در مورد کشت گندم و جو بیشتر بدانید
مقدمه
گندم و جو از محصولات کشاورزی بسیار مهمی در تمام دنیا می‌باشند و نقش مهمی را در تامین مواد غذایی انسان و دام ایفا می‌کنند. در این مقاله به بررسی‌های روش کشت این دو گیاه مهم خواهیم پرداخت:
معرفی گندم
گندم با نام علمی Triticum aestivum یک گیاه یک ساله و باریک‌برگ از خانواده گیاهان گندمی یا Poaceae می‌باشد. گندم به دو صورت در ایران در مناطق مختلف کشت می‌شود که براساس نحوه آبیاری به دو کشت آبی و دیم تقسیم می‌شوند. انتخاب مدل کشت براساس شرایط اقلیمی و بارش‌های سالیانه تعیین می‌شود.
گندم در تولید بسیاری از محصولات غذایی نقش اساسی دارد و عمده‌ترین آن تولید نان به عنوان یک غذای پرمصرف و کلیدی می‌باشد. در صورت عدم تولید با بازده مناسب میزان برداشت کاهش خواهد داشت و در نتیجه آن کشور در تامین آرد مصرفی صنایع مختلف دچار مشکل خواهد شد و باید این محصول را به صورت وارداتی تامین کند.
مراحل کاشت گندم
برای کاشت گندم در مرحله اول باید اقدام به آماده‌سازی زمین نمود که توسط ادوات کشاورزی مختلفی این کار قابل انجام است. خاک‌ورزی با خاک‌ورزهای مرکب یکی از راه‌های آماده‌سازی بستر برای کشت است. این ادوات از چند خاک‌ورز که هر یک فرایند خاصی را انجام می‌دهند تشکیل شده و برای سهولت بیشتر و بالا رفتن سرعت آماده شدن زمین از این دستگاه‌ها استفاده می‌شود.
با استفاده از خاک‌ورزهای مرکب می‌توان بقایای گیاهی را بر روی سطح خاک در میزان قابل قبولی حفظ نمود و از طرفی از تجمع آنها که می‌تواند سبب بروز پوسیدگی در بذر شود جلوگیری کرد. برای تجزیه بقایای گیاهی موجود در خاک مصرف 10 تا 15 درصد کود ازته در زمان کاشت ضروری است.
یکی دیگر از روش‌های کاشت گندم، کاشت بذرها به صورت مستقیم در خاک بدون انجام عملیات خاک‌ورزی است. در این روش باید از علف‌کش‌های پیش رویشی مثل ترفلان برای کاهش جوانه‌زنی بذرهای علف‌های هرز استفاده نمود. برای کاشت بذرها بدون خاک‌ورزی از کارنده‌هایی که بتواند بقایای گیاهی را به صورت مناسبی کنار بزند و بذر را در عمق مناسب قرار دهد استفاده می‌شود. معمولا در این روش کاشت رطوبت کافی برای جوانه‌زنی بذور توسط بقایای گیاهی تامین می‌شود. برای این که گیاهچه بتواند به سرعت خود را از بقایای گیاه بالا بکشد و به لحاظ ارتفاع رشد مناسبی داشته باشد باید از کودهای ازته بیشتری در مقایسه با روش‌های خاک ورزی استفاده نمود. همچنین در بعضی استان‌ها که در زمستان شرایط محیطی برای توسعه بیماری‌ها و علف‌های هرز مساعد است، مثل استان گلستان، توصیه می‌شود تا از روش بدون خاک‌ورزی برای کاشت گندم استفاده کنند.
تغذیه گندم
باید براساس اندازه‌گیری مواد مغذی موجود و کمبودهای آن در خاک و بافت گیاه که توسط روش‌های اندازه‌گیری مختلفی بدست می‌آیند اقدام به تغذیه گندم نمود.
برای مصرف کودهای ازت، به دلیل تحرک بالای آن در خاک و نقش موثر آن در کیفیت دانه‌ها توصیه می‌شود تا در خاک‌هایی که بافت سنگینی دارند در حدود یک سوم از کل کود ازت مصرفی قبل از کاشت، یک سوم در مرحله پنجه‌دهی و یک سوم در مرحله تشکیل ساقه استفاده شود. در خاک‌های سبک باید یک چهارم در مرحله پیش از کاشت، یک چهارم در مرحله پنجه‌دهی، یک چهارم در تشکیل ساقه و یک چهارم در مرحله گلدهی بکار گرفته شود.
