هرآنچه درمورد کود آهن باید بدانید
هرآنچه درمورد کود آهن باید بدانید
هر گیاهی برای رشد و توسعه و تولید محصول به انواع کودهای ماکرو (پرمصرف) و کودهای میکرو (کم مصرف) نیاز دارد. در بین عناصر کم مصرف یکی از مهمترین عناصری که برای رشد گیاه ضروری است عنصر آهن (Fe) است. عنصر آهن یکی از فراوان‌ترین عنصر در بافت گیاهی می‌باشد.
معرفی عنصر آهن و کاربردهای آن
آهن با عدد اتمی 26 یکی از فراوان‌ترین عنصر در پوسته زمین است که می‌توان آن را از معادن مختلف استخراج کرد. همانطور که می‌دانید نقش عنصر آهن در زندگی روزمره ما انسان‌ها غیر قابل انکار است و انسان اولیه با کشف این فلز وارد عصر جدیدی از تمدن شد.
آهن در طبیعت و در موجودات زنده مختلف نقش مهمی دارد. تمامی موجوداتی که در خشکی و یا در دریاها زندگی می‌کنند و برای زنده بودن دارای خون هستند به عنصر آهن برای انجام فرایند تبادلات گازی خود نیاز خواهند داشت. در بدن یک انسان بالغ حدود چهار گرم آهن وجود دارد که در ترکیب ماده‌ای به نام هموگلوبین شرکت می‌کند تا تبادلات گازی بدن را انجام دهد. کمبود آهن در بدن منجر به کم‌خونی شده که این موضوع مشکلات بسیاری برای ادامه حیات درپی خواهد داشت.
نقش عنصر آهن در تغذیه گیاهی
اگرچه عنصر آهن برای گیاه به مقدار کم لازم است اما در فرایندهای بسیار مهمی نقش دارد. آهن در فرایند ساخت کلروفیل دخالت دارد. کلروفیل‌ها یکی از اجزای بسیار مهم و حیاتی در زنجیره فرایند فتوسنتز هستند. آهن همچنین در فعالیت آنزیم‌ها نقش دارد که آنزیم‌ها در موجودات زنده مسئول انجام کارهای مختلف و حیاتی از قبیل سنتز پروتئین‌هاست.
یکی از فرایندهای مهم در موجودات زنده پس از انجام فرایند فتوسنتز، تنفس سلولی است. در فرایند تنفس سلولی سوخت و ساز سلول انجام می‌شود و انرژی حاصل از فرایند فتوسنتز در واکنش‌های مختلف وارد می‌شود. یکی از اجزایی که در این فرایند نقش اساسی دارد، سیتوکروم‌ها هستند که نقش جابجایی الکترون در چرخه‌های مرتبط با تنفس سلولی را برعهده دارد.
جذب عنصر آهن برای گیاه یک فرایند پیچیده بوده و با مصرف انرژی همراه است. آهن به شکلی که برای گیاه قابل جذب باشد می‌تواند توسط ریشه گیاه با صرف انرژی به شکل فعال (با مصرف انرژی) جذب گیاه شود. در خاک اطراف ریشه آهن به حالت سه ظرفیتی و دو ظرفیتی می‌تواند وجود داشته باشد. بهترین شکل آهن برای جذب توسط گیاه آهن دو ظرفیتی است.
علائم کمبود عنصر آهن در گیاهان
کمبود عنصر آهن در بسیاری از موارد می‌تواند با کمبود عناصر دیگر مثل نیتروژن اشتباه گرفته شود. کمبود عنصر آهن به صورت زردی و یا رنگ پریدگی در برگ‌های جوان ظاهر می‌شود. این رنگ‌پریدگی به صورت بین رگبرگی است در حالی که رگبرگ‌ها کاملا سبز هستند. کمبود نیتروژن در برگ‌ها به صورت زردی و رنگ‌پریدگی عمومی است که در مراحل انتهایی کل برگ به رنگ زرد تغییر خواهد کرد.
علائم سمیت (بیش‌بود) آهن در گیاهان
علائم سمیت آهن در اکثر گیاهان که ریشه آن‌ها حالت هوازی دارد گزارش نشده است اما اگر گیاه در شرایط غرقابی مثل کشت برنج یا محصولات مشابه دیگر باشد می‌تواند ایجاد شود. این علائم به صورت برنزی شدن برگ‌ها ظاهر خواهند شد.
استفاده از کود آهن برای جبران کمبود آهن
کود آهن در انواع مختلف و روش‌های مختلف می‌تواند بکار برده شود. نوع کود آهن و نحوه کاربرد آن باید بسته به خاصیت شیمیایی خاک انتخاب شود تا حلالیت آهن و در دسترس بودن آن برای گیاه را تحت تاثیر قرار ندهد. بهترین فرم آهن برای کوددهی حالت کلات است. این حالت از کود آهن به دلیل اینکه به آرامی حل می‌شود برای گیاه بهترین حالت خواهد بود.
