آیا کودهای ارگانیک بهتر از کودهای شیمیایی هستند؟
کشاورزی و تولید محصولات با کیفیت و کمیت در گرو استفاده از نهاده های مختلف می باشد که مهمترین آن ها کودهای کشاورزی می باشند. در گذشته این کود ها تنوع خاصی نداشته اند و عموما منشا حیوانی یا جانوری داشتند، با پیشرفت جوامع و همچنین گسترش کشاورزی و صنایع مرتبط با آن، ترکیبات کودی جدید و موثرتری معرفی شدند که می توانستند راندمان تولید و همچنین کیفیت محصول را نیز افزایش دهند. ترکیبات کودی جدید عموما در دو دسته کود های ارگانیک و کود های شیمیایی تقسیم می شوند و محصولات بسیار متنوعی را در خود جای داده اند.
یکی از دغدغه های کشاورزان و شاید مصرف کنندگان محصولات کشاورزی این است که آیا کود های ارگانیک از کودهای شیمیایی بهتر هستند؟ آیا لزوما محصولاتی که با کودهای ارگانیک تولید می شوند سالم و به اصطلاح ارگانیک محسوب می شوند؟ در این مطلب سعی داریم تا کود های ارگانیک و شیمیایی را باهم مقایسه کرده تا به پاسخ سوالات بالا نزدیک شویم.
مفهوم کود ارگانیک و شیمیایی
برای اینکه بهتر بتوانیم دو گروه کود های پرکاربرد یاد شده را از هم تفکیک کنیم بهتر است با مفهوم هر یک آشنا شده و بدانیم چه ویژگی هایی دارند، در ابتدا با کودهای ارگانیک شروع می کنیم:
کود های ارگانیک در واقع ترکیباتی هستند که دارای منشاء حیوانی یا گیاهی دارند. انواع کود های حیوانی مثل کودهای دامی (کود گاوی، گوسفندی، کبوتر، کود مرغی و..) و انواع کمپوست های گیاهی مثل پیت ماس و.. را شامل می شوند. عصاره های گیاهی مثل کود جلبک دریایی و اصلاح کننده های خاک مثل کود هیومیک اسید را نیز به نوعی می توان ارگانیک در نظر گرفت به شرطی که با ترکیبات شیمیایی یا عناصر با منشا شیمیایی ترکیب نشده باشند.
در گروه دیگر، کود های شیمیایی قرار دارند که در کشاورزی بسیار مورد استفاده قرار می گیرند. این کود ها به شکلی مصنوعی تولید می شوند و با هدف برطرف کردن نیاز گیاهان به عناصر توسعه پیدا می کنند. بیشترین عناصری که به صورت شیمیایی سنتز می شوند شامل نیتروژن، فسفر و پتاسیم هستند که سه عنصر بسیار ضروری برای تغذیه گیاهان محسوب می شوند.
تامین عناصر ریزمغذی در تولید محصولات با کیفیت در تمامی سطوح و محصولات کشاورزی بسیار مورد نیاز است و رفع نیاز به این عناصر بدون استفاده از منابع شیمیایی بسیار دشوار بوده و حتی در جوامع درحال توسعه غیر ممکن است.
مزایا و معایب کودهای ارگانیک و شیمیایی
در بخش پیشین با کودهای شیمیایی و ارگانیک به لحاظ ماهیت آشنا شدیم و دانستیم که منبع تامین و تولید این عناصر از کجاست. حال سوالی که ممکن است ایجاد شود این است که مزایا و معایب کود های ارگانیک و شیمیایی چیست و چگونه می توان بین این دو گروه از کود ها انتخاب مناسبی داشت؟
- مزایای کودهای ارگانیک:
در خصوص کودهای ارگانیک می توان مزایایی از قبیل:
- حفظ منابع خاک؛ ترکیبات شیمیایی با تغییر دادن ترکیب شیمیایی و بافت خاک می توانند سبب فرسایش آن شوند و پس از مدتی خاک دیگر قابلیت های پیشین را نخواهد داشت و به نوعی غیر قابل کشت می شود در حالی که ترکیبات ارگانیک به حفظ منابع آلی خاک و موجود میکروسکوپی و ماکروسکوپی مفید خاک کمک زیادی می کنند.
- تولید محصول سالم تر؛ موضوع مهمی که در جوامع توسعه یافته و رو به توسعه بسیار با اهمیت است تولید و مصرف محصول سالم می باشد. یکی از مشکلات جدی در کشاورزی تجمع عناصر خطرناک برای انسان و دام در محصولات تولیدی است که این موضوع در صورت استفاده از ترکیبات ارگانیک مطرح نخواهد بود.
- مفید برای محیط زیست؛ استفاده بی رویه از کود ها و ترکیبات شیمیایی برای تولید محصولات کشاورزی می تواند منابع آب و خاک را برای سایر موجودات و انسان ها سمی و آلوده کند. استفاده از کود های ارگانیک مانع از ایجاد چنین مشکلاتی می شود و می توان گفت این ترکیبات دوستدار محیط زیست هستند.
- بهبود مواد مغذی خاک؛ ترکیبات آلی به مرور می توانند مواد مغذی موجود در خاک را افزایش داده و همچنین تعادل میان عناصر خاک را برقرار کنند. این موضوع در دراز مدت از اهمیت بسیاری برای حفظ منابع خاک دارد.
