کاشت و داشت ذرت شیرین
مقدمه
ذرت با نام علمی Zea mays متعلق به خانواده گیاهی گندمیان یا Poaceae است. این گیاه در انواع مختلفی وجود دارد که هر کدام برای مصرف خاصی کشت می‌شوند. ذرت شیرین یکی از انواع ذرت است که به عنوان یکی از مهمترین ذرت‌ها جایگاه خود را در سبد تغذیه بسیاری از مردم در سراسر دنیا تثبیت کرده است. سطح زیر کشت این محصول مهم در دنیا چیزی در حدود 5/8 میلیون هکتار بوده که عملکرد آن نیز در حدود 11 تن بلال در هکتار می‌باشد.
معرفی ذرت شیرین
دانه‌های ذرت در انواع گوناگونی یافت می‌شوند که این انواع مختلف به لحاظ غنای مواد مغذی خود دسته‌بندی می‌شوند. ذرت شیرین یک جهش‌یافته از ذرت دندان اسبی است که به لحاظ داشتن مواد قندی نسبت به سایر ذرت‌ها غنی‌تر می‌باشد و به ذرت قندی نیز معروف است. این ذرت به غلط در بین مردم به ذرت مکزیکی شناخته می‌شود.
ذرت شیرین براساس جهش ژنی رخ داده و میزان شیرینی دانه‌ها به انواع مختلفی دسته‌بندی می‌شود که در این بخش به معرفی هر دسته‌بندی می‌پردازیم:
- ذرت شیرین معمولی یا استاندارد:
ذرت‌های دندان اسبی که غیر شیرین هستند در مرحله شیری در حدود 4 درصد ساکارز (ترکیب قندی) دارند که در ذرت استاندارد که ژن su-2 دارد در مرحله مشابه چیزی در حدود 10 درصد ساکارز خواهد داشت.
- ذرت با شیرینی زیاد:
ارقامی که ژن Se دارند میزان قند موجود در دانه‌های آن‌ها بیش از ارقام ذرت شیرین و فوق شیرین است. یکی از ویژگی‌های این ارقام این است که نیاز به ایزولاسیون و جدا قرار گرفتن از سایر ارقام ذرت در مرحله گرده افشانی ندارند و گرده افشانی با سایر ذرت‌های شیرین سبب افت قند آن‌ها نخواهد شد.
- ذرت فوق شیرین:
ژن Sh-2 عامل شیرینی بسیار زیاد در ذرت است. ارقامی که این ژن را داشته باشند به ذرت‌های فوق شیرین معروف هستند که میزان ساکارز در آن‌ها 2 تا 3 برابر ذرت‌های شیرین استاندارد است.
ذرت‌های فوق شیرین نسبت به ارقام با قند کمتر معایبی دارد. این معایب شامل؛ جوانه‌زنی ضعیف بذرها و کاهش میزان قند دانه در صورت گرده افشانی شدن با ارقام کمتر شیرین می‌باشد. برای جلوگیری از اثر منفی گرده افشانی با گرده ارقام کمتر شیرین، در حین کاشت باید یک فاصله 200 متری با انواع معمولی و کمتر شیرین ذرت برقرار باشد.
کاشت ذرت شیرین
ذرت شیرین نسبت به شرایط اقلیمی مختلف سازگاری دارد و در اقلیم‌های سرد مثل روسیه و یا کانادا و در اقلیم‌های گرم مثل ایران نیز قابلیت کشت دارد. در ایران در اکثر مناطق می‌توان ذرت را کشت نمود و در مناطق معتدل و سرد به صورت بهاره و تابستانه و در مناطق گرمسیر به صورت زمستانه کاشته می‌شود.
گیاه ذرت نسبت به طیف وسیعی از خاک‌ها سازگاری دارد ولی خاک‌های سنگین و رسی و خاک‌های شنی و سبک برای کشت این گیاه مناسب نیست. اسیدیته ایده‌آل برای رشد این گیاه بین 5/6 تا 5/7 است. این محصول نسبت به شوری خاک در گروه محصولات نیمه حساس طبقه‌بندی می‌شود.
