آشنایی با بیماری برق زدگی نخود و راه های مبارزه با آن
نخود و عدس جزو پرمصرف ترین و محبوب ترین حبوبات در کشور محسوب می شوند که در کنار مصرف بالا در سبد غذایی، از ارزش غذایی بالایی برخوردار می باشند. در ایران در بسیاری از مناطق اقدام به کشت و پرورش این محصول می شود و نیاز سایر استان ها و مناطق به این محصول را پوشش می دهند. در استان هایی مثل استان های شمالی کشور که کشت نخود در آن ها رواج دارد سطح زیر کشت به دلیل بیماری های گیاهی مثل برق زدگی نخود و بیماری های فوزاریومی کاهش داشته است، این درحالی است که ارقام بومی نخود در ایران نسبت به این بیماری ها خصوصا برق زدگی نخود حساسیت قابل توجهی دارند.
در این مطلب به معرفی بیماری برق زدگی نخود و راه های مهار و پیشگیری از آن خواهیم پرداخت:
معرفی بیماری برق زدگی نخود
بیماری برق زدگی نخود یکی از بیماری های رایج در حبوبات بخصوص نخود و عدس می باشد که عامل آن قارچی به نام Ascochyta sp می باشد. این بیماری در شرایط آب و هوایی مرطوب و گرم خصوصا پس از بارندگی و آب و هوای آرام شیوع پیدا می کند و علائم خسارت آن در بین کشاورزان به برق زدگی معروف است.
علت این نامگذاری این است که عمده شیوع این بیماری پس از بارندگی و رعد و برق می باشد و این تصور در ذهن کشاورزان ایجاد می شود که رعد و برق سبب این بیماری و بروز لکه ها روی نخود می شود در حالی که این شرایط تنها مقدمات بروز بیماری و گسترش آن را فراهم می کنند.
میزبان های متعددی برای این بیماری وجود دارند و تا کنون خسارت این قارچ روی آن ها مشاهده شده است که از این بین می توان به کلزا، عدس، لوبیا، یونجه، شبدر، خردل، گل کلم، علف های هرز تاج خروس، پیچک و تاجریزی اشاره کرد.
برق زدگی نخود بیشتر در مناطق گرم و مرطوب نخودکاری ایران دیده می شود.
علائم خسارت بیماری برق زدگی نخود
خسارت بیماری برق زدگی نخود در تمامی مراحل رشدی گیاه میزبان می تواند به وقوع بپیوندد. این خسارت اگر در مرحله گلدهی یا پیش از آن باشد موجب خسارت 100 درصدی خواهد شد در حالی که در زمان رسیدگی خسارت بیماری کاهش خواهد داشت اما همچنان به لحاظ مبارزه با اهمیت خواهد بود.
موضوع مهمی که در خصوص این بیماری قابل توجه است، دامنه خسارت آن در یک بوته می باشد، این بیماری می تواند تمام بخش های گیاهی مثل برگ، ساقه، غلاف و دانه را آلوده کرده و علائم خسارت روی آ« ها قابل مشاهده می باشد. خسارت روی غلاف و خصوصا دانه اثر مستقیم بر بازارپسندی و حتی میزان برداشت محصول خواهد داشت.
- نشانه های عمومی بیماری:
اولین نشانه ها از آلودگی به این بیماری در برگ های جوان تر شاخه ها ظاهر می شود که به صورت چند لکه کوچک بافت مرده قابل مشاهده است. در صورتی که شرایط برای وقوع و گسترش بیماری مساعد باشد، این لکه ها گسترش داشته و به هم می پیوندند و می توانند برگ ها و جوانه های دیگر را نیز آلوده کنند.
در صورتی که شرایط برای توسعه بیماری فراهم نباشد، یعنی آب و هوای خشک و گرم در منطقه برقرار باشد، گیاه آلوده از بین نمی رود و تنها زخم های مجزا روی برگ ها، دمبرگ ها، ساقه و غلاف ها دیده می شود.
- علائم بیماری روی برگچه ها:
این بیماری روی برگچه ها به صورت لکه های مدور با حاشیه قهوه ای و مرکز خاکستری دیده می شود و اندام های باردهی این قارچ به صورت دایره هایی با مرکز مشترک در این لکه ها در حال فعالیت می باشند.
- علائم روی ساقه ها و دمبرگ ها:
این نشانه ها در ساقه و دمبرگ به صورت تخم مرغی وارونه یا کشیده بوده که حاوی قارچ عامل بیماری می باشد. اندازه این زخم ها بسیار متغییر است و برخی از آن ها ممکن است تا 4 سانتی متر نیز طول داشته باشد. ساقه ها و دمبرگ ها در محل حلقه آلودگی دچار شکستگی خواهند شد.