محلول‌پاشی کود آهن اثر یکسانی نسبت به کوددهی از راه خاک دارد اما با این روش از کاربرد کود آهن مشکلات جذب آهن توسط ریشه از بین خواهد رفت و آهن راحت‌تر و سریع‌تر جذب خواهد شد. یکی از مشکلاتی که روش محلول‌پاشی کودهای آهن برای گیاهان بخصوص درختان میوه ممکن است ایجاد کند خطر سوختگی برگ و یا ایجاد لکه‌ها بر روی بافت میوه است.
نقش عنصر آهن در تغذیه درختان میوه
درختان میوه برای رشد و توسعه به کود آهن نیاز خواهند داشت. درختان میوه‌ای که بیشتر تحت تاثیر کمبود آهن قرار می‌گیرند عمدتا شامل به، سیب، گلابی، انگور، کیوی، مرکبات، هلو و گیلاس هستند. آهن موجود در بافت گیاهی درختان میوه توسط محصول برداشت شده و هرس قسمت‌های مختلف درخت از بیوماس (زیست توده) گیاهی درخت خارج می‌شود و این موضوع در صورت عدم جایگزین شدن آهن با روش‌های مختلف (محلول‌پاشی و کوددهی به خاک) علائم کمبود آهن بروز خواهد کرد. میزان جذب آهن در خاک به عوامل زیادی از جمله تغییرات pH وابسته است. بالا رفتن میزان pH به میزان یک واحد حلالیت آهن را تا 1000 برابر کاهش خواهد داد.
نقش عنصر آهن در تغذیه گیاهی گندم
گندم یکی از گیاهان زراعی مهم و استراتژیک برای اقتصاد کشورها محسوب می‌شود. نقش‌هایی که عنصر آهن در تغذیه و رشد گیاهان مختلف ذکر شد در مورد گندم نیز صادق است. یکی از مشکلاتی که برای جذب آهن توسط گیاه وجود دارد آهکی بودن خاک است که این موضوع مانع از جذب آهن به شکل دو ظرفیتی می‌شود. در گیاهان تک لپه ترکیبی به نام سیدروفور در اثر همزیستی ریشه‌ای با گروه خاصی از باکتری‌ها ایجاد می‌شود که در شرایط کمبود آهن تولید شده و مقادیر کم آهن را نیز برای گیاه قابل جذب می‌کند و مانع از بروز کمبود آهن خواهد شد.
در صورت بروز و تشخیص کمبود آهن در گندم باید اقدام به کوددهی با کودهای آهن نمود. درحال حاضر بهترین روش برای رفع کمبود آهن در گندم محلول پاشی این عنصر است. یکسری نکات در خصوص کاربرد کود آهن وجود دارد که به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:
- از کوددهی آهن به گندم در مرحله گل و اوایل دوره تشکیل میوه خودداری کنید.
- کود آهن را در سال تنها دو بار مصرف کنید.
- از استفاده بیش از حد کودهای فسفر، روی و مولیبدن بپرهیزید تا جذب آهن را دچار اختلال نکنند.
نقش عنصر آهن در تغذیه گیاهان زینتی
یکی از مواردی که در گیاهان زینتی بسیار اهمیت دارد تغذیه آن‌ها و شاداب بودن آن‌هاست. گیاهان زینتی که برگ‌های بزرگ و پهن و سبز رنگی دارند و یا رنگ برگ‌ها در آن‌ها اهمیت زیادی دارد به تامین بودن آهن در فرایند تغذیه خود نیاز دارند و در غیر این صورت مشکلاتی از قبیل زردی و رنگ‌پریدگی ایجاد می‌کند که زیبایی آن‌ها و همچنین بازار پسندی آن‌ها را کاهش می‌دهد.
برای این که از بروز علائم کمبود آهن در گل و گیاه زینتی خود جلوگیری کنید باید در فصل رشد استفاده از کودهای آهن را در مقدار توصیه شده مدنظر قرار دهید.
جمع‌بندی
عنصر آهن همانطور که گفته شد یکی از عناصر مهم در تغذیه گیاه و افزایش کیفیت و راندمان تولید در گیاهان زراعی، درختان میوه و عامل مهمی در بالا رفتن کیفیت گیاهان زینتی است. براساس مطالبی که گفته شد استفاده از انواع کود آهن به صورت‌های مختلف می‌تواند از بروز مشکلات ناشی از کمبود آهن جلوگیری کند تا بتوانید محصول باکیفیتی تولید کرده و گیاه مقاوم و سالمی داشته باشید.