نیاز آبی ذرت شیرین بسته به شرایط آب‌وهوایی، نوع رقم و طول فصل رشد بستگی دارد. ذرت‌های شیرین و فوق شیرین اغلب زودرس و یا بسیار زودرس هستند و در مرحله شیری یا خمیری شدن دانه‌ها برداشت می‌شوند و نیاز رطوبتی کمتری دارند. حساس‌ترین مرحله رشدی ذرت شیرین نسبت به تنش خشکی، مرحله گلدهی و گرده‌افشانی است. در صورتی که ذرت شیرین در این مرحله با تنش خشکی مواجه شود کاهش عملکرد رخ خواهد داد. شرایط غرقابی نیز می‌تواند سبب کاهش جوانه‌زنی، بدسبزی و در نهایت کاهش عملکرد می‌شود.
ذرت را به سه صورت می‌توان کاشت؛ 1. کاشت تک ردیفه 2. کاشت دو ردیفه 3. کاشت کف فارو.
- کاشت تک ردیفه:
در روش کاشت تک ردیفه فاصله بین ردیف‌ها 75 سانتی‌متر در نظر گرفته می‌شود. از مزایای این روش این است که امکان حذف علف‌های هرز و انجام فرایندهای خاک دهی و کوددهی پای بوته‌ها به راحتی قابل انجام است.
- کاشت دو ردیفه:
در این روش فاصله ردیف‌ها 75 سانتی‌متر و فاصله بین دو ردیف بر روی پشته‌ها 20 سانتی‌متر می‌باشد. بذر ذرت در این روش روی پشته‌ها قرار می‌گیرد. در این نحوه از کشت چیزی که حائز اهمیت است رعایت تراکم مطلوب و ایجاد آرایش مربعی در بوته‌هاست. این آرایش از بوته‌ها سبب می‌شود تا رقابت بین بوته‌ها کاهش یابد و آب، هوا و مواد مغذی در دسترس همه بوته‌ها قرار گیرد که این موضوع در نهایت منجر به افزایش رشد و عملکرد خواهد شد.
- کاشت کف فارو:
روش کاشت کف فارو با تنظیم دستگاه ردیف‌کار قابل اجراست. در این روش به جای کاشت بر روی پشته‌ها، کشت را در کف فارو انجام می‌شود. در زمین‌های شور و یا زمانی که آب مورد استفاده شور است این روش از کاشت توصیه می‌شود زیرا نمک‌ها بر روی پشته تجمع می‌یابد و مانع از خسارت به گیاه می‌شود. یکی دیگر از مزایای این روش این است که در این شرایط میزان خوابیدگی و ورس ساقه کاهش خواهد داشت.
داشت ذرت شیرین
در این بخش به مراحل داشت ذرت شیرین می‌پردازیم:
- آبیاری:
میزان آب مصرفی برای ذرت شیرین می‌تواند بسته به رقم، اقلیم و مرحله رشدی بین 6 تا 12 هزار مترمکعب متفاوت باشد. در ذرت‌های شیرین به طور طبیعی میزان مصرف آب نسبت به ارقام علوفه‌ای و دانه‌ای کمتر می‌باشد.علت کم آب بودن ذرت‌های شیرین این است که این ارقام عموما زودرس و فوق زودرس هستند و در مرحله خمیری و شیری دانه برداشت می‌شوند. آبیاری به انواع سنتی (نشتی) و یا تحت فشار قابل انجام است.
- تغذیه:
تغذیه در هر گیاهی اهمیت ویژه‌ای دارد و در ذرت نیز در بهبود عملکرد نقش ویژه‌ای دارد. نیاز کودی گیاه ذرت شیرین به شرح زیر است:
کل نیتروژن مورد نیاز گیاه ذرت شیرین به میزان 300 کیلوگرم در هکتار است که باید به فرم اوره و یا نیترات آمونیوم برطرف شود. مصرف اوره به دلیل آبشویی و تحرک بالای آن در خاک باید به صورت تقسیطی استفاده شود. به این صورت که یک چهارم از کود مصرفی پیش از کاشت، بقیه سه هفته تا یک ماه پس از سبز شدن به صورت سرک استفاده شود.
