10 علامت کمبود پتاسیم در کشاورزی همراه با روش های درمانی

عناصر معدنی نقش بسیار مهمی در فرایند های سلولی و فیزیولوژیک موجودات زنده ایفا می کنند، در صورت فقدان این عناصر مشکلات عدیده ای برای موجودات ایجاد خواهد شد. گیاهان مشابه سایر موجودات نیازمند این است که بتواند مواد معدنی مورد نیاز خود را از محیط دریافت کرده و با کمک آن ها به رشد و بقای خود ادامه دهد. از جمله مهمترین این عناصر در خصوص گیاهان؛ نیتروژن، فسفر و پتاسیم است که گیاهان به میزان زیادی از این سه عنصر نیاز پیدا می کنند. یکی از عناصر مهمی که در گیاه بسیار پرمصرف است عنصر پتاسیم می باشد. این عنصر وظایف و نقش های بسیار مهمی را در گیاه بر عهده داشته و فرایند های فیزیولوژیک متعددی را در گیاه هدایت می کند.

در این مطلب به بررسی نقش و اهمیت عنصر پتاسیم در گیاهان و همچنین معرفی  علامت از کمبود این عنصر و راه های رفع آن ها خواهیم پرداخت.

معرفی عنصر پتاسیم

عنصر پتاسیم در علم شیمی با نماد K در جدول تناوبی شناخته می شود که عدد اتمی آن 19 است و علت استفاده از این حرف برای این عنصر نام لاتین آن Kalium می باشد. پتاسیم دارای خاصیت فلزی است و یک قلیا یا فلز قلیایی محسوب می شود. یکی از ویژگی های فلزات قلیایی این است که به سرعت در معرض هوا با اکسیژن واکنش داده و اکسید می شوند و اگر در تماس با آب قرار بگیرند شعله ور شده و تولید نور و گرمای زیادی می کنند. برای نگهداری این فلز در شرایط آزمایشگاهی از نفت استفاده می شود.

عنصر پتاسیم حدود 2.4 درصد وزن پوسته زمین را تشکیل می دهد و از این نظر هفتمین عنصر فراوان در پوسته زمین است.

بسیاری از مواد غذایی که ما می شناسیم و روزانه ممکن است مصرف کنیم در ترکیبات خود حاوی این عنصر هستند. از جمله این مواد غذایی می توان به سیب زمینی شیرین، آووکادو، ماست ساده، سالمون، موز، اسفناج و لوبیا سفید است.

گیاهان برای اینکه بتوانند عنصر پتاسیم را جذب کرده و از  آن در بخش های مختلف خود استفاده کنند نیاز دارند تا با صرف انرژی آن را از خاک و به کمک ریشه ها جذب کنند. در بافت گیاهی، عنصر پتاسیم نقش های بسیار زیادی را بر عهده دارد و از این نقش ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

سنتز پروتئین ها، تنظیم فشار اسمزی، برقراری تعادل یونی در سلول، باز و بسته شدن روزنه های گیاه و افزایش مقاومت گیاهان به شرایط نامساعد محیطی از نقش های مهم عنصر پتاسیم در گیاهان است.

علائم و نشانه های کمبود عنصر پتاسیم در گیاهان

استفاده از عنصر پتاسیم برای تغذیه گیاهی یکی از موارد مهمی است که باید در کشاورزی به آن توجه ویژه ای شود. این عنصر می تواند به صورت محسوسی بازدهی و عملکرد را بالا برده و نیاز به استفاده از ترکیبات آفتکش و سموم جهت مبارزه با قارچ ها و باکتری ها را به دلیل افزایش مقاومت در برابر نفوذ آفات و بیماری ها و مقاومت در برابر شرایط نامساعد محیطی، کاهش دهد از این رو می تواند سلامت جامعه را تضمین کند.

گیاهان مختلف سطح نیاز متفاوتی برای جذب و استفاده از یک سری عناصر دارند اما سه عنصر اصلی نیتروژن، فسفر و پتاسیم باید همواره در دسترس گیاه باشد، در بین این سه عنصر در گیاهان ممکن است گیاهی برای رشد و بازدهی بالاتر به یک عنصر بیشتر از سایر عناصر نیاز داشته باشد بنابراین باید نسبت به گیاه تحت کشت و سطح نیاز آن به عناصر مختلف آگاهی داشته باشید.

