شناسایی و مبارزه با پروانه چوبخوار پسته (کرمانیا)

درخت پسته یکی از درختان بومی منطقه خاورمیانه و خصوصا کشور ایران می باشد که در اقلیم های خشک و گرم به صورت خودرو می رویید و پس از مطالعات مختلف روی آن ارقام تجاری و با کیفیت بیشتر میوه به دنیا معرفی شد. در ایران چندین رقم از پسته در مناطق مختلف کشت می شود که هرکدام ویژگی های ظاهری و رشدی خود را دارند. آفات و بیماری های متعددی به درختان پسته در ایران حمله می کنند. از آفات مکنده گرفته تا آفات جونده و چوبخوار. بیماری های گیاهی پسته نیز گاها می توانند به شکلی ویرانگر ظاهر شوند و به درختان در یک باغ خسارت شدیدی وارد کنند.

در این مطلب به معرفی یکی از آفات مهم درختان پسته یعنی پروانه چوبخوار پسته خواهیم پرداخت و راه های مبارزه با آن را نیز شرح خواهیم داد:

معرفی درخت پسته

پسته با نام علمی Pistasia vera شناخته می شود و شامل 11 رقم می باشد که این ارقام در بسیاری از مناطق کشور قابلیت رشد دارد. از نظر سطح تولید کشور ایران براساس آمارنامه سازمان فائو رتبه سوم در جهان را دارد. پسته به شکل درختچه ای کوچک رشد کرده که میوه های آن با هدف مصرف خوراکی برداشت می شود. میوه پسته کاربردهای گسترده ای در صنایع غذایی نیز دارد و یکی از منابع درامدی مهم کشور با هدف صادرات نیز می باشد.

درخت پسته در کنار انبه و بادام هندی متعلق به خانواده گیاهی Anacardiacea می باشد. درخت پسته گیاهی دو پایه بوده و برای گرده افشانی به بازدید حشرات گرده افشان از گل های نر و ماده و وجود باد وابسته است.درخت پسته برگ های چرمی و ریشه های قوی و گسترده ای در خاک محلی که رشد می کند دارد که این ویژگی این درخت را قادر می سازد تا در اقلیم های گرم و خشک بقای خود را حفظ کرده و آب را همواره در دسترس بافت های خود داشته باشد.

معرفی پروانه چوبخوار پسته

یکی از آفات مهمی که به باغات پسته کشور از سالیان دور خسارت وارد می کند پروانه چوبخوار پسته یا کرمانیا می باشد که با نام علمی Kermania pistaciella شناخته می شود. این پروانه در سال 1341 برای اولین بار در استان کرمان، ایران، مشاهده و گزارش شد. طی سال های اخیر خسارت این آفت به شکل قابل توجهی بالا بوده است و در کنار سایر آفات مهم دیگر مثل پسیل پسته آسیب های جبران ناپذیری به این درخت وارد می کند.

چرخه زندگی پروانه چوبخوار پسته

قدم اول برای مبارزه با یک آفت یا بیماری بخصوص، شناخت درست آفت و ویژگی های رشدی آن است. آفات مراحل رشدی مختلفی دارند که براساس میزبان آن ها تغییر خواهد کرد بنابراین باید براساس تغییرات و ویژگی های میزبانی آفت را مطالعه نمود. مبارزه با آفات باید به درستی صورت بگیرد تا منجر به کاهش خسارت و هزینه های مبارزه شود در غیر این صورت محکوم به شکست خواهد بود. اطلاع از مراحل حساس رشدی به منظور اجرای برنامه های مبارزه یکی از مزایای مطالعه چرخه زندگی آفات و بیماری ها می باشد.

در این بخش به مطالعه مراحل رشدی مختلف این آفت می پردازیم:

• مرحله بلوغ کامل:

پروانه چوبخوار پسته در حالت بلوغ با بال های باز اندازه ای در حدود 11 تا 13 میلی متر دارد که رنگ بال های جلویی تیره، سیاه و دارای یک لکه زرد بزرگ در وسط و یک لکه کوچک در راس می باشد. مژک های بال نیز تیره است و رنگ بال های عقبی زرد روشن بوده و هرچه به انتهای بال نزدیک تر شویم رنگ مژک ها نیز تیره تر می شود.

• مرحله تخم:

مرحله تخم، اولین مرحله رشدی در ابتدای یک نسل برای هر آفت است. در این مرحله تخم ها به شکل تقریبا پهن، بیضوی، و به رنگ سبز روشن دیده می شوند که اندازه ای در حدود 0.5 میلی متر دارد.

• مراحله لاروی:

پس از به اتمام رسیدن دوره رشدی مرحله تخم، مرحله لاروی فرا می رسد. در این مرحله لارو های بسیار کوچک و سفید رنگ هستند که به راحتی قابل تشخیص نیستند. مرحله خسارت زای این آفت مربوط به مرحله لاروی می شود.

پروانه چوبخوار پسته یا کرمانیا آفتی است که در سال یک نسل از آن قابل مشاهده است و از اواخر بهمن تا اوایل اسفند ماه روی شاخه های آلوده یک ساله یا دوساله، سوراخ کوچکی ایجاد می کند و چند ساعت بعد تبدیل به شفیره شده و 25 تا 30 روز بعد پروانه های کامل از داخل آن ها خارج می شود. دوره خروج پروانه ها 28 تا 30 روز می باشد.