در خصوص کودهای فسفره باید تمامی کود فسفره مصرفی را پیش از کاشت به زمین داد. فسفر نقش بسیاری در توسعه ریشه و پنجه‌دهی دارد. از آنجایی که عنصر فسفر در خاک تحرک کمی دارد بهتر است تا با کودکار در نزدیکی محل کاشت بذر با فاصله‌ای در حدود 5 تا 10 سانتی‌متر قرار گیرد. در شرایطی که میزان کشت و مصرف کود فسفره پایین است بهتر است از کوددهی به صورت نواری به جای دست‌پاش استفاده کرد.
از بهترین کودهای فسفره نیز می‌توان به کود سوپر فسفات تریپل و کود دی آمونیوم فسفات اشاره کرد.
کاربرد کودهای پتاسیم نیز مشابه کودهای فسفر به صورت پیش از کاشت است. اگر کود پتاسیم به صورت پیش از کاشت در خاک وارد نشود باید کود کلرور پتاسیم به صورت سرک در دو الی سه نوبت همراه با کودهای ازته در مراحل اولیه رشد استفاده شود.
در خاک‌های غیر شور مصرف کود سولفات پتاسیم یا کلرور پتاسیم تفاوتی ندارد ولی در خاک‌های شور بهتر است از کود سولفات پتاسیم استفاده شود.
کودهای ریزمغذی و یا اصطلاحا میکرو، برای رشد و توسعه مناسب گندم ضروری می‌باشد. کمبود عناصر ریزمغذی بیشتر در خاک‌های با بافت شنی و اسیدیته قلیایی و یا فرسایش یافته بیشتر بروز خواهد کرد. بعضی خاک‌های آهکی نیز کمبود عناصر ریز مغذی از خود نشان می‌دهند.
توصیه می‌شود برای مقابله با کمبود عناصر ریزمغذی، پیش از کاشت اقدام به استفاده از این کودها نمود و در غیر این صورت با غلظتی در حدود 2 الی 3 در هزار در مرحله پنجه‌دهی کامل، اوایل ساقه رفتن و یا حتی در مرحله گلدهی محلول پاشی شود.
اسیدهای هیومیک در بهبود شرایط شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی خاک نقش موثری ایفا می‌کنند. کودهای هیومیک اسید را می‌توان به دو صورت بذرمال یا از طریق سیستم آبیاری و محلول پاشی استفاده نمود.
کاربرد کودهای جلبک دریایی در رشد گندم تاثیر بسیار مثبتی داشته است. بکاگیری کودهای آمینواسید در تنش سرمایی به میزان 1 تا 2 لیتر در هکتار برای کاهش خسارت سرما توصیه می‌شود.
معرفی جو
گیاه جو با نام علمی Hordeum vulgare مشابه با گندم یک گیاه یک ساله، باریک برگ و علفی است که همراه با گندم در خانواده گیاهی Poaceae قرار می‌گیرد. از دانه، کاه و علوفه سبز این گیاه از گذشته تا کنون برای مصرف غذای دام استفاده می‌شده است. گیاه جو علاوه بر ارزش غذایی و اقتصادی بالا، مقاومت خوبی نسبت به کم آبی و تنش شوری خاک دارد. گیاه جو برای رشد و بارور شدن آب و هوای خنک و مرطوب را می‌پسندد.
کاشت جو
مراحلی که برای آماده‌سازی زمین قبل از کشت گندم شرح داده شد در خصوص کشت جو نیز صادق است. اما نکته‌ای که در خصوص کشت جو اهمیت دارد حفظ هرچه بیشتر رطوبت خاک در اراضی دیم است. برای حفظ رطوبت در اراضی دیم باید براساس اقلیم و بارش‌ها با استفاده از گاوآهن‌های مخصوصی اقدام به خاک‌ورزی نمود.
