معرفی آفات مهم چغندرقند
معرفی آفات مهم چغندر قند
چغندر قند یکی از محصولات کشاورزی مهم و استراتژیک محسوب می‌شود و تامین بخش زیادی از قند و شکر از کشت و کار چغندر قند تامین می‌شود. در کشور ما کشت و کار چغندر قند در بسیاری از استان‌ها رواج دارد و بخشی از اقتصاد این مناطق را تشکیل می‌دهد. بنابراین، توجه به عوامل محدود کننده کشت و کار این محصول مهم لازم و ضروری است. در این مقاله به معرفی آفات زیان‌بار چغندر قند خواهیم پرداخت:
معرفی چغندر قند
چغندر با نام علمی Beta vulgaris متعلق به خانواده گیاهی Chenopodiaceae است. گیاهان این خانواده عموما مقاومت خوبی نسبت به شوری دارند. مبدا و خاستگاه این گیاه غرب آسیا و سواحل مدیترانه است. براساس اسناد تاریخی، این گیاه در حدود 800 سال پیش از میلاد در باغ‌های پادشاه بابل کشت می‌شده. همچنین در روم و یونان باستان به عنوان یک مکمل غذایی باارزش استفاده می‌شده است.
چغندرهای زراعی اکثرا عضوی از گونه B. vulgaris هستند که شامل چهار گروه چغندر باغی (لبویی)، چغندر برگی، چغندر قند و چغندر علوفه‌ای می‌شوند. چغندر قند شامل انواعی از چغندرهای ریشه‌ای می‌شود که در طول زمان توسط انسان‌ها اصلاح و انتخاب شده‌اند و به شکل امروزی درآمده‌اند و در ارقام مختلف یافت می‌شوند.
چغندر از نظر گیاهشناسی یک گیاه دوساله محسوب می‌شود که در سال اول برگ‌های براق با دمبرگ قطور تولید می‌کند و به تدریج در ریشه خود ساکارز (نوعی قند) را ذخیره می‌کند. در سال دوم زندگی، تحت تاثیر تنش سرمایی ساقه گل‌دهنده تولید می‌کند و قند ذخیره شده را صرف تولید گل و بذر می‌کند. بوته‌هایی که با این وضعیت روبه‌رو می‌شوند ریشه خشک و چوبی خواهند داشت و این بوته‌ها در کارخانه‌ها پذیرش نخواهند شد.
گیاهچه حاصل از بذر در آغاز رشد وارد یک دوره رشد رویشی می‌شود که در این مدت رشد ریشه نسبت به رشد بخش‌های هوایی کمتر می‌باشد به طوری که یک گیاهچه با عمر 6 هفته ریشه نسبتا کوچکی دارد. از مرحله 8 تا 10 برگی به بعد، رشد ریشه نیز به نسبت بخش‌های هوایی افزایش خواهد یافت. بین اندازه ریشه و میزان ساکارز رابطه مستقیم برقرار نیست و این یک چالش برای اصلاح کنندگان این گیاه است.
آفات مهم چغندر قند
آفات چغندر قند به چند گروه برگخوارها، طوقه برها و سرخرطومی‌ها تقسیم می‌شود. در این بخش به معرفی چند آفت مهم از هر گروه خواهیم پرداخت:
- طوقه برها:
این آفات از راسته بالپولکداران (Lepidoptera) و خانواده حشرات Noctoidae می‌باشند. این آفات در مرحله لاروی خسارت شدیدی به بوته‌های جوان وارد می‌کنند. این خسارت در برخی مناطق می‌تواند به میزانی باشد که کشاورزان را وادار به کشت مجدد می‌کند. کنترل این آفت در مناطق چغندر کاری اهمیت ویژه‌ای دارد. جنس Agrotis شامل چند گونه از طوقه برها می‌شود مثل A. ipsiliom .
شکل‌شناسی آفت
حشره کامل در حالت بلوغ شب‌پره‌ای است که در طول 14 تا 24 میلی‌متر دیده می‌شود. بال‌های جلویی روشن تا تیره است و روی هر بال جلو، سه لکه کشیده مثلثی، گرد و لوبیایی تیره دیده می‌شود. تخم‌های این حشره آفت قطری معادل 0.5 میلی‌متر دارد که در ابتدا روشن است ولی به تدریج لکه‌هایی تیره روی آن دیده خواهد شد. لاروها به رنگ خاکستری تا سیاه هستند و روی سطح پشتی لارو کامل، یک نوار باریک و روشن دیده می‌شود. شفیره‌ها حنایی رنگ و دوکی شکل به طول 15 تا 25 میلی‌متر هستند.