- معایب کود های ارگانیک:
هر ترکیب کودی می تواند در کنار مزایا، معایبی نیز داشته باشد که توجه به آن می تواند در گرفتن نتیجه مطلوب نهایی در تولید محصول با کیفیت بسیار اثر گذار باشد. در خصوص معایب کود های ارگانیک به موارد زیر می توان اشاره کرد:
- عدم تاثیر سریع؛ از آن جا که در کشاورزی مدرن، خصوصا در جوامع رو به پیشرفت که نیاز به تامین سریع مواد غذایی است استفاده از کود های ارگانیک که عموما در دراز مدت تاثیرات خود را نمایان می کنند می تواند روند تولید محصول در مقیاس مناسب را کاهش دهد.
- مشخص نبودن مقادیر عناصر؛ یکی از مشکلات بزرگی که استفاده از کود های ارگانیک با خود به همراه دارد این است که مقدار دقیق عناصر مورد نیاز در ترکیب آن ها مشخص نیست و در شرایطی که نیاز به تامین یک یا چند عنصر خاص می باشد نمی توان از این ترکبیات به شکلی موثر استفاده کرد.
- سختی در بکارگیری؛ معمولا کود های ارگانیک خصوصا وقتی با منشا حیوانی مثل کود های گاوی یا گوسفندی و.. باشند بکارگیری آن ها دشوار و زمان بر خواهد بود و حتی روند تامین آن ها در مقادیر مورد نیاز چالش برانگیز است.
- کیفیت کودهای ارگانیک؛ یکی از چالش هایی که در مصرف کود های آلی خصوصا با منشا حیوانی وجود دارد عدم فراوری صحیح این کودهاست. ترکیبات آلی زمانی بهترین اثر خود را به نمایش می گذارند که به خوبی فراوری شده باشند، در غیر این صورت کشاورز و باغدار با مشکلات بیشتری مواجه خواهد شد که می توان به شیوع بیماری های خاک زاد و یا علف های هرز انگلی مثل سس در مزارع و باغات اشاره کرد.
- مزایای کودهای شیمیایی:
کود های شیمیایی مزایای متعددی دارند که بررسی آن ها خواهیم پرداخت، این موارد شامل:
- سرعت در اثر؛ یکی از ویژگی های بسیار مورد توجه در استفاده از کود ها و ترکیبات شیمیایی تاثیر سریع آن ها بر گیاهان است. این تاثیرات براساس نوع کود و نحوه استفاده می تواند از یک روز تا چند روز در گیاه ظاهر شود که در کشت های گلخانه ای و یا کشت های مزرعه که دوره رشد تا برداشت کوتاهی دارند بسیار اهمیت دارد.
- راحتی در استفاده؛ کود های شیمیایی عموما یا در خاک مصرف می شوند که می توانند به صورت خاک مصرف یا با آب آبیاری باشد و یا اینکه با استفاده از سمپاش محلول پاشی شوند. در صورتی که تجهیزات باغبانی مناسب در دسترس باشد کاربرد این کود ها بسیار سریع و آسان خواهد بود.
- قیمت مناسب؛ بسیاری از ترکیبات کودی معمولا از قیمت مناسبی برخوردار هستند و می توان گفت استفاده از کود شیمیایی مناسب که راندمان تولید و کیفیت را افزایش دهد در نهایت منجر به سود بیشتری خواهد شد.
- معایب استفاده از ترکیبات کودی شیمیایی:
- آسیب به خاک؛ همانطور که گفته شد، در تولید کود های شیمیایی از ترکیبات به صورت سنتزی کمک گرفته می شود. استفاده از این ترکیبات می تواند ساختار فیزیکی و شیمیایی خاک را تحت شعاع قرار دهد و پس از گذشت مدت زمانی خاک قابلیت کشت را از دست بدهد.
- خطر استفاده بیش از حد؛ یکی از معضلات جدی استفاده از ترکیبات شیمیایی کودی، استفاده بیش از اندازه در تولید محصولات است. شاید در نگاه اول این موضوع بی اهمیت به نظر برسد اما گیاهان در صورتی که در معرض عناصر با غلظت بالا باشند، اگر گیاه سوزی رخ ندهد، رو به جذب و تجمیع آن در بافت های خود کرده و در نهایت به مصرف ما خواهد رسید و این موضوع مستقیم با سلامت مصرف کننده در ارتباط است. استفاده بی رویه از کود های شیمیایی همچنین سبب آلوده شدن خاک و آب می شود و موجودات مفید را از بین خواهد برد و یا تعادل جمعیتی آن ها را بر هم می زند که می تواند در دراز مدت سبب شیوع آفات و بیماری های متعدد در گیاهان زراعی و باغی شود.
- آلودگی محیط زیست؛ بسیاری از کود های شیمیایی مصرفی در خاک، قابلیت آبشویی بالایی دارند و می توانند با کمک آب به لایه های پایین تر رسیده و آب های زیرزمینی را آلوده کنند. آلودگی آب های سطحی یکی دیگر از نتایج استفاده از این ترکیبات است که می تواند گریبان گیر جوامع بشری شود.
جمع‌بندی
کود های ارگانیک و شیمیایی مزایا و معایب خاص خود را دارند که در این مطلب به آن ها پرداخته شد. نکته مهم در استفاده از این ترکیبات، نیاز به عناصر و اولویت کشاورزی می باشد. در شرایط ایده آل، استفاده ترکیبی و متعادل از هر دو گروه از این کودها توصیه می شود تا منابع خاک و آب حفظ شوند اما در صورت استفاده از ترکیبات شیمیایی کودی باید نهایت دقت را در مقدار و نحوه صحیح مصرف رعایت نمود تا آن ترکیب از دسترس گیاه خارج نشود و گیاه بتواند بیشترین بهره را از آن ببرد و به این ترتیب آلودگی کمتری در محیط رخ خواهد داد.
