آشنایی با مگس سنوزیا و بکارگیری آن در کنترل آفات

 آفات و بیماری های مختلف در کشاورزی یکی از معضلات و عوامل بازدارنده مهم آن می باشد که به صورت مستقیم سبب کاهش کمیت، کیفیت و در نهایت به خطر انداختن امنیت غذایی جامعه منجر می شود. استفاده از سموم آفتکش  شیمیایی مختلف در انواع کشت ها سابقه طولانی دارد و طی این سالیان سموم متعدد با درجات اثرگذاری و خطر برای محیط زیست و انسان و دام تولید و مصرف شد که تبعات ناشی از آن نه تنها منجر به از بین رفتن آفات و بیماری ها نشد بلکه آن سموم کارایی خود را نیز در برابر آن ها از دست داد و پدیده مقاومت شکست سموم آفتکش را رقم زد.

یکی از راه های مبارزه موثر با آفات و بیماری ها که از پدیده مقاومت در کوتاه مدت جلوگیری می کند استفاده از عوامل بیولوژیک و دشمنان طبیعی آفات و بیماری ها می باشد.

در این مطلب به معرفی مگس شکارگر سنوزیا به عنوان یک دشمن طبیعی آفات خواهیم پرداخت.

منظور از دشمن طبیعی چیست؟

در طبیعت موجودات مختلف دائم با یک دیگر درحال برهمکنش و به نوعی درگیری هستند و روابط متعددی را شکل داده اند که در این روابط گروهی شکار و گروهی شکارچی قرار گرفته اند. بسیاری از آفاتی که امروز برای ما به یک معضل بدل شده است و هزینه های متعددی را به بار آورده در اثر فقدان دشمنان طبیعی است. این دشمنان در صورتی که به جمعیت قابل اتکا در یک منطقه برسند می توانند شکار خود که آفات مورد نظر ما نیز هستند مهار کنند.

معرفی مگس سنوزیا

مگس سنوزیا با نام علمی Coenosia attenuata شناخته می شود که به خانواده مگس های Muscidae تعلق دارد. ظاهر مگس سنوزیا به مگس خانگی شباهت زیادی دارد و اولین بار در سال 1906 به عنوان دشمن طبیعی آفات مهم شناسایی و پس از آن به عنوان شکارگر آفات گلخانه‌ای مثل سفیدبالک به دنیا معرفی شد.

پراکندگی این حشره شکارگر در منطقه خاورمیانه بسیار وسیع است و تنها در ایران حدود 7 گونه از این مگس که به مگس ببری نیز معروف است شناسایی شده است. این مگس علاوه بر مهار آفات در محیط گلخانه قابلیت کنترل آفات در مزارع سویا و پنبه را نیز در مناطق مختلف شهری و روستایی دارد.

دامنه میزبانی مگس سنوزیا تا حدود زیادی گسترده است، لارو ها و حشرات بالغ این مگس می تواند سفیدبالک ها، پشه های قارچ‌خوار، مینوز سبزی و صیفی، تریپس، مگس های فاضلاب، مگس های میوه، زنجرک ها را نیز کنترل کند.

چرخه زندگی و رفتار شناسی مگس سنوزیا

مگس سنوزیا از مرحله تخم تا شروع مرحله بلوغ آن در دمای 25 درجه سلسیوس به حدود 30 تا 35 روز زمان نیاز دارد. مدت زمان لاروی و شفیرگی تقریبا برابر و در حدود 10 تا 15 روز می باشد که سه سن لاروی نیز برای آن به ثبت رسیده است. شفیره های این حشره نیز در لایه های سطحی خاک تشکیل می شود و حشره بالغ پس از ظهور کمی روی نوار های آبیاری به سر می‌برد تا شکار خود را انتخاب کند.

رفتار شکارگری در این حشره به این صورت است که در گلخانه روی قیم ها یا نوارهای آبیاری به صورت 45 درجه می نشیند و منتظر شکار، به محض مشاهده شکار به صورت عمودی به سمت آن حمله کرده و با پاهای خود شکار را گرفته و به محل قبلی خود باز می گردد. سنوزیا پس از قطع سر شکار با آرواره های قطعات دهانی به مکیدن محتویات بدن حشره آفت می پردازد. گاهی نیز بدون قطع سر از بدن میزبان خود تغذیه می کند. حدود 60 درصد شکارهای این حشره در محیط گلخانه سفید بالک ها را شامل می شود. یک مگس سنوزیا در یک ساعت می تواند تعداد 21 سفیدبالک یا 17 مگس مینوز بالغ را شکار کند.

در صورتی که در یک محیط گلخانه‌ای سن های شکارگر اوریوس خصوصا در گلخانه های خیار و فلفل هرگز حمله سنوزیا به این عوامل دیده نشده است زیرا این مگس به اهداف غیر پروازی حمله نمی کند و این سن ها به ندرت پرواز می کنند و بعضا توانایی دفاع نیز دارند.

شکارگری لاروهای سنوزیا

هر دو مرحله لاروی و بالغ مگس سنوزیا قادر به شکار حشرات آفت می باشند. لاروهای این مگس که در خاک وجود دارند تمایل زیادی به کشتن لاروهای دیگر آفات مثل پشه قارچ خوار دارند و بیشتر از اینکه تغذیه داشته باشند به کشتن لاروها می پردازند. این لاروها با ترشح سمی فلج کننده به راحتی به لارو شکار شده مسلط شده و از آن تغذیه می کند.

کاربرد سنوزیا در گلخانه

استفاده از قابلیت شکارگری مگس سنوزیا در محیط گلخانه یکی از گزینه های مقابله با آفات مکنده خطرناک مثل سفیدبالک می باشد. برای اینکه بتوان از این مگس در محیط گلخانه میزبانی کرد باید شرایط رشد و تکثیر آن را فراهم کرد. برای این منظور می توان در بستر خاکی گلخانه در دو طرف با حفر گودال هایی و پر کردن آن با ترکیبات کمپوست و قارچ های ساپروفیت پشه های قارچ خوار را جلب نموده و به دنبال آن مگس سنوزیا نیز برای تغذیه از این پشه ها به محیط خواهد آمد. این روش به دلیل خطرات احتمالی حضور آفات و بیماری های ثانویه توصیه نمی گردد اما استفاده از جمعیت تکثیر شده از این حشره در محیطی خارج از گلخانه و سپس انتقال آن به گلخانه می تواند کارآمد باشد.

برای اینکه این مگس بتواند بیشترین کارایی را در محیط گلخانه داشته باشد باید دمای گلخانه بین 14 تا 28 درجه سلسیوس باشد و کارت های زرد شکار کننده حشرات به کلی جمع شود تا سبب از بین رفتن حشره شکارچی نشود.

طی این مدت نباید از سموم حشره کش خصوصا سموم فسفره استفاده کرد زیرا سبب نابودی جمعیت حشره شکارگر سنوزیا خواهد شد. در صورتی که جمعیت این حشره در گلخانه به حد مطلوب نرسید و نیاز به استفاده از سموم شیمیایی افزایش یافت بهتر است از سموم  حشره کش ایمن برای حشرات مفید و شکارگر استفاده شود.

جمع بندی

آفات و بیماری ها در محیط های مختلف خصوصا گلخانه یکی از مشکلات کشاورزی هستند که باید برای مهار آن ها به صورت تلفیقی از روش های مختلف زیستی و شیمیایی استفاده کرد. در این بین، استفاده بیشتر از روش های بیولوژیک می تواند به کاهش پدیده مقاومت و حفظ کارایی سموم منجر شود و بدین ترتیب سلامت و امنیت غذایی جامعه تامین می شود.