آشنایی با پسیل زیتون و مبارزه با آن
آشنایی با پسیل زیتون و مبارزه با آن
درخت زیتون یک درخت همیشه سبز و چند ساله است که از نظر اقتصادی اهمیت ویژه‌ای دارد. این درخت به صورت بومی حوضه مدیترانه (اروپا)، آسیا و آفریقا رشد می‌کند اما درحال حاضر در اکثر نقاط دنیا پراکنده شده است. میوه این درخت به صورت شفت با اندازه کوچک است که در حالت رسیدگی کامل به طول 1 تا 3 سانتی‌متر می‌رسد. از میوه درخت زیتون روغن بدست می‌آید که کاربرد بسیار گسترده‌ای در تغذیه و صنایع غذایی دارد.
ارقام بسیار زیادی از درخت زیتون تاکنون شناخته شده‌است و در هر رقم شاخص‌هایی مثل رنگ میوه، اندازه میوه، و شکل آن حالت بخصوصی خواهد داشت.
درخت زیتون و میوه آن در کشورهای مدیترانه بخشی از فرهنگ و نمادی در فرهنگ این قسمت از دنیاست. سابقه کاشت درخت زیتون و استفاده از آن در موارد مختلف به گذشته‌های بسیار دور باز می‌گردد. همانند سایر گیاهان و درختان در دنیا، این درخت و میوه آن مورد حمله آفات و بیماری‌های گوناگون قرار می‌گیرد. در این مقاله به معرفی یکی از آفات بسیار مهم زیتون که سالانه خسارت به این محصول وارد می‌کند خواهیم پرداخت.
معرفی پسیل زیتون
پسیل زیتون با نام علمی Euphyllura olvinai متعلق به بالا خانواده Psylloidea که شامل شش خانواده است می‌باشد. نام عمومی این حشره آفت پسیل زیتون یا به انگلیسی Olive psyllid پیشنهاد شده است. این حشرات با توانایی جهیدن خود بر روی برگ گیاه میزبان خود گاها شناخته می‌شوند. پسیل‌ها عموما مونوفاژ (تغذیه تنها از یک میزبان گیاهی) و یا الیگوفاژ (تغذیه از گیاهان متعلق به یک خانواده) هستند. اما پسیل زیتون یک آفت پلی‌فاژ است و توانایی تغذیه از گیاهان مختلف را دارد اما ترجیح تغذیه‌ای آن به چند گونه گیاهی محدود می‌شود.
پراکندگی پسیل زیتون
براساس داده‌های موجود از گزارشات این آفت در دنیا، این آفت در تمامی مناطقی که تحت کشت زیتون قرار دارد دیده می‌شود. از این مناطق و کشورها می‌توان به ایران، هند، ایتالیا، آلمان، فرانسه و.. اشاره کرد.
میزبان‌های پسیل زیتون
پسیل زیتون روی انواعی از زیتون‌ها مثل زیتون روسی (Elaeagnus angustifolia)، زیتون سبز (Phillyrea latifolia) و زیتون (Olea europaea) توانایی تغذیه دارد. براساس پژوهشی که روی پسیل زیتون بر روی انواع ارقام زیتون انجام شد نشان داد که پسیل زیتون روی ارقام مختلف عملکرد متفاوتی از خود نشان می‌دهد. پسیل‌های زیتون علاقه بیشتری به تغذیه از گیاهان سالم نسبت به ناسالم دارند که این موضوع در بسیاری از آفات برعکس است. پسیل زیتون همچنین می‌تواند به گیاهان زینتی در مناطق مختلف خسارت وارد کند.
زیست شناسی و چرخه زندگی پسیل زیتون
تخم‌ها: حشره ماده بارور تخم‌های خود را روی بافت گیاهی تازه رسته مثل شاخه‌ها، برگ‌ها و جوانه‌ها می‌گذارد. هر حشره ماده در طول زندگی خود در حالت ایده‌آل می‌تواند در حدود 1000 تخم بگذارد. تخم‌ها به رنگ سفید روشن بوده و شکل آن به صورت تخم مرغی است. هر کدام از تخم‌ها در مدت زمانی بین یک تا دو هفته تفریخ می‌شوند و پوره‌های سن اول ظاهر می‌شوند.
