مدیریت و تغذیه باغات گردو

گردو یکی از محصولات اقتصادی و مهم در کشورها بخصوص کشور ما ایران محسوب می‌شود. این محصول در تهیه انواع غذا و آجیل بکارگرفته می‌شود. کشور ایران پس آمریکا و چین بزرگترین تولید کننده گردو در جهان محسوب می‌شود اما به دلیل عدم یکنواختی محصول و نداشتن کیفیت لازم در بازار جهانی، سهم صادرات آن کمتر از یک درصد است که این موضوع یک چالش اساسی در تولید این محصول است.

معرفی گردو

دیرینه‌شناسان با بررسی‌های خود نشان دادند که گیاه گردو و گونه‌های آن متعلق به دوره سوم زمین شناسی هستند و از آن دوران تا کنون وجود داشته‌اند. گردو دارای 21 جنس گیاهی است که مهمترین گونه آن گردوی ایرانی است و در بسیاری از کشورها به صورت تجاری کاشته می‌شوند. گردوی ایرانی در شرق اروپا، سراسر ترکیه، عراق، ایران، جنوب روسیه، افغانستان تا مناطق شمال غربی هیمالیا یافت می‌شود. نام علمی گردو Juglans regia است که متعلق به خانواده Juglandaceae می‌باشد.

گردو درختی بزرگ و خزان کننده است که تاج مدوری دارد و تا ارتفاعی در حدود 27 متری توانایی رشد دارد. درخت گردو یک پایه است و گل‌های آن تک جنسی هستند. گرده افشانی گردو توسط باد انجام می‌شود. بذر گردو دارای دو لپه است که توسط یک شیار ناقص از هم جدا می‌شوند. مغز گردو فاقد آلبومن است و غنی از روغن می‌باشد.

بخش‌های مختلف گردو مثل میوه، برگ، چوب و پوست گردو در صنایع مختلفی از قبیل صابون سازی، رنگرزی، شیرینی‌پزی، کاغذسازی، چوب و مبلمان و.. کاربردهای گسترده‌ای دارد. اسیدهای چرب تشکیل دهنده روغن گردو غیر اشباع هستند و با افزایش متابولیسم بدن و کاهش کلسترول نامطلوب سبب جلوگیری از انسداد رگ‌ها شده و احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد.

نقش مدیریت باغ بر کیفیت و کمیت محصول گردو

احداث باغ در خاک نامناسب یکی از دلایل افت کیفیت و کمیت محصول است. عمق کاشت در خصوص گردو بسیار اهمیت دارد و حداقل عمق خاک لازم برای کاشت نهال گردو باید 120 سانتی‌متر باشد. اگر میزان سنگ و سنگریزه در لایه بالایی خاک زیاد باشد مانع از توسعه مناسب ریشه خواهد شد. حداکثر میزان سنگریزه در افق خاک باید در حدود 10 درصد باشد تا مانع از رشد مناسب ریشه‌ها نشود.

ترکیبات موجود در خاک نیز می‌توانند به میزان زیادی رشد و جذب عناصر مواد غذایی توسط ریشه را تحت شعاع قرار دهند. وجود آهک بالا در خاک (بیش از 50 درصد) جذب مواد غذایی را مختل خواهد کرد. این موضوع سبب می‌شود تا با وجود مواد مغذی به میزان لازم در خاک، بازهم علائم کمبود در گیاه دیده شود.

کاشت نهال‌های بذری یکی از عوامل کاهش کمیت و کیفیت محصول است. نهال‌های بذری با مشکلات زیادی روبه‌رو هستند که یکی از آن‌ها طولانی بودن دوره نونهالی است که نهال‌های حاصل از بذر در حدود 8 تا 10 سال زمان زمان نیاز دارند تا محصول اقتصادی تولید کنند. اگر عنوان شود که نهال بذری از ارقام پر محصول تهیه شده است باز هم تمامی خصوصیات والد مادری را در خود نخواهد داشت و به آن کیفیت نخواهد رسید. توصیه می‌شود تا نهال‌های پیوندی مورد تایید را در باغات بکار ببرند. در این قسمت به معرفی چند رقم مورد تایید و پر محصول خواهیم پرداخت:

رقم دماوند:

گردوی رقم دماوند نسبت به سرما در فصل زمستان حساسیت کمی دارد و در مناطقی که شدت سرمای متوسطی دارند آسیب نخواهد دید. وزن خشک میوه گردوی رقم دماوند در حدود 12 گرم است و یک رقم پر محصول محسوب می‌شود. مغز این رقم به راحتی از پوست جدا می‌شود و رنگ آن نیز نیمه روشن است.

