آفات و بیماری‌های مهم در فصل بهار
با آغاز فصل بهار در بسیاری از مناطق کشور و جهان کشت و کار محصولات زراعی مختلف آغاز خواهد شد و بسیاری از درختان میوه در این فصل تولید گل و میوه خواهند کرد. درصدی از محصولات زراعی به دلیل ویژگی‌های خاصی که دارند را می‌توان خارج از فصل بهار نیز کشت نمود اما عمده کشت و کار در فصل بهار انجام خواهد گرفت. همانطور که می‌دانید حیات نباتی در فصل بهار آغاز خواهد شد و همراه با رشد گیاهان، سایر موجودات نیز در کنار آن‌ها به رشد و تغذیه خواهند پرداخت. گیاهان به عنوان تولید کننده اصلی غذا در چرخه حیات هستند و سایر موجودات از آن‌ها تغذیه خواهند کرد.
همزمان با آغاز بهار و آشکار شدن گیاهان مختلف موجوداتی نیز آشکار می‌شوند که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به این گیاهان آسیب وارد کرده و یا آن‌ها را به کلی نابود خواهند کرد. در بین این گیاهان گروهی از آن‌ها برای ما انسان‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است چرا که حیات و بقای ما در گرو مصون ماندن آن‌ها از گزند هرگونه عامل آسیب‌زاست بنابراین در کشاورزی سعی بر حفاظت از گیاهان در برابر عوامل آسیب‌زاست.
از شناخته شده‌ترین این عوامل می‌توان به آفات و برخی بیماری‌های مهم اشاره کرد که انسان از گذشته‌های دور با آن‌ها آشنایی داشته و از راه‌های مختلفی سعی بر مبارزه و مهار آن‌ها داشته است. آفات و بیماری‌های گیاهی به تنهایی سبب بروز قحطی‌ها و گرسنگی‌های زیادی در سراسر جهان می‌شوند و در صورت عدم مبارزه صحیح و اصولی با آن‌ها در صورت فراگیر شدن ممکن است اتفاقات ناگواری را در سطح بزرگ رقم بزنند.
گروهی از این عوامل خسارت‌زا را می‌توان هرساله مشاهده کرد و گروهی دیگر بسته به شرایط محیطی و اقلیمی با شدت و ضعف کمتری ممکن است دیده شوند که این موضوع متاثر از عوامل بسیاری می‌باشد. در این مطلب سعی بر معرفی مهمترین آفات و بیماری‌ها در فصل بهار می‌باشد تا با این عوامل خسارت‌زا بیشتر و بهتر آشنا شوید.
مهمترین آفات گیاهان در فصل بهار
برای داشتن شناخت و دیدگاه بهتر نسبت به آفات، ابتدا باید به مفهوم این کلمه رجوع کرد. در علم کشاورزی هر موجود زنده‌ای که سبب بروز خسارت در محصولات کشاورزی و زراعی شود آفت نامیده می‌شود. عموما آفات را با موجودات کوچک مثل حشرات می‌شناسند اما سایر جانوران مثل موش‌ها، پرندگان، گروهی از پستانداران بزرگ، حلزون‌ها و.. نیز آفت محسوب می‌شوند. علف‌های هرز نیز یکی از آفات کشاورزی در نظر گرفته می‌شوند. در این بخش به معرفی چند آفت مهم خواهیم پرداخت:
- آفات مکنده:
گروهی از آفات برای تغذیه از میزبان گیاهی خود برخلاف سایر آفات اقدام به تغذیه از شیره گیاهی آن‌ها می‌کنند و این عمل را با کمک اندام‌های ویژه‌ای که در ناحیه دهان آن‌ها ایجاد شده‌است انجام می‌دهند. مکیده شدن شیره گیاهی توسط این موجودات سبب کاهش رشد، زردی، تخریب بافت و دیگر مشکلات برای گیاه خواهد شد. آفات مکنده در هر کشت و کاری بخصوص در زراعت‌های گلخانه‌ای یک مشکل عمده محسوب می‌شود چرا که این آفات عموما نرخ تولید مثل بسیار بالایی دارند و در این فرایند در صورت استفاده از سموم شیمیایی پدیده مقاومت به سموم به سرعت رخ خواهد داد بنابراین باید همواره از سموم جدید با مکانیزم اثر جدید استفاده کرد و یا سموم قدیمی را با دزهای بالاتر استفاده کرد که این موضوع مشکلات زیست محیطی برای انسان و سایر موجودات رقم خواهد زد. بنابراین این آفات به لحاظ اهمیت در کشاورزی جایگاه بسیار ویژه‌ای دارند.