پوره‌ها: پوره‌ها بدنی به شکل پهن، به رنگ سبز کم رنگ و یا سفید و با چشم‌هایی به رنگ بنفش مایل به قرمز دارند. پسیل زیتون برای بلوغ 5 مرحله پورگی را طی می‌کند که این 5 مرحله در حدود 5 هفته به طول می‌انجامد و در انتهای سن آخر، حشره بالغ آشکار خواهد شد.
بالغ‌ها: حشرات بالغ پسیل زیتون به رنگ سبز مات تا خاکستری و با لکه‌های سیاه روی بال‌های جلو دیده می‌شوند. حشرات بالغ نر بین 24 تا 44 روز و حشرات ماده بین 26 تا 50 روز توانایی زندگی، تغذیه و تولید مثل دارند و پس از جفتگیری و تخمگذاری از بین خواهند رفت.
پسیل‌های زیتون بسته به شرایط دمایی در حدود سه ماه می‌توانند زندگی کنند و شرایط دمایی ایده‌آل برای این وضعیت بین 20 تا 25 درجه سانتی‌گراد می‌باشد. میزان تلفات این حشره آفت با افزایش دما تا 32 درجه سانتی‌گراد افزایش چشمگیری خواهد داشت.
به صورت عادی، این حشره سه نسل در سال دارد. نسل اول این آفت به صورت پوره بر روی زیتون تغذیه خواهد داشت که این تغذیه از ماه اوایل اسفند تا اوایل فرودین شروع می‌شود. نسل دوم این افت تغذیه خود را در ماه‌های اردیبهشت تا خرداد ادامه می‌دهد اما یک وقفه در زندگی خود ایجاد خواهد کرد و وارد فاز تابستان‌گذرانی یا Aestivation خواهد شد. تابستان‌گذرانی این آفت به صورت پوره در لابه‌لای شکاف‌های پوست تنه درخت زیتون انجام خواهد شد. زمانی که دمای هوا در آخر شهریورماه و اوایل مهرماه دوباره به حالت بهینه بازگشت، این پوره‌ها مجددا فعال خواهند شد و تغذیه را آغاز خواهند کرد. نسل سوم این آفت نیز در ماه‌های مهر و آبان دیده خواهند شد.
نحوه خسارت پسیل زیتون
هر دو مرحله زیستی این حشره اعم از مرحله پورگی و بلوغ، از گیاه تغذیه خواهند داشت. از آن‌جایی که قطعات دهانی این حشره به صورت مکنده است، بافت گیاهی را سوراخ می‌کنند و شیره گیاهی را به کمک خرطوم خود می‌مکند. این شکل از تغذیه سبب می‌شود تا انتقال شیره گیاهی به بخش‌های گیاهی با اختلال مواجه خواهد شد.
زمانی که پوره‌ها و حشرات بالغ روی گل‌آذین فرایند تغذیه را انجام دهند تولید میوه را با اختلال مواجه خواهد کرد و این موضوع یکی از مهمترین جنبه‌های خسارت پسیل زیتون می‌باشد. اگر بر روی هر گل‌آذین بیشتر از 20 پوره در سنین مختلف وجود داشته باشد می‌تواند سبب بروز کاهش عملکرد تا 60 درصد شود.
پسیل‌های بالغ و پوره، با تغذیه شیره گیاهی را به صورت مدفوع از بدن خود خارج می‌کنند. شیره گیاهی پرورده، شامل مواد مغذی مثل قند‌ها و سایر ترکیبات و آب است، حشره آفت توانایی هضم همه این مواد را نخواهد داشت بنابراین مواد دفعی را که به صورت شیره مومی و سفید رنگ است از مخرج حشره خارج خواهد شد. در مرحله گلدهی اگر این آفت تغذیه را آغاز کند انباشت شیره مومی خارج شده از بدن پسیل سبب ریزش گل‌ها خواهد شد.
همانطور که گفته شد پسیل با تغذیه شیره گیاهی را از مخرج خود خارج می‌کند، این شیره مومی، به بافت‌های مختلف گیاه اعم از ساقه و برگ می‌چسبد. این شیره مومی، بستر بسیار مناسبی برای فعالیت قارچ‌های رورست یا اپی‌فیت می‌باشد. یکی از این قارچ‌ها معروف به قارچ دوده یا فوماژین است. این قارچ روی سطح برگ یا ساقه مستقر می‌شود و برای تغذیه از شیره مومی حاصل از پسیل استفاده می‌کند، با گسترش قارچ و افزایش رشد آن، سطح بافت گیاهی را پوشش سیاه رنگی از قارچ فرا می‌گیرد. این موضوع به صورت مستقیم سبب ایجاد خسارت به بافت گیاهی نخواهد شد اما پوشیده شدن بخش‌های مختلف گیاه با توده قارچ، سطح سبز گیاه برای انجام فرایند فتوسنتز کاهش خواهد یافت و موجب کاهش رشد و عملکرد خواهد شد.