یکی از کلیدی‌ترین مراحل کاشت جو، تراکم بذر است. تراکم بذر نقش مهمی در افزایش بازدهی و کیفیت محصول دارد و در صورت کشت با تراکم بیش از آنچه توصیه شده است، مشکلاتی نظیر ورس ساقه و شدت یافتن بیماری‌ها و آفات و.. را در پی خواهد داشت. کاربرد بذرهای اصلاح شده نسبت به بذرهای سنتی اولویت دارند.
آبیاری جو
نیاز آبی گیاه جو در مقایسه با گیاه گندم کمتر است و این به این جهت است که طول دوره زندگی گندم بیشتر از جو می‌باشد. مقدار آب مصرفی برای جو های کشت شده در کشت پاییزه بیشتر از کشت بهاره است و به میزانی در حدود 4 تا 7 هزار متر مکعب در هکتار می‌باشد. در شرایطی که میزان بارش‌ها در سال کمتر از 400 میلی‌متر باشد آبیاری باید به روش‌های سطحی و یا بارانی انجام شود. در کشت دیم حداقل میزان بارندگی مورد نیاز 250 میلی‌متر می‌باشد.
تغذیه گیاهی جو
مشابه با هر گیاه دیگری برای اینکه تغذیه به خوبی انجام شود و این تغذیه هدفمند باشد و منجر به افزایش کیفیت و کمیت محصول شود، لازم است تا کوددهی براساس نیازها و کمبودهای خاک و گیاه انجام شود. بدین منظور انواع آزمایش‌های تجزیه خاک و گیاه طراحی و اجرا می‌شوند و براساس آن توصیه کودی به کشاورز ارائه خواهد شد.
کودهای نیتروژته در افزایش تعداد ساقه و دانه و نیز وزن دانه نقش مهمی ایفا می‌کند. میزان و تعداد دفعات مصرف کودهای نیتروژن براساس اقلیم و نیاز گیاه تعیین می‌شود. محرک بودن نیتروژن در خاک سبب می‌شود تا به راحتی از دسترس گیاه خارج شود و به همین دلیل کودهای نیتروژنه باید به صورت تقسیطی و طی چند مرحله به خاک اضافه شود.
در خاک‌های با بافت سبک (شنی) 3 تا 4 بار و در خاک‌های سنگین و رسی 2 تا 3 بار در مراحل قبل از کاشت، بعد از پنجه‌زنی کامل و مراحل تشکیل ساقه اولیه و خوشه رفتن توصیه می‌شود تا از کودهای نیتروژنه استفاده شود.
عنصر فسفر یکی از عناصر مهم در تغذیه جو می‌باشد. گیاه جو نیاز بیشتری به فسفر نسبت به سایر غلات دارد. کودهای فسفره را باید در هنگام کاشت به خاک اضافه نمود. بهترین فرم‌های کود فسفره، کودهای سوپرفسفات تریپل و یا دی آمونیوم فسفات می‌باشند.
پتاسیم یکی دیگر از عناصر مهم و کلیدی برای افزایش کیفیت و کمیت محصول جو است. مقاومت گیاه در برابر تنش‌های محیطی مثل دما و یا خوابیدگی ساقه در گرو تامین پتاسیم به میزان کافی است. برای تامین پتاسیم مورد نیاز گیاه کودهای کلرور پتاسیم و یا سولفات پتاسیم در هنگام کشت توصیه می‌شود.
کودهای ریزمغذی و یا میکرو نیز نقش مهمی در بهبود عملکرد و کیفیت محصول جو ایفا می‌کنند. از آنجایی که در اکثر خاک‌های کشور میزان آهک و فسفر بالاست و اسیدیته خاک نیز بالا می‌باشد عناصری مثل روی، آهن و مس توانایی جذب شدن نخواهند داشت. توصیه می‌شود تا کودهای ریزمغذی پیش از کاشت به خاک داده شود تا از بروز مشکلات ناشی از کمبود این عناصر جلوگیری شود.
جمع‌بندی
در این مقاله نکاتی در خصوص کاشت و پرورش دو محصول کشاورزی بسیار مهم یعنی گندم و جو پرداخته شد و نکاتی در خصوص کاشت و تغذیه آنها بیان شد تا با کمک این مطالب بتوانید نسبت به این گیاه و روش‌های تغذیه و کاشت آنها اطلاعات بیشتری کسب کنید.