- علائم روی غلاف ها:
نشانه های این بیماری روی غلاف های آلوده، به صورت زخم های بزرگ و معمولا گرد به قطر حداکثر 0.5 سانتی متر بوده و دوایر متحد المرکز که نقاط سیاه رنگ در مرکز لکه که اندام های باردهی قارچ هستند قابل مشاهده می باشد. آلودگی دانه ها در یک غلاف در اثر گسترش آلودگی این اندام رخ خواهد داد.
- علائم روی دانه ها:
آلودگی دانه ها در یک غلاف با تغییر رنگ دانه به قهوه ای همراه است. در دانه های آلوده می توان فرورفتگی هایی عمیق، کروی یا نامنظم مشاهده کرد که حتی با چشم غیر مسلح نیز ساختار های فعال قارچ روی آن ها قابل مشاهده خواهد بود.
روش های پیشگیری و شناسایی
در صورت مساعد بودن شرایط منطقه(مرطوب و گرم به همراه بارندگی) تحت کشت نخود و سایر میزبان های نام برده شده، باید نسبت به پایش مزرعه برای وقوع این بیماری اقدام کنید. این بیماری به صورت لکه ای در مزرعه دیده می شود و بوته های آلوده به صورت صاعقه زده، خشک و زرد به نظر می رسند.
بقا و زمستانگذرانی قارچ عامل بیماری
همانطور که گفته شد، شرایط مساعد برای وقوع و گسترش بیماری، بارندگی شدید به همراه وزش باد می باشد. زمستان گذرانی این قارچ، روی بقایای گیاهی آلوده و همچنین بذر های آلوده انجام می شود که مهمترین عامل گسترش و پخش این بیماری در یک منطقه، بذر های آلوده می باشد.
میزان حساسیت این بیماری به آلودگی مزرعه به قدری بالاست که حتی با آلودگی 1 درصد از بذر کشت شده نیز کل مزرعه به این بیماری دچار خواهد شد.
در شرایط دمایی شبانه حدود 10 درجه سلسیوس و روز حدود 20 درجه سلسیوس که با بارندگی همراه با روز های ابری همراه باشد این بیماری به شدت گسترش خواهد داشت.
رشد رویشی مهار نشده در بخش های هوایی یک بوته می تواند شرایط برای وقوع این بیماری را تسهیل کند.
مدیریت بیماری برق زدگی نخود
به منظور کنترل این بیماری، لازم است تا پایش همواره مزرعه خصوصا در کشت پاییزه نخود در مناطق مستعد بیماری انجام شود. بیماری در بوته های کوچک زودتر ظاهر می شود و با مساعد بودن شرایط آلودگی گسترش خواهد داشت.
برای مهار این بیماری لازم است تا روش های ترکیبی همراه با روش های شیمیایی استفاده شود. این روش ها شامل:
- تناوب زراعی:
با توجه به طول عمر کوتاه قارچ عامل این بیماری در خاک، انجام تناوب زراعی دو ساله با گیاهان غیر میزبان مثل غلات ضروری است.
- کشت مخلوط نخود به همراه جو و یا گندم در کنترل بیماری موثر است.
- استفاده از بذر های سالم و گواهی شده به دلیل نقش موثر بذر های آلوده در گسترش بیماری الزامی است.
- استفاده از ارقام مقاوم:
ارقام بومی و رایج در ایران مانند بیونیج، گریت، جم و کوروش و سایر ارقام محلی به این بیماری حساس می باشند. ارقام مقاوم به این بیماری شامل هاشم، آرمان، عادل و سارال می باشند که باید در اولویت کشت در مناطق با سابقه وقوع بیماری باشند.
- ضدعفونی بذر:
بذر های مورد استفاده برای کاشت باید با سموم قارچ کش نظیر تیابندازول با دز 2 در هزار و یا مانکوزب با دز 2 در هزار ضدعفونی و سپس کاشته شوند.
- تغذیه کودی:
به منظور کاهش حساسیت بوته های میزبان به این بیماری، باید نسبت به تعادل در استفاده از کود های مختلف توجه شود. کود های ازته رشد رویشی بیش از اندازه در بوته ایجاد می کند که شرایط مساعدی برای گسترش بیماری فراهم خواهد کرد. استفاده از کود های شیمیایی یا ارگانیک که با ترکیب پتاسیم و کلسیم بالا در اولویت استفاده قرار دارند تا گیاه نسبت به بیماری های مختلف خصوصا برق زدگی مقاومت بیشتری پیدا کند.
جمع بندی
بیماری های گیاهی در محصولات مختلف می توانند خسارات زیادی را تحمیل کنند و باید نسبت به شناسایی و مهار به موقع آن ها اقدام شود. در این مطلب بیماری برق زدگی نخود به عنوان عامل مهم خسارت زا در نخود، عدس، لوبیا و.. معرفی و راه های گسترش و مهار آن نیز بررسی و شرح داده شد تا با این بیماری بیشتر و بهتر آشنا شده و بتوانید به شکلی موثر با آن مبارزه کنید.