رقم چندلر:

رقم چندلر از ارقام تجاری در دنیا محسوب می‌شود که از خصوصیات بارز آن می‌توان به دیر برگ‌دهی، پرمحصولی و کاملا روشن بودن مغز آن اشاره کرد. وزن خشک میوه این رقم در حدود 11.5 گرم است و وزن مغز آن 5.5 گرم می‌باشد.

رقم کاسپین:

رقم کاسپین دیر برگ‌ده است و برگدهی آن همزمان با رقم چندلر انجام می‌شود و به توجه به این موضوع می‌تواند با رقم چندلر به صورت متقابل فرایند گرده افشانی را انجام دهد. باردهی کاملا جانبی، نازکی پوست، درصد مغز بالا و به راحتی جدا شدن مغز از پوست از دیگر ویژگی‌های این رقم است.

رقم پرشیا:

باردهی جانبی بسیار بالا از خصوصیات بارز این رقم است. مشابه رقم چندلر، این رقم نیز دیر برگ‌ده است و مانند رقم کاسپین می‌تواند به صورت متقابل با رقم چندلر گرده افشانی داشته باشد. پوست چوبی نازک در میوه، درصد بالای مغز و اندازه نسبتا بزرگ مغز از دیگر ویژگی‌های این رقم محسوب می‌شود.

فاصله بین درختان یکی از فاکتورهای موثر در بهبود عملکرد محصول گردو است. از آنجایی که درخت گردو تاج بزرگ و بلندی دارد، و نور کافی نیز برای تولید محصول لازم و ضرروی است، فاصله بین هر درخت باید به گونه‌ای باشد که هیچ دو درختی مانع از رسیدن نور به دیگری نشود. حداقل فاصله بین دو درخت گردو در باغات 10 متر و بهترین فاصله کاشت برای آفتابگیری تاج درخت 15 متر است. در صورت کشت متراکم تاج درخت برای رسیدن به نور کافی باریک و بلند خواهد شد و میزان محصول نیز کاهش خواهد داشت.
خاک اطراف درختان میوه و نیز درخت گردو در اثر آبیاری و کوددهی سفت و نفوذ ناپذیر می‌شود و برای جلوگیری از این موضوع و در دسترس قرار گرفتن مواد مغذی برای گیاه، نیاز است تا فرایند پابیل‌زنی انجام شود. این فرایند تهویه خاک و ریشه را بهبود می‌بخشد و مواد غذایی را بهتر در دسترس ریشه گیاه قرار خواهد داد. پابیل زدن توصیه می‌شود علاوه بر فصل بهار در پاییز و زمستان نیز انجام شود تا آب حاصل از بارندگی به خاک نفوذ کند و در داخل خاک ذخیره شود.
زمانی که در باغات گردو درختان میوه دیگر کاشته شود، بخصوص در باغات گردویی که نهال‌های بذری کاشته شده‌اند، سبب کاهش رشد و محصول گردو خواهد شد. نهال‌های بذری به دلیل طولانی بودن دوره رسیدن به باردهی اقتصادی، باغدار در بین ردیف‌ها اقدام به کاشت درختان دیگر مثل سیب و یا دیگر درختان می‌کند تا به محصول اقتصادی برسد. سایه انداختن این درختان بر روی نهال گردو سبب کاهش رشد و تاخیر بیشتر در رسیدن نهال به مرحله باردهی می‌شود. بنابراین از کشت مخلوط درختان میوه در باغات گردو خودداری کنید.
رعایت اصول آبیاری و تغذیه در بهبود کیفیت و کمیت محصول گردو نقش بسزایی دارد. آبیاری به شیوه غلط که یکی از آن‌ها آبیاری غرقابی است، باید اصلاح شود تا از مشکلاتی مثل بروز انواع پوسیدگی‌ها در تنه درخت جلوگیری کند. شیوه درست آبیاری درختان میوه و گردو، آبیاری به صورت جزیره‌ای است. بدین صورت که دور تا دور طوقه درخت با خاک احاطه می‌شود و آب آبیاری به پشت این خاک برخورد می‌کند و طوقه در امان خواهد ماند. روش‌های دیگری نیز برای آبیاری براساس روش جزیره وجود دارند.