خسارت آفت
خسارت این آفت در مرحله لاروی است. لاروها از قاعده دمبرگ‌ها و گردن ریشه (طوقه) چغندر تغذیه می‌کند. با از بین رفتن ناحیه طوقه، ارتباط بخش هوایی و زیرزمینی قطع می‌شود و بوته جوان از بین خواهد رفت. اگر حجم خسارت آفت بالا باشد باید اقدام به واکاری کرد در غیر این صورت لکه‌های خالی از بوته در مزرعه دیده خواهد شد.
زیست شناسی آفت
زمستانگذرانی این آفت به صورت لاروهای سن آخر در داخل خاک انجام می‌شود و با آغاز بهار، این لاروها به شفیره تبدیل می‌شوند. با گذشت دو هفته، شفیره‌ها به حشره بالغ تبدیل خواهند شد و جفتگیری و تخمریزی خواهند کرد. هر حشره ماده تا 800 تخم می‌تواند بگذارد. تخم‌ها به صورت انفرادی و یا گروهی در پشت برگ‌های چغندر و یا علف‌های هرز اطراف گذاشته می‌شود. لاروهای تازه از تخم خارج شده از برگ‌ها تغذیه می‌کنند و از سن دوم لاروی به بعد، رفتار تغذیه‌ای لارو به صورت طوقه‌بری تغییر می‌کند. با افزایش سن بوته‌ها، خسارت لاروها کاهش خواهد یافت. چغندرهای کاشته شده با هدف تولید بذر همواره در معرض خسارت این آفت قرار خواهند گرفت.
مدیریت آفت
برای فرار از خسارت این آفت می‌توان به صورت زود هنگام کشت را انجام داد تا از خسارت نسل اول این آفت در امان ماند. نحوه آبیاری در کنترل این بیماری نقش موثری دارد به طوری که در آبیاری با روش بارانی شدت خسارت این آفت نسبت به زمانی که آبیاری با روش نشتی انجام شود کمتر خواهد بود. شخم زمین قبل از کاشت برای خروج لاروهای زمستان گذران از زمین و کاهش خسارت و همچنین آیش گذاشتن زمین نقش موثری در کنترل این آفت دارد. تهیه طعمه مسموم با سموم مناسب بیولوژیک مثل بایولپ و سبوس برای کنترل این آفت توصیه شده است.
- برگخوارها:
برگخوارها از آفات مهم چغندر قند هستند که متعلق به خانواده Noctoidae و راسته بالپولکداران یا Lepidoptera می‌باشند. دو حشره آفت مهم از این گروه با نام‌های Spodoptera exigua و S. litturalis شناخته می‌شوند که در مناطق کشت و کار چغندر ایران خسارت‌زا هستند.
شکل شناسی آفت
حشرات کامل برگخوار در این خانواده عموما دارای طرح‌هایی روی بال‌های خود هستند به طوری که در گونه S. exigua بال‌های جلویی قهوه‌ای یا خاکستری هستند و دو لکه گرد و لوبیایی روی بال‌ها دیده می‌شود در حالی که نقش و طرح بال جلویی در گونه‌های دیگر متفاوت هستند.
طول بدن حشره کامل حدود 10 تا 14 میلی‌متر است، بال‌های عقبی به رنگ سفید مایل به خاکستری دیده می‌شود. تخم‌های این حشره سبز تا صورتی کم رنگ دیده می‌شوند که روی آن‌ها خطوطی نیز وجود دارد. روی تخم‌ها با ماده مومی پوشیده می‌شود. لاروهای سن اول و دوم به رنگ سبز کم رنگ تا زرد بوده که در سن سوم نوار کم رنگی بر روی بدن لاروها قابل مشاهده است. در سن چهارم لاروی نوار جانبی تیره تر خواهد شد و در نهایت در سن پنجم اندازه لاروها به طول 4.5 سانتی‌متر رسیده و بدن بدون مو می‌شود.
زیست شناسی آفت
تخم‌های این حشره در مدت چند روز، در حدود دو تا سه روز در شرایط هوای گرم تفریخ می‌شوند و لاروهای سن اول تغذیه را از برگ‌ها شروع می‌کنند. لارو سن آخر با استفاده از ترشحات دهانی و خاک، به دور بدن خود پیله شفیرگی ایجاد می‌کند و وارد مرحله شفیرگی می‌شود. طول عمر حشرات کامل در حدود 0 تا 10 روز است که به مدت 3 تا 7 روز قابلیت جفتگیری و تخمریزی دارد.