از معروف‌ترین و شناخته شده‌ترین این آفات می‌توان به شته‌ها اشاره کرد. شته‌ها موجودات ریزی هستند که در رنگ‌های مختلفی دیده می‌شوند و عموما محدودیتی به لحاظ میزبان ندارند و به طیف وسیعی از گیاهان حمله و از آن‌ها تغذیه می‌کنند. شته‌ها و سایر آفات مکنده ضمن تغذیه می‌توانند ویروس‌های گیاهی را نیز به گیاه سالم منتقل کنند که این موضوع سبب نابودی کامل گیاه خواهد شد. آلودگی گیاهان در گلخانه‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. سایر آفات مکنده نیز شامل سفیدبالک‌ها، تریپس‌ها، زنجره‌ها و.. می‌شوند.
- آفات درختان میوه:
درختان میوه آفات بسیار گوناگونی دارند که بررسی و معرفی همه آن‌ها در اینجا ممکن نیست. آفات درختان میوه شامل انواع برگخوارها، آفات میوه، پوست‌خوارها، چوبخوارها، ریشه‌خوارها، سرشاخه‌خوارها و.. می‌شود که پراکندگی این آفات بسته به اقلیم و میزبان متفاوت است.
یکی از مهمترین آفات درختان میوه، کرم سیب است که برخلاف اسم آن علاوه به سیب، به درختان میوه‌ای مثل گلابی، به، زردآلو، آلبالو، گیلاس، گردو و .. خسارت وارد می‌کند. این آفت درواقع شب‌پره‌ای است که به رنگ قهوه‌ای متمایل به خاکستری دیده می‌شود. لاروها برای زنده ماندن و تغذیه به میوه‌ها وابسته هستند و با تغذیه از آن‌ها مانع از رشد آن‌ها خواهند شد. کنترل و مدیریت این آفت از این جهت اهمیت دارد که با ورود لاروها به میوه خسارت وارد شده قابل جبران نیست بنابراین باید مانع از ورود این لاروها به میوه شد که این کار با راه‌هایی مثل سمپاشی‌ها چند مرحله‌ای، روش‌های فیزیکی و زراعی و.. انجام می‌شود.
مگس‌های میوه یکی دیگر از آفات مهم میوه می‌باشند که از مهمترین آن‌ها می‌توان به مگس گیلاس و مگس مدیترانه‌ای میوه اشاره کرد. این آفات در حالت بالغ مگس‌هایی با طرح و رنگ متنوع هستند که جنس ماده آن‌ها پس از جفتگیری در بافت گوشت میوه در هنگامی که میوه نارس است تخمگذاری می‌کند و لاروهای حاصل از تخم‌ها از گوشت میوه تا رسیدن به مرحله شفیرگی و بلوغ مجدد تغذیه خواهند کرد. میوه‌های آفت زده بازارپسندی نداشته و خاصیت انبارمانی نیز ندارند و در محموله‌های صادراتی شناسایی شده و برگشت خواهند خورد. مگس مدیترانه‌ای میوه یکی از آفات درختان میوه در کشور است که در چند سال اخیر اهمیت ویژه‌ای دارد و برای مهار آن تنها کاربرد روش شیمیایی موثر نیست و باید به صورت تلفیقی با آن مبارزه کرد.
