شناخت مهمترین آفات کلزا
شناخت مهمترین آفات کلزا
گیاه کلزا یکی از گیاهان خانواده کلمیان (Brassicaceae) می‌باشد که با اسم علمی Brassica napus L. شناخته می‌شود. این گیاه به جهت داشتن میزان زیادی (در حدود 35 تا 40 درصد) روغن در دانه‌های خود از اهمیت زیادی در صنایع غذایی به‌ویژه تهیه انواع روغن‌های خوراکی برخوردار است. زراعت کلزا از حدود 3 هزار سال پیش در هندوستان آغاز شد و در ابتدا به عنوان روغن چراغ استفاده می‌شده است و بعدها به عنوان روغن خوراکی کاربرد پیدا کرد.
تولید تجاری این گیاه به منظور بهره‌برداری از روغن آن برای اولین بار در کانادا در سال 1942 برای تهیه روغن روان‌ساز که در جنگ جهانی دوم کاربرد داشت آغاز شد. با گسترش قحطی ناشی از جنگ، این روغن به سبد غذایی راه پیدا کرد. در سال 1968 رقمی از گیاه کلزا که میزان اوریک اسید کمی داشت در کشور کانادا تولید شد. رقم‌های میداس، تورچ و اسپان از اولین ارقام اصلاح شده با میزان اوریک اسید پایین هستند که در کشور کانادا کشت شدند. در سال 1974 رقمی از این گیاه با نام تاور معرفی شد که به اسم دو صفر نیز معروف بود زیرا اسید اوریک و گلوکسینولیت پایینی داشت. ارقامی که علاوه بر اوریک اسید و گلوکسینولیت کم، میزان فیبر کمتری نیز دارند به سه صفر شهرت دارند. از بین این ارقام می‌توان به رقم کندل اشاره کرد.
گیاه کلزا نیز مانند سایر گیاهان زراعی در معرض خسارت انواع آفات و بیماری‌های گوناگون قرار می‌گیرد و این عوامل می‌توانند در صورت عدم کنترل مناسب، خسارت شدیدی را به این مزارع وارد کنند. در این مقاله ما به معرفی آفات کلزا و روش‌های کنترلی آن‌ها خواهیم پرداخت:
- شته مومی:
در بین آفاتی که گیاه کلزا را برای تغذیه انتخاب می‌کنند انواعی از شته‌ها دیده می‌شوند. در این بین شته مومی کلزا با نام علمی Brevicoryne brassica L. یکی از مهمترین شته‌های آسیب‌زا به گیاه کلزاست. این حشره می‌تواند مستقیما به دانه‌های روغنی خسارت وارد کند. دمای هوا می‌تواند خسارت این حشره را افزایش دهد و در آب و هوای گرم و مرطوب خسارت این آفت افزایش می‌یابد. مقاومت این آفت در برابر سرمای زمستان بالا بوده و در دمای 5 درجه سلسیوس فعالیت آن شروع می‌شود. این آفت از برگ، گل، ساقه و خورجین‌های کلزا تغذیه کرده و می‌تواند سبب از بین رفتن کامل گیاه شود. استفاده از کودهای نیتروژنه بالا و آبیاری بیش از اندازه از عوامل تشدید خسارت این آفت هستند. برای کنترل این آفت می‌توان از سموم شته‌کش نظیر پریمور و یا مالاتیون استفاده کرد. از زمان مشاهده این آفت در مزرعه باید فرایند سمپاشی آغاز شود.
- کک برگی چلیپاییان:
این گروه از حشرات سوسک‌های ریزی هستند که به واسطه داشتن قدرت جهندگی به این نام نامیده می‌شوند. این حشره با نام علمی Phyllotrata cruciferae از آفات گیاه کلزاست. این آفت زمستان را به صورت حشره بالغ و کامل در پناهگاه‌های خود که از جنس بقایای گیاهی هستند سپری می‌کند. با گرم شدن هوا این حشره از پناهگاه خود خارج شده و شروع به تغذیه از برگ‌های گیاهچه‌ای کلزا می‌کند.در بهار و تابستان حشرات نر و ماده این آفت جفتگیری کرده و لاروهای حاصل از آن از ریشه و ساقه گیاه میزبان خود را مورد حمله قرار می‌دهد. حشرات بالغ برگ‌ها و لاروها ریشه و ساقه گیاه کلزا را مورد تغذیه خود قرار می‌دهند. خسارت حشرات بالغ به صورت سوراخ‌های متعددی روی سطح برگ نمایان خواهند شد. به منظور مبارزه و کنترل این آفت خسارت زا در کشت و کار گیاه کلزا از سموم تماسی مثل کلرپیرفوس، مالاتیون و یا کنفیدور می‌توان استفاده کرد. ضدعفونی بذور با قارچکش نیز می‌تواند برای کنترل این افت در ابتدای فصل موثر باشد.