خسارت آفت
تغذیه لاروهای سن پایین از برگ‌ها به صورتی است که برگ‌ها توری می‌شوند درحالی که لاروهای سن بالاتر، توانایی تغذیه از کل بخش‌های برگ را دارند و سوراخ‌های بزرگتری را روی برگ ایجاد می‌کنند. در صورت خسارت شدید، لاروها حتی قادر به وارد شدن به ریشه هستند و به ریشه خسارت وارد می‌کنند. جمعیت این آفت به صورت نوسانی است و در صورت بالا بودن جمعیت آفت خسارت هنگفتی وارد می‌کند.
مدیریت آفت
برای کنترل این آفت پیشنهاد می‌شود که در مرحله تخم، وجین انجام شود تا تخم‌های روی علف‌های هرز کم شوند. باید از کشت چغندر در مزارعی که قبلا تحت کشت محصولات میزبان این آفت بوده‌اند مثل ذرت، نخود و یونجه خودداری کرد.
برای کنترل جمعیت این آفت در حالت طغیانی باید از سمومی مثل فوزالن با دز 2 لیتر در هکتار و یا کلرپیریفوس با دز 1 لیتر در هکتار استفاده کنید. سموم بیولوژیک مثل بایولپ نیز برای کنترل این آفت موثر است.
- سرخرطومی‌ها:
این گروه از حشرات متعلق به خانواده Curculionidae و از راسته Coleoptera می‌باشند. گونه‌های زیادی از این حشره آفت مزراع چغندر محسوب می‌شوند. سه گونه از این حشره از آفات مهم چغندر محسوب می‌شوند که در این بخش به بررسی یکی از این موارد خواهیم پرداخت:
سرخرطومی بلند چغندر قند با نام علمی Lixus incanescens در اندازه 8 تا 9 میلی‌متر و بدنی تیره که روی آن کرک‌های زرد رنگی دیده می‌شود. خرطوم این حشره نسبت به بدن کمی بلندتر است و حالت خمیده دارد. تخم‌های این حشره بیضی شکل و به رنگ سفید مایل به زرد هستند. لاروها کمی خمیده بوده و بدن سفید رنگ همراه با سر قهوه‌ای هستند.
زیست شناسی
این حشره زمستان را به صورت حشره بالغ سپری می‌کند و با گرم شدن هوا از خواب زمستانی بیدار شده و شروع به تغذیه از گیاهان و علف‌های هرز می‌کند. با سبز شدن چغندرقند این حشره از برگ‌های آن تغذیه می‌کند و سوراخ‌های بزرگی روی آن ایجاد می‌کند. تخمگذاری این حشره در بافت دمبرگ چغندر گذاشته می‌شود.
خسارت آفت
لاروهایی که از تخم‌های در دمبرگ گذاشته شده خارج می‌شوند از این بخش تغذیه می‌کنند و سبب بروز زردی و پژمردگی در برگ می‌شوند. این برگ‌ها به دلیل ضعیف شدن در اثر باد شکسته می‌شوند. این نحوه از خسارت سبب کم شدن سطح سبز گیاه و کاهش مواد غذایی تولید شده که به سمت ریشه می‌رود می‌شود. در نتیجه این شکل از خسارت وزن ریشه کاهش می‌یابد. هرچه رشد بوته بیشتر شود شرایط برای فعالیت نسل دوم و سوم آفت بهتر می‌شود.
مدیریت آفت
این آفت در زمین‌های شنی که آب را به خوبی نگه‌نمیدارند خسارت بیشتری وارد می‌کند. بنابراین باید از کشت این گیاه در این خاک‌ها خودداری کنید. آبیاری منظم، کشت زودهنگام، شخم عمیق پس از برداشت، وجین و حذف علف‌های هرز از راه‌های کنترل این آفت در مزارع است. استفاده از سموم تماسی مثل مالاتیون و یا کلرپییفوس برای ازبین بردن این آفت مناسب می‌باشند.
جمع‌بندی
چغندرقند یکی از محصولات مهم تجاری است که بخش مهمی از نیازهای غذایی از راه‌های مختلف از این گیاه تامین می‌شود. این گیاه در معرض آفات مختلفی قرار می‌گیرد که در این مقاله به معرفی چند مورد از آفات مهم این محصول و روش‌های مدیریت آن‌ها پرداخته شد.