برای مبارزه با آفات به روش شیمیایی در خصوص شته‌ها و سایر آفات مکنده می‌توان از سموم تماسی مثل مالاتیون، سایپرمترین و.. استفاده کرد سموم سیستمیک مثل کنفیدور نیز عملکرد خوبی دارند. سموم غیرشیمیایی مثل روغن چریش و یا پالیزین نیز در مبارزه تلفیقی توصیه می‌شود. برای کنترل آفات درختان میوه باید از سموم شیمیایی تماسی نامبرده برای از بین بردن حشرات بالغ استفاده کرد و از روش‌های زراعی مثل شخم زدن و حذف بقایای گیاهی نیز بهره جست.
مهمترین بیماری‌های گیاهان در فصل بهار
در کنار آفات، بیماری‌های گیاهی که ممکن است توسط ویروس‌ها، قارچ‌ها و یا باکتری‌ها ایجاد شوند نیز حضور دارند و یک گیاه ممکن است در لحظه با چند آفت و بیماری درگیر باشد. در بین عوامل بیماری‌زای یاد شده قارچ‌ها تنوع بالاتری دارند اما سایر عوامل نیز اهمیت بالایی دارند.
- سفیدک‌های سطحی و دروغی:
سفیدک‌های سطحی و دروغی می‌توان گفت سابقه بسیار طولانی در بیماری‌زایی گیاهان دارد. از مهمترین آن‌ها می‌توان به سفیدک پودری انگور و بادزدگی سیب زمینی اشاره کرد.
سفیدک‌های پودری با ایجاد منظره‌ای سفید رنگ روی بخش‌های مختلف گیاه اعم از برگ، ساقه و میوه شناسایی می‌شود. بخش‌های سفید ظاهر شده درواقع اندام‌های تکثیری قارچ عامل بیماری هستند که بافت گیاه را پاره کرده و به بیرون راه یافته است. این بیمارگر در بخش‌های مختلف گیاهی زمستانگذرانی می‌کند و در صورت عدم حذف بخش‌های آلوده در سال بعد با شدت بیشتری بیماری‌زایی خواهد کرد.
سفیدک‌های دروغی از مهمترین عوامل بیماری‌زا در محصولات زراعی مثل سیب‌زمینی محسوب می‌شود که در نواحی با رطوبت بالا شیوع بسیاری دارد و می‌تواند خسارت بالایی ایجاد کند. در گیاه سیب‌زمینی این بیماری توسط عامل شبه قارچی Phytophtora infestnas ایجاد می‌شود. قحطی بزرگ ایرلند توسط این عامل بیماری ایجاد شده است. برای کنترل این بیماری باید سعی در تولید گیاهچه‌های قوی نمود و از رسیدن رطوبت مستقیم به بخش‌هایی نظیر طوقه و یا برگ‌ها جلوگیری کرد در غیر این صورت شاهد علائمی از قبیل گیاهچه‌میری، سوختگی برگ‌ها و پوسیدگی غده‌های آلوده خواهیم بود که محصول نهایی را غیر قابل مصرف خواهد کرد.
ضدعفونی بستر کشت نیز با سموم قارچکش برپایه مس، مثل بردوفیکس و یا اکسی کلرور مس نیز می‌تواند در پیشگیری از بیماری موثر واقع شود. استفاده از قارچکش اوروگو برای مهار سفیدک‌های داخلی کاربرد و اثر مناسبی دارد.
برای مهار بیماری سفیدک پودری انگور می‌توان از سمومی مثل پنکونازول، سیدلی تاپ و یا دومارک استفاده کرد.
- بیماری‌های باکتریایی:
باکتری‌های بیمارگر گیاهان می‌توانند بیماری‌های بسیار خسارت‌بار را سبب شوند که توانایی ایجاد یک اپیدمی بزرگ را در منطقه در میزبان خود دارند. شانکر باکتریایی درختان میوه هسته دار و شانکر باکتریایی مرکبات از مهمترین این بیماری‌ها با منشا باکتری هستند.