در بهار آینده، جفتگیری پس از خروج پروانه های بالغ از شفیره به سرعت انجام می شود. ماده ها تخم های خود را به صورت انفرادی در راس سرشاخه های جوان همان سال در محل اتصال دم برگ به شاخه یا روی خوشه پسته می گذارند. لاروهای حاصل از تقریخ تخم وارد شاخه یا خوشه خواهند شد و پس از گذشت 3 تا 5 روز خود را به مغز چوب یا دم خوشه می رساند.

آن دسته از لارو هایی که به خوشه وارد شده اند تا انتهای سن سوم لاروی داخل آن باقی می مانند و بعد از آن به دلیل داشتن آرواره های قوی می توانند وارد شاخه های سال قبل شوند و به مغز چوب برسند. در شاخه های جوان، لارو ها از محل جوانه های همان سال وارد شاخه می شوند، ابتدا به سمت بالا حرکت کرده و به محض رسیدن به مغز شاخه به سمت پایین باز می گردد. در اواخر ماه های دی و بهمن ماه لارو ها به تدریخ خود را به طرف پوست شاخه رسانده و اواخر بهمن و اوایل اسفندماه از چوب خارج شده به شفیره تبدیل خواهند شد.

علائم خسارت پروانه چوبخوار پسته

لارو هایی که وارد خوشه شده اند به دلیل نحوه حرکت خود ارتباط بخش بالایی قسمت آلوده را با خوشه قطع کرده و سبب خشکیدن و حتی ریزش میوه های راس خوشه می شوند همچنین پس از تغذیه از مرکز چوب فضولات خود را به صورت نواری به رنگ کرم که پس از مدتی تیره می شود برجا می گذارد. شاخه هایی که دچار آلودگی هستند نازک تر از بقیه شاخه ها بوده و رشد طبیعی ندارند، سرشاخه های آلوده به این آفت در نهایت خشک شده و از بین می روند.

علائم آلودگی به این آفت را می توان در میوه ها نیز مشاهده کرد و قرمزی و خشک شدن دانه ها به ویژه در نوک خوشه به هنگام برداشت یکی از علائم آلوده شدن درختان به این آفت می باشد. یکی از ویژگی های این آفت این است که بیشتر درختان مسن را درگیر می کند و هرچه سن درختان افزایش می یابد شدت آلودگی افزایش خواهد داشت.

مدیریت پروانه چوبخوار پسته

مبارزه با این آفت تنها محدود به استفاده از یک روش نخواهد بود و باید به صورت تلفیقی با این آفت مبارزه کرد. روش های زراعی، مکانیکی، استفاده از فرومون های جنسی و مبارزه شیمیایی از روش های مبارزه با این آفت هستند که در این بخش به تفکیک به آن ها خواهیم پرداخت:

• کنترل زراعی و مکانیکی:

یکی از راه های مبارزه با این آفت مبارزه زراعی و مکانیکی می باشد که براساس هرس سرشاخه های خشک شده در زمستان و خارج کردن آن ها از مزرعه و از بین بردن شاخه های هرس شده مبتنی است. بر این اساس لارو هایی که داخل شاخه های آلوده درحال فعالیت هستند از بین خواهند رفت.

• استفاده از فرومون جنسی:

یکی از راه های مبارزه با این آفت، شکار حشرات بالغ و جلوگیری از جفتگیری و تخمگذاری حشرات ماده است. بر این اساس فرومون ها در تله هایی تعبیه می شوند که می توانند از انواع تله دلتا، تله مثلثی، تله تشتکی، تله های قیفی استفاده کرد. در صورت استفاده صحیح از این فرومون ها می توان کاهش جمعیت آفت را مشاهده کرد.

• مبارزه شیمیایی:

مبارزه شیمیایی با این آفت مبتنی بر ردیابی این آفت بوده و اثر بخشی آن به عوامل متعددی از قبیل میزان اثر بخشی و زمان سمپاشی بستگی دارد. معمولا در مرحله پس از ریزش دو سوم گلبرگ ها تا مرحله ارزنی شدن میوه ها سمپاشی با سموم حشره کش شیمیایی باید انجام شود. پس از ورود لارو ها به محور خوشه یا شاخه نمی توان به وسیله سمپاشی این آفت را مهار کرد.

تعیین زمان دقیق اوج پرواز با استفاده از تله های فرومونی تضمین کننده اثر سمپاشی است، برای این منظور می توان از سم لوفوکس به میزان 5/1 لیتر در هزار لیتر آب یا هگزافلومورون (کنسالت) به میزان 1 لیتر در هزار لیتر آب به همراه روغن ولک با غلظت 5 لیتر در هزار لیتر آب استفاده کرد.

ترکیب فرومون جنسی پروانه چوبخوار پسته+ سم پرمترین (آمبوش) به میزان 5 تا 7 قطره بر روی شاخه های درختان و با مشورت با کارشناسان گیاهپزشکی با هدف ردیابی حشرات بالغ استفاده می شود.

جمع بندی

پروانه چوبخوار پسته (کرمانیا) یکی از آفات مخرب و مهم درختان پسته در ایران بوده که به صورت مستقیم سبب کاهش کیفیت و کمیت محصول نهایی خواهد شد و در صورت عدم مهار آن در آینده کوتاهی شاهد از بین رفتن درختان پسته خواهیم بود. آلودگی به این آفت منجر به ضعف درختان شده و سایر آفات و بیماری ها نیز از این موقعیت سواستفاده کرده و به درخت پسته خسارت بیشتری وارد خواهند کرد. در این مطلب به معرفی و بررسی آفت چوبخوار کرمانیا و راه های مهار آن پرداخته شد تا با این آفت بیشتر و بهتر آشنا شوید.