کودهای آلی مواد غذایی لازم برای گیاهان را تامین می کنند و علاوه بر این در اصلاح ساختار فیزیکی خاک نیز نقش مهمی دارند. اثرات مفید کودهای آلی بر رشد گیاهان برای مدتی طولانی (3 تا 4 سال) در خاک حفظ می شود. وجود مواد آلی کافی در خاک شرایط مناسبی برای رشد و نمو و تکثیر موجودات زنده خاک را فراهم ساخته و از این طریق بر باروری خاک می افزایند. 

انواع کودهای آلی

1- کود حیوانی

منظور از کود حیوانی مجموعه ای از مواد بستری، ادرار و مدفوع گاو، گوسفند، مرغ یا حیوان دیگری است که از محل نگهداری آنها بدست می آید. درصد مواد غذایی کود حیوانی و کیفیت فیزیکی آن به عواملی مثل نوع حیوان، مواد بستری، پوسیدگی کود، تغذیه دام و میزان آلودگی کود به بذر علف های هرز، تخم آفات و اسپور عوامل بیماری زا بستگی دارد. به طور کلی درصد نیتروژن، فسفر و پتاسیم کود مرغی از کود گاوی و گوسفندی بیشتر است. به طور متوسط با مصرف 10 تن کود دامی در یک هکتار به ترتیب مقدار 50 و 25 و 50 کیلوگرم نیتروژن، فسفر و پتاسیم به خاک اضافه می شود. از آنجا که کود دامی به تدریج طی 3 الی 4 سال در اختیار گیاه قرار می گیرد، بسته به نوع تناوب زراعی هر چند سال یکبار مقدار 30 الی 40 تن کود دامی در هکتار مورد استفاده قرار می گیرد.

کود دامی باید کاملا پوسیده و تخمیر شده باشد تا گیاه بتواند از آن استفاده کند و چون پوسیدن کود حیوانی مستلزم گذشت زمان است، بهتر است 3 الی 4 ماه قبل از کشت محصول آن را با خاک مخلوط نمود. کود حیوانی را معمولا در زمان شروع عملیات تهیه بستر بر سطح خاک می پاشند و با وسایلی مانند گاو آهن، دیسک یا کولتیواتور با خاک تا عمق 15 سانتیمتری مخلوط می کنند.

در زراعت سنتی و اراضی کوچک، کود حیوانی را بصورت کپه هایی در مزرعه قرار می دهند و سپس آن را با بیل بر سطح خاک پخش کرده و با خاک مخلوط می کنند. اما در زراعت مکانیزه از دستگاه کودپاش حیوانی استفاده می شود. این دستگاه شبیه به یک تریلر است که در کف آن یک نوار نقاله قرار دارد. نوار نقاله کود را به سمت عقب و خارج از تریلر هدایت کرده و روی یک مارپیچ گریز از مرکز میریزد، در نهایت چرخش مارپیچ کود را به اطراف پرتاب می کند. بدیهی است در این حالت نیز پس از پخش کود دامی باید هرچه زودتر نسبت به مخلوط کردن آن با خاک اقدام نمود تا از هدر رفتن عناصر غذایی بخصوص نیتروژن جلوگیری شود.

2- کمپوست

مخلوطی از زباله های خانگی، کاه و بقایای گیاهی و حیوانی را پس از تخمیر میتوان به عنوان کمپوست برای تقویت و حاصلخیزی زمین مورد استفاده قرار داد. کمپوست در مزارعی که به کود حیوانی دسترسی ندارند، از جمله در مناطق کشاورزی حاشیه شهرها و در تقویت حاصلخیزی باغ ها، چمنزارها، سبزی کاری، فضای سبز و... اهمیت دارد. برای تهیه کمپوست به روش سنتی مواد مزبور را در مکانی سایه دار به صورت لایه های نازک با ضخامت 7-10 سانتیمتر (روی سطح خاک یا درون حفره ای) روی هم جمع آوری می کنند. بهتر است برای سرعت بخشیدن به فرآیند 700-1000 گرم فسفات آمونیوم به آن اضافه کنیم و با افزودن لایه های بعدی زباله، از طریق آبپاشی مرتب آن را مرطوب نگه داریم و هر از گاهی (2 هفته یکبار) آن را زیر و رو کنیم. زمانی کمپوست آماده و قابل استفاده است که تمام اجزای آن کاملا پوسیده و پودر شده باشد و از هم قابل تشخیص نباشند. به این ترتیب بسته به نوع موادی که در تهیه کمپوست بکار میرود، تخمیر و آماده شدن آن بین 6 تا 12 ماه زمان نیاز دارد. امروزه کارخانه هایی وجود دارند که زباله ها را در مدت کم و با روشی بهداشتی به کمپوست تبدیل می کنند. این کارخانه ها علاوه بر بازیافت مواد به بهداشت محیط نیز کمک می کنند.

3- کود سبز

سومین نوع از انواع کودهای آلی، کود سبز است. این اصطلاح به زیر خاک نمودن مواد گیاهی پوسیده نشده اطلاق می شود. برای این منظور گیاهان علفی و سریع الرشدی که دارای شاخ و برگ زیاد هستند مانند شبدر را در مزرعه کشت نموده و پس از اینکه به حد قابل توجهی از رشد رسیدند، آن را بوسیله گاو آهن برگردان دار زیر خاک می کنند. این عمل باعث پوسیدن گیاه در خاک شده، تولید هوموس می کند و ضمن بهبود خاصیت فیزیکی خاک موجب بازگشت مواد معدنی جذب شده به خاک می گردد. کود سبز عملا مواد غذایی جدید به خاک اضافه نمی کند و در حقیقت آنچه را که در طی رشد و نمو خود از خاک جذب کرده به خاک برمی گرداند.