شانکر باکتریایی درختان میوه هسته دار در درختان میوه‌ای مثل زردآلو، هلو، شلیل و.. رخ می‌دهد. این بیماری زخم‌هایی روی بخش‌های مختلف درخت مثل ساقه و تنه ایجاد می‌کند که زخم در این محل‌ها از خود شیره گیاهی ترشح خواهد کرد. این ترشح شیره موجب ضعف گیاه خواهد شد. این باکتری در زمستان و شرایط یخبندان موجب کاهش تحمل گیاه نسبت به سرما خواهد شد و سرمازدگی در دماهای بالاتر را سبب می‌شود. ایجاد سوراخ‌های متعدد روی برگ‌ها و خالزدگی روی میوه بخصوص در زردآلو از نشانه‌های این بیماری می‌باشد.
در مرکبات یکی از مهمترین بیماری‌ها شانکر باکتریایی مرکبات محسوب می‌شود. در ایالت فلوریدای ایالات متحده برای مهار این بیماری مجبور به نابودی بیش از بیست میلیون درخت از انواع مرکبات شدند. این بیماری زخم‌های متعددی روی ساقه و تنه درختان مرکبات حساس ایجاد می‌کند که پس از مدت کوتاهی درخت بیمار دچار کاهش محصول، ضعف شدید و نابودی کامل خواهد شد. برای مهار این بیماری باید مقررات قرنطینه‌ای شدید برقرار کرد و از نهال‌های پیوندی با پایه مقاوم استفاده نمود.
از آنجایی که تا کنون سموم شیمیایی بخصوصی برای مهار باکتری‌ها ساخته نشده، استفاده از ترکیبات شیمیایی مسی برای کاهش جمعیت باکتری‌ها در فصل پاییز و زمستان در کنار اقداماتی مثل هرس بخش‌های آلوده و پوشاندن زخم‌های باز با کمک ترکیبات مسی مثل بردوفیکس درکاهش این بیمارگر و خسارت ناشی از آن اهمیت دارد.
- انواع بیماری‌های ویروسی:
ویروس‌های گیاهی بیماری‌های شدید و مخربی را سبب می‌شوند که این بیماری‌ها به کمک آفات مکنده به روش‌های مختلف منتقل خواهند شد و علائمی از قبیل تغییر رنگ و بافت برگ‌ها، کوتولگی شدید، بدشکلی میوه‌ها و.. ایجاد می‌کنند. از مهمترین این ویروس‌ها می‌توان به ویروس روگوز گوجه‌فرنگی، ویروس موزاییک توتون و ویروس موزاییک خیار اشاره کرد. این ویروس‌های گیاهی عموما دامنه میزبانی وسیعی دارند و برخلاف نام آن‌ها به گیاهان مختلفی از یک خانواده گیاهی حمله و ایجاد خسارت خواهند کرد.
برای کنترل بیماری‌های ویروسی باید در قدم اول اقدام به مهار آفات مکنده مهم مثل سفیدبالک‌ها، تریپس‌ها و.. نمود. قدم دوم تقویت مناسب گیاه با آبیاری و تغذیه اصولی است. در نهایت تهیه نشا، بذر، قلمه، پیوندک و نهال عاری از بیماری و گواهی شده از مراکز معتبر و همچنین وضع قوانین قرنطینه‌ای برای کنترل بیماری‌های ویروسی اهمیت بالایی دارد.
جمع‌بندی
آفات و بیماری‌های گیاهی همواره بخشی جدانشدنی از کشاورزی است و تا زمانی که گیاهی کشت شود آفت و بیماری نیز در کنار آن وجود خواهد داشت. بنابراین باید به کنترل نسبی آفات و بیماری‌ها رضایت داد و نباید به دنبال نابودی صددرصدی بود چرا که در این صورت نابودی انسان‌ها نیز حتمی می‌باشد. در این مقاله به معرفی مهمترین آفات و بیماری‌های شایع در فصل بهار پرداخته شد و روش‌های مدیریت آن‌ها نیز به اختصار بیان شد تا با این عوامل و نحوه خسارت و مدیریت آن‌ها بیشتر و بهتر آشنا شوید.