- سوسک منداب (Entomoscelis adonidis):
یکی دیگر از آفات مهم گیاه کلزا، سوسک منداب است. این حشره در مرحله تخم زمستان را سپری می‌کند و لاروهای خارج شده از تخم‌های این آفت تغذیه را از برگ‌ها آغاز می‌کنند. حشرات بالغ نیز در ادامه به برگ‌های این گیاه خسارت قابل توجهی وارد می‌کنند. عمده خسارت این حشره در مرحله رشد رزت (Rosette) گیاه کلزا می‌باشد. به جهت کنترل این آفت نیز می‌توان از سموم تماسی نظیر کلرپیرفوس و مالاتیون در دز مناسب استفاده کرد.
- سوسک‌های گرده خوار:
این سوسک‌ها در حالت بلوغ درون غنچه تخمریزی کرده و لاروهای حاصل با تغذیه از پرچم‌ها خسارت ایجاد می‌کنند. زمانی که جمعیت لاروها بالا باشد می‌توانند به ساقه نیز حمله کرده و در این ناحیه خسارت ایجاد کنند. دو گونه س.سک گرده خوار با نام‌های Epicometis hirts و Oxythyrea cinctella در مزارع کلزا در ایران به عنوان آفت گرده خوار شناسایی شده‌اند.
در مناطق معتدل کشور ظهور حشرات گرده‌خوار با اتمام دوره گلدهی گیاه کلزا همراه است گه این موضوع سبب می‌شود گیاه از خسارت این آفت در امان باشد اما در نواحی سرد ظهور این حشره با باز شدن غنچه‌ها تطابق کامل دارد و به همین دلیل خسارت ارقام پاییزه نسبت به بهاره بسیار بالاتر خواهد بود.
به منظور کنترل این آفت در مناطق معتدل و سرد از سم فوزالون با رعایت نکات ایمنی و حفاطت از زنبورهای عسل، در دز توصیه شده پیشنهاد می‌شود.
- سفیده بزرگ کلم (Pieris brassica):
سفیده کلم از آفات مهم گیاه کلم است اما می‌تواند به کلزا نیز خسارت وارد کند. این آفت زمستان را به صورت شفیره سپری کرده و در اوایل بهار حشره بالغ آن ظاهر می‌شود. این حشره در سال بین 2 تا 4 نسل ایجاد می‌کند. بر حسب شرایط منطقه‌ای ممکن است چند مرحله مبارزه با این آفت مورد نیاز باشد. لاروهای این آفت از بخش‌های بین رگبرگی تغذیه کرده و تنها رگبرگ‌ها را باقی می‌گذارند. برای مبارزه با این آفت باید از سمومی مثل فوزالون یا مالاتیون در دز توصیه شده استفاده کرد.
- سرخرطومی دانه (Ceuthrhynchus assimilis):
این حشره آفت، خورجین‌های گیاه کلزا را در فصل گلدهی یا بعد از آن مورد حمله قرار می‌دهد. حشرات بالغ در داخل خورجین‌ها تخم ریزی کرده و لاروها از دانه‌های در حال تشکیل و نمو تغذیه می‌کنند. با تغذیه لاروها، حفره‌هایی در خورجین ایجاد می‌شود. در صورت شیوع این آفت در مزرعه سبب خسارت قابل توجهی در مقدار 20 تا 30 درصد شود.
- سن‌های لیگوس (Lygus spp.):
این حشرات دامنه میزبانی وسیعی دارند که می‌تواند به گیاه کلزا نیز خسارت وارد کند. این سن‌ها برخی از خورجین و برخی از شیره نقاط نموی گیاه تغذیه می‌کنند. این سن‌ها در دوره گلدهی روی کلزا تخمریزی کرده و سبب بروز خسارت به گل کلزا و تشکیل خورجین‌های ضعیف می‌شود و سبب چروکیده شدن بذرها می‌شود. کاربرد دشمنان طبیعی این حشره و استفاده از روش‌های زراعی از قبیل حذف علف‌های هرز خانواده چلیائیان، سمپاشی نهرهای آب و به زیر خاک کردن بقایای گیاهان در کنترل این آفت موثر است.
- انواع کنه‌های خسارت‌زا:
کنه پا قرمز زمینی (Halotydnus destructor)، کنه پا قرمز (Blue oat mite) و کنه Bryobia sp. از کنه‌های خسارت زا به گیاه کلزا هستند. این کنه‌ها از گیاهچه پس از خروج از بذر تغذیه می‌کنند. کنه پا قرمز به گیاه کلزا در مرحله بلوغ حمله می‌کند و روی گیاه سوراخ‌هایی را ایجاد می‌کند. کنه Bryobia sp. به گیاهچه‌های کلزا حمله کرده و سبب فنجانی شدن برگ‌های کوتیلدونی خواهند شد.
در این مقاله به اهمیت گیاه کلزا و بررسی چند مورد از مهمترین آفات این گیاه اقتصادی پرداخته شد. کنترل آفات معرفی شده در مزارع کلزا می‌تواند سبب افزایش عملکرد و کیفیت محصول شود.