کاربرد سایر کودهای پرمصرف مثل کودهای فسفره شامل سوپر فسفات تریپل یا دی آمونیوم فسفات به میزان حداکثر 200 کیلوگرم در هکتار و همچنین کودهای پتاسیم مثل کلرورپتاسیم (در صورت محدود نبودن شوری خاک) و یا سولفات پتاسیم نیز توصیه می‌شود.
مصرف کودهای ریزمغذی مثل گوگرد، روی، منگنز و آهن در صورت بروز علائم کمبود باید استفاده از کودهای ریزمغذی در اولویت باشد.
- علف‌های هرز:
علف‌های هرز متنوعی در مزارع ذرت می‌توانند رشد کنند که با گیاه اصلی رقابت می‌کنند و سبب کاهش عملکرد ذرت شیرین می‌شود. علف‌های هرز رایج در مزارع ذرت شامل پهن برگ‌ها و باریک برگهاست. باریک برگ‌ها شامل: سوروف، پنجه مرغی، ارزن وحشی، قیاق، اویارسلام و دم روباهی است و علف‌های هرز پهن برگ شامل انواع تاج خروس، سلمه تره، پیچک صحرایی، خرفه، توق، خارشتر و.. است. تنوع علف‌های هرز در مزارع ذرت بسته به شرایط اقلیمی متنوع و متفاوت است.
مبارزه با علف‌های هرز با روش‌های مختلفی از قبیل مکانیکی و شیمیایی انجام می‌شود. روش‌های مکانیکی و غیر شیمیایی در کنترل علف‌های هرز مزارع اولویت دارند. مبارزه مکانیکی با استفاده از ابزارآلات مختلفی از قبیل فاروئر یا تیغه U شکل انجام می‌شود. این ابزار با عرض کار 40 سانتی‌متر خاک اطراف پشته‌ها را خراش می‌دهد و سبب حذف علف‌های هرز می‌شود و ضمن انجام این فرایند خاک‌دهی بوته‌ها نیز انجام می‌شود.
مبارزه با علف‌های هرز به صورت شیمایی، پیش‌رویشی و پس رویشی انجام می‌شود. در روش پیش رویشی؛ پیش از کاشت بذرها درخاک، علفکش‌هایی نظیر آترازین و ارادیکان با خاک مخلوط می‌شود و مانع از جوانه‌زنی بذرها می‌شود.
مبارزه به صورت پس‌رویشی نیز بعد از سبز شدن ذرت انجام می‌شود. در این روش از سم علفکش توفوردی به دلیل ارزانی و اثر مناسب به صورت گسترده استفاده می‌شود.
برداشت ذرت شیرین
اصولا برداشت ذرت به دو صورت انجام می‌شود؛ دستی و مکانیزه.
در برداشت دستی که عموما در مزارع با متراژ پایین انجام می‌شود تا زارعین از بالا بودن کیفیت محصول برداشت شده اطمینان حاصل کنند. اما زمانی که متراژ زمین تحت کشت بالا باشد باید برداشت به صورت مکانیزه انجام شود.
در برداشت مکانیزه از دستگاه‌های بخصوصی استفاده می‌شود که بلال با پوشش را برداشت می‌کند. این دستگاه‌ها به پیکر معروف هستند. دستگاه پیکر بلال را از گیاه مادری جدا می‌کند و به کامیون حمل کننده منتقل می‌کند تا به شرکت فرآوری ذرت ارسال شود و پوشش آن از روی بلال جدا شود.
جمع‌بندی
ذرت شیرین یکی از محصولات مهم کشاورزی است که کاربردهای گسترده‌ای در تغذیه انسان و دام دارد. در این مطلب به معرفی این محصول پرداخته شد و روش‌های کاشت، داشت و برداشت آن نیز شرح داده شد تا بتوانید به صورت صحیح این گیاه را کشت کرده و محصول با کیفیتی نیز از مزرعه خود برداشت کنید.