نشانه های کمبود عنصر پتاسیم از گیاهی به گیاه دیگر متفاوت ظاهر می شود. در پهن برگ ها و باریک برگ ها مثل غلات این علائم بسیار متفاوت ظاهر می شوند. در این بخش به بررسی علائم کمبود پتاسیم در گیاهان پرداخته و علائم تیپیک کمبود در اثر این عنصر را بررسی خواهیم کرد:

• نشانه های کمبود پتاسیم در غلات:

همانطور که می دانید غلات یکی از مهمترین و استراتژیک ترین محصولات کشاورزی بوده و به صورت مستقیم با امنیت غذایی انسان ها در ارتباط است بنابراین تولید غلات سالم و با بازدهی بالا می تواند به بهبود امنیت غذایی کمک کند.

عنصر پتاسیم در صورتی که به میزان کافی در دسترس گیاه گندم نباشد علائمی از قبیل:

نازک شدن ساقه ها و توقف رشد ساقه و همچنین ورس ساقه رخ می دهد. چروکیده شدن و ناقص پر شدن دانه ها یکی دیگر از علائم کمبود پتاسیم در گندم است. در برگ ها شامل سوختگی حاشیه برگ ها به سمت داخل و شکننده شدن نوک برگ هاست. از آن جایی که عنصر پتاسیم در بافت گیاهی متحرک است نشانه های افت میزان پتاسیم در گیاه ابتدا در برگ های مسن پایینی ظاهر می شود.

کمبود پتاسیم در گندم ممکن است با کمبود عناصری از قبیل نیتروژن و یا فسفر اشتباه گرفته شود از این رو برای تشخیص بهتر و موثر تر این عارضه باید آزمون های خاک شناسی و تجزیه گیاه استفاده کرد. کمبود پتاسیم در خاک های شنی، اسیدی و با زهکشی ضعیف بیشتر بروز خواهد کرد.

• نشانه های کمبود پتاسیم در سبزیجات میوه ای:

سبزیجات میوه ای مثل گوجه فرنگی و خیار از محبوب ترین و پرمصرف ترین محصولات کشاورزی هستند که به صورت گلخانه ای و یا جالیزی تولید و عرضه می شوند. یکی از عناصر مهمی که برای تولید محصول با کیفیت از این دست محصولات مورد نیاز است پتاسیم می باشد.

پتاسیم در این گیاهان میوه های با رنگ و طعم بهتر تولید می کند و در گوجه فرنگی میوه های خوش رنگ و با اندازه های مناسب ایجاد می کند. کمبود این عنصر در این دو گیاه می تواند موجب افت تولید و افزایش آسیب پذیری در برابر آفات، خصوصا آفات مکنده و آفاتی که به آوندها آسیب می زنند مانند مینوز گوجه فرنگی شود.

• علائم کمبود پتاسیم در درختان میوه:

درختان میوه، خصوصا محصولات تابستانه و بهاره برای تولید میوه های با کیفیت و خوش رنگ نیاز بالایی به عنصر پتاسیم دارند. این عنصر سبب می شود تا میوه ها با طعم شیرین و دلنشینی همراه باشند و همچنین اندازه میوه ها در اثر تامین شدن این عنصر به میزان قابل توجهی افزایش خواهد داشت. البته باید این نکته را متذکر شد که استفاده تنها از این عنصر و غفلت از استفاده از سایر عناصر نمی تواند نتیجه دلخواهی در بر داشته باشد.

در درختان میوه در اثر کمبود عنصر پتاسیم، برگ ها خصوصا برگ های میانی و پایینی که مسن تر هستند علائمی مانند زردی و سوختگی حاشیه برگ پیدا می کنند که نشان از جابجایی این عنصر به سمت برگ ها و بافت های جوان تر دارد. کاهش اندازه میوه، کاهش تعداد گل و میوه، بدشکلی و بد رنگی میوه ها، بد طعمی و بی مزه شدن بافت میوه می تواند از نشانه های کمبود این عنصر باشد.

در صورتی که درختان میوه در یک منطقه با نرخ آفات و بیماری های زیاد رشد می کنند اگر با کمبود این عنصر در کنار سایر عناصر مثل کلسیم مواجه باشند مورد هجوم آفات و بیماری های متعددی قرار خواهند گرفت که می توانند آسیب های جبران ناپذیری به درخت وارد کنند.