مدیریت و کنترل پسیل زیتون
برای انتخاب زمان مبارزه با پسیل زیتون و همچنین انتخاب روش مبارزه نیاز است تا جمعیت این آفت در باغات به صورت مستمر پایش شوند تا از جمعیت آفت برآوردی بدست بیاید و زمان آغاز مبارزه تعیین شود. پایش جمعیت آفات برای بررسی حضور یا عدم حضور آفت بخصوص در باغات و مزارع نیز کاربرد دارد. برای این منظور از انواع تله‌ها، اعم از تله‌های فرمونی و یا تله‌های چسبنده و همچنین از مواد تحریک کننده استفاده می‌شود تا جمعیت حشرات بالغ، تخم‌ها و پوره‌ها پایش شوند و در صورت مشاهده و یا رسیدن جمعیت آن‌ها به میزان خاصی مبارزه آغاز شود.
درصورتی که در پای درخت پاجوش دیده می‌شود باید حتما مورد پایش قرار گیرد. این موضوع باید در نظر گرفته شود که بهترین زمان برای بررسی جمعیت پسیل زیتون، همزمان با نسل اول این آفت است زیرا با شناسایی و مبارزه به موقع با نسل اول می‌توان نسل‌های دوم و سوم آفت را تا حد زیادی مهار نمود. براساس استانداردهای تعریف شده، اگر روی گل‌آذین زیتون تعداد 10 پسیل مشاهده شد باید مبارزه آغاز شود.
در این بخش به بررسی انواع روش‌های مبارزه با پسیل زیتون خواهیم پرداخت:
- کنترل زراعی:
یکی از موضوعات مهمی که در خصوص کنترل آفات مختلف مطرح است، انجام هرس و بهبود هوادهی درختان می‌باشد. در خصوص پسیل زیتون باید شاخه‌های آلوده در هنگام هرس حذف شوند و پاجوش‌ها در صورت وجود حذف شوند چون می‌توانند محل مناسبی برای ایجاد آلودگی باشند.
- کنترل شیمیایی:
کنترل شیمیایی آفات همواره یکی از راهکارهای اصلی مبارزه با آفات تلقی می‌شوند اما باید توجه داشت که در برخی موارد کاربرد نادرست آفتکش‌ها منجر به حصول نتیجه نخواهد شد. در خصوص پسیل زیتون، شیره مومی ترشح شده از این حشرات، مانع از رسیدن ماده سم به حشره خواهد شد در نتیجه راندمان سمپاشی کاهش خواهد یافت. به همین علت پیشنهاد می‌شود تا برای اجتناب از دشواری‌های مبارزه با نسل دوم و سوم آفت، سموم شیمایی در نسل اول بکار گرفته شوند.
ترکیبات حشره‌کش طبیعی مثل روغن نیم یا چریش، صابون‌های حشره‌کش و روغن‌های کشاورزی توانایی کنترل این آفت را در نسل اول خواهند داشت. حشره‌کش‌های تماسی مثل مالاتیون برای کنترل این آفت در مرحله حساس آفت کاربرد خواهند داشت.
- کنترل بیولوژیک یا زیستی:
در کشور تونس پارازیته شدن پسیل زیتون توسط زنبور وسپ (Wasp) با نام علمی Psyllaephagus euphyllurae گزارش شد. در بین دیگر دشمنان طبیعی این حشره آفت می‌توان به بالتوری سبز (Lacewing)، کفشدوزک و یک سن شکارگر اشاره کرد.
جمع‌بندی
در این مقاله به معرفی یکی از آفات مهم درخت زیتون پرداخته شد و راه‌های شناسایی و مبارزه با آن شرح داده شد تا بتوانید شناخت بهتری نسبت به این آفت داشته باشید و برای مبارزه با آن بهترین روش را در پیش بگیرید.