کوددهی مناسب برای درخت گردو باید براساس آزمون خاک انجام شود و همچنین کوددهی نیز باید براساس استانداردهای موجود در زمان‌های مشخصی انجام شود که به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت:

کودهای فسفات مثل سوپرفسفات‌ تریپل و یا سولفات پتاسیم به دلیل جذب کند باید در اواخر فصل پاییز بکارگرفته شوند.
کودهای نیتروژن دار مثل اوره به دلیل انحلال زود در خاک باید در فصل بهار مورد استفاده قرار گیرند.
کودهای ریزمغذی باید به صورت محلول پاشی بر روی برگ‌ها در اوایل بهار استفاده شوند.
کودهایی که در ترکیبات خود عناصر پرمصرف دارند مثل کمپلکس پلاس و یا کمپلکس آلی باید به صورت چالکود مصرف شوند. چالکود باید در حدفاصل سایه انداز درخت و در عمق 30 تا 40 سانتی متری خاک انجام شود و این چاله ها باید در 2 تا 3 نقطه در سایه‌انداز ایجاد شوند و کودها در این چاله‌ها ریخته شوند.

سیاه شدن مغز گردو؛ این مشکل در باغات گردو در برخی مناطق رایج است و علل مختلفی دارد که به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت:

استفاده از کودهای دامی نپوسیده:

استفاده از کودهای دامی نپوسیده بخصوص کودهای مرغی، سبب سیاه شدن مغز گردو خواهند شد. کودهای مرغی به دلیل داشتن میزان زیادی از آمونیاک در ترکیب خود سبب شکستن روغن خواهد شد و این موضوع سیاه شدن مغز گردو را سبب می‌شود. از این رو توصیه می‌شود تا حتما در صورت استفاده از کودهای دامی، از کودهای دامی کاملا پوسیده استفاده کنید.

ژنوتیپ‌های زودبرگ:

گلدهی زودهنگام سبب افزایش احتمال ریزش گل‌ها در اثر سرمازدگی در بهار خواهد شد. همچنین زمانی که درخت گردو گل خود را زودهنگام تولید کند، محصول نیز در اوج فصل گرما به رسیدگی فیزیولوژیک خواهد رسید و در معرض دمای بالا قرار گرفتن محصول گردو سبب اکسید شدن روغن گردو شده و رنگ مغز را سیاه خواهد کرد. از این رو پیشنهاد می‌شود تا از ارقام دیربرگ استفاده شود.

برخلاف باور عمومی که درخت گردو به آبیاری زیادی نیاز ندارد، آبیاری درخت گردو براساس بارش‌های سالانه و دمای هوا از اواسط اردیبهشت‌ماه تا نهایتا اواسط خرداد ماه آغاز شود و تا زمان برداشت هر هفته یکبار انجام شود. آبیاری مناسب برای درختان گردو، آبیاری قطره‌ای است. نظم در آبیاری درختان گردو علاوه بر افزایش کیفیت محصول در جلوگیری از حمله آفاتی مثل کرم خراط نقش اساسی دارد. از آنجایی که رسیدن محصول گردو همزمان با دمای بالای هوا در تابستان است، آبیاری بهینه در جلوگیری از سیاه شدن مغز گردو تاثیر بسزایی دارد. پیشنهاد می‌شود که یک ماه منتهی به برداشت محصول حتما آبیاری را هر هفته یکبار انجام دهید.
تاخیر در جداسازی پوست سبز گردو:

برخی باغداران بعد از برداشت میوه، اقدام به حذف پوست سبز میوه نمی‌کنند و آن‌ها را در انبار ذخیره می‌کنند. جدا نشدن پوست سبز از میوه، بخصوص اگر میوه‌ها در محل گرمی ذخیره شوند، افزایش دما در میوه سبب تبخیر آب مغز شده و این موضوع سبب اکسید شدن روغن داخل مغزها خواهد شد و در نتیجه آن مغز گردو سیاه می‌شود. پیشنهاد می‌شود برای جلوگیری از این موضوع بلافاصله پس از برداشت، پوست سبز میوه را با دستگاه‌های پوست‌کن جدا کنید.

جمع‌بندی

گردو یکی از محصولات مهم و اقتصادی کشور است که در این مقاله به نحوه مدیریت باغات و تغذیه آن درختان گردو و انواع ارقام آن پرداخته شد تا با این درخت و نیازهای آن بهتر و بیشتر آشنا شوید و از بروز مشکلات ناشی از تغذیه، آبیاری و احداث نادرست باغ جلوگیری کنید.