• کمبود پتاسیم در گیاهان زینتی:

گیاهان زینتی نیز مانند سایر گیاهان اگر در معرض تنش ناشی از کمبود پتاسیم قرار بگیرند دچار آسیب خواهند شد. از جمله این آسیب ها شامل؛ کم شدن تعداد گل های گیاه، کاهش رشد، رنگ پریدگی و سوختگی حاشیه برگ های مسن، حساسیت به آفات و بیماری ها و.. این علائم ممکن است در بین گیاهان زینتی مختلف متفاوت ظاهر شوند.

چگونه با عوارض ناشی از کمبود پتاسیم در گیاهان مبارزه کنیم؟

حال که علائم و آسیب های ناشی از کمبود پتاسیم در محصولات و گیاهان مختلف آشنا شدیم باید به این موضوع بپردازیم که چگونه می توان از بروز این عوارض جلوگیری کرد و محصول با کیفیتی تولید نمود؟

در پاسخ باید گفت که در قدم اول شناخت خاک و اقلیم منطقه تحت کشت اولویت می باشد. شما برای اینکه بتوانید به صورت هدفمند محصول خود را تغذیه کنید باید شناخت کافی از خاک و اقلیم منطقه داشته باشید، از این رو تهیه آزمون خاک شناسی برای روشن شدن وضعیت عناصر قابل جذب برای گیاه و همچنین بافت و اسیدیته خاک الزامی است.

در قدم بعدی باید براساس نحوه کشت محصول (غلات، درختان میوه و..) نوع و نحوه کوددهی مشخص شود. در غلات باید همه کودهای پتاسیمی و فسفر پیش از کاشت به خاک داده شود و در طول فصل رشد باید از کودهای پودری به صورت کودهای کامل  NPK استفاده نمود تا نیاز به این عنصر در مرحله تشکیل دانه و پر شدن آن به خوبی برطرف شود.

در درختان میوه بهتر است به چند صورت اقدام به رفع نیاز به این عنصر کنید؛ در قدم اول باید این عنصر را همراه با دو عنصر نیتروژن و فسفر به صورت گرانول و چالکود در اختیار درختان قرار دهید، این کار باید در فصل زمستان انجام شود. در مرحله بعدی باید از فروت ست به صورت محلول پاشی در اسفند ماه همزمان با تورم جوانه ها استفاده کنید تا به خوبی از جوانه ها حمایت شود، حتما از محصولاتی استفاده کنید که با عنصر پتاسیم نیز غنی شده باشند.

در قدم بعدی براساس میزان شدت کمبود این عنصر در درخت و یا ظهور علائم اقدام به محلول پاشی کودهای NPK با درصد پتاسیم بالا مثل کود ۳۶ ۱۲ ۱۲ و یا کودهای سولفات مثل سولفات پتاسیم استفاده کنید. شما همچنین می توانید این کودها را به صورت آبیاری نیز استفاده کنید اما کاربرد محلول پاشی راندمان جذب و سرعت جذب بالاتری در شرایط کمبود شدید می تواند داشته باشد.

آخرین مرحله از استفاده کودهای پتاسیمی در درختان میوه حداکثر 20 تا 30 روز مانده به برداشت می باشد. این زمان براساس نوع درخت میوه می تواند متغییر باشد بنابراین حتما با کارشناسان مربوطه مشورت کنید.

در خصوص محصولات جالیزی مانند غلات باید این عنصر به صورت پیش کشت در اختیار گیاه قرار داده شود و در طول فصل همراه با سایر عناصر به صورت NPK استفاده شود. گیاهان زینتی عموما به سادگی علائم کمبود بروز نمی دهند اما بهتر است در فصل رشد هر 1 الی 2 ماه یکبار از کودهای پتاسیم بالا مثل کود 36 12 12 و یا کود 40 5 5 استفاده کنید.

جمع‌بندی

عنصر پتاسیم در کشاورزی بسیار پرکاربرد و مهم است و یکی از ارکان کشاورزی پایدار و سالم محسوب می شود تا محصولاتی با نرخ سموم آفتکش کمتر تولید شده و همچنین کیفیت و بازارپسندی خوبی نیز داشته باشند. در این مطلب به اهمیت عنصر پتاسیم در کشاورزی و بررسی علائم آن در محصولات مهم و روش های مبارزه با بروز عوارض ناشی از کمبود این عنصر پرداخته شد.