‌های پیشگیرانه را اولویت قرار داد و با آگاهی کامل از جمعیت عوامل خسارتزای منطقه اقدام به کشت محصول خاصی نمود تا هزینه‌ها و زمان به بهترین نحوه استفاده شوند. در این مقاله به بررسی گل جالیز و روش‌های کنترلی آن پرداخته شد تا با مطالعه آن بتوانید شناخت بهتری نسبت به این گیاه انگلی داشته باشید و بهترین روش مبارزه را براساس نوع محصولی که کشت می‌کنید انتخاب کنید.
