معرفی بیماری بلایت باکتریایی پنبه و مهار آن

بیماری های گیاهی در کشاورزی از اهمیت بالایی برخوردار هستند و عدم کنترل آن ها می تواند کشت و کار محصولات کشاورزی را با تهدیدات جدی مواجه کند. در بین بیماری های گیاهی، بیماری های قارچی شناخته شده تر بوده و سموم قارچ کش متعددی برای آن ها توسعه یافته است اما گروه دیگری از عوامل بیماری زا که باکتری ها هستند خسارت های شدیدی به گیاهان وارد آورده و ترکیبات مهار کننده خاصی نیز مانند قارچ کش ها برای آن ها در دسترس نیست. ترکیبات مسی تا حدودی می توانند بازدارنده رشد و فعالیت باکتری ها باشند اما به مرور زمان مقاومت به این ترکیبات در باکتری ها رخ داده که این موضوع مهار باکتری ها را با مشکل مواجه می کند.

یکی از بیماری های باکتریایی در کشور که به کشت و کار پنبه خسارت وارد می کند بلایت باکتریایی بوده که به صورت عامیانه به پاسوزک پنبه معروف می باشد. در این مطلب به معرفی این بیماری و راه های مهار آن خواهیم پرداخت.

گیاه پنبه و اهمیت آن

همه ما با گیاه پنبه و استفاده های آن آشنا هستیم، این گیاه یکی از گیاهان بسیار پرکاربرد در صنعت نساجی بوده و از الیاف آن در تولید انواع منسوجات استفاده می شود. در کنار این کاربرد ها، از این گیاه در پزشکی و تهیه روغن های گیاهی مورد استفاده قرار می گیرد. اشتغال زایی کشت و کار پنبه در بسیاری از کشور ها از جمله ایران از اهمیت بالایی برخوردار است و تمام این ویژگی ها سبب شده تا پنبه گیاهی باارزش از نظر اقتصادی و اجتماعی باشد.

بخش با ارزش گیاه پنبه، غوزه آن که درون آن الیاف قرار دارند و دانه های پنبه بوده که روغن های گیاهی از آن استخراج می شود.  بیماری ها و آفات متعددی به این گیاه با ارزش حمله کرده و سبب بروز خسارت می شوند. یکی از این بیماری ها، بلایت باکتریایی پنبه یا پاسوزک پنبه به صورت عامیانه می باشد. در ادامه با این بیماری بیشتر آشنا خواهیم شد.

عامل بیماری بلایت باکتریایی پنبه

بیماری بلایت باکتریایی پنبه توسط یک باکتری گرم منفی به نام Xanthomonas citri pv. malvacearum ایجاد می شود که در ایران یک بیماری قرنطینه ای محسوب می شود. این باکتری می تواند تمام قسمت های هوایی اعم از برگ، ساقه و غوزه را مورد حمله و خسارت قرار دهد.

علائم بیماری بلایت باکتریایی پنبه

علائم این بیماری از مرحله گیاهچگی قابل مشاهده است و این به صورت زخم های کوچک آبسوخته با اشکالی مدور و نامنظم یا زاویه ای دیده می شود. آلودگی گیاهچه ها بیشتر در اثر آغشته بودن الیاف دانه های پنبه به زاد مایه باکتریایی رخ می دهد. در این مرحله آلودگی به ساقه های جوان منتقل شده و مرگ گیاهچه را رقم خواهد زد.

اگر گیاهچه از آلودگی در امان بماند و رشد کند و در مراحل بعدی دچار آلودگی شود، این آلودگی گسترش پیدا کرده و بخش های هوایی را به کلی آلوده خواهد کرد. عمومی ترین و آشکار ترین علائم روی برگ ها دیده می شود که به صورت لکه های کوچک و در تعداد زیاد به صورت آبسوخته و پراکنده در سطح زیرین برگ آشکار می شود. این علائم با گسترش عامل بیماری به بخش رویی برگ نیز قابل روئیت خواهد بود.

قطر لکه های آبسوخته روی برگ ها با گذشت زمان بیشتر شده و به رگ برگ اصلی رسیده و حالت زاویه ای به خود خواهد گرفت. پس از گسترش لکه ها به رگ برگ ها و گرفتن شکل زاویه ای، رنگ لکه به سیاه و قهوه ای با حاشیه مایل به قرمز یا ارغوانی تغییر خواهد کرد.

لکه هایی که روی برگ فعال هستند می توانند به سمت دمبرگ گسترش پیدا کنند که به این شکل از لکه، رگ برگ سیاه یا بلایت رگ برگ گفته می شود. بروز بلایت رگ برگ سیاه ارتباط مستقیمی با لکه زاویه ای ندارد و این دو علامت می توانند به صورت مستقل از هم دیده شوند.

در شرایط آب و هوایی مرطوب در سطح زیرین برگ آلوده به این باکتری ترشحات لزجی دیده می شود که پس از تماس با هوای اطراف خشک شده و توده ای براق از باکتری ها را تشکیل خواهد داد. برگ ریزی در اثر این بیماری در بوته های پنبه شایع می باشد.

راه های پراکندگی بلایت باکتریایی پنبه

 بقایای گیاهی آلوده به این بیمارگر باکتریایی که به وسیله باد یا جابجایی مستقیم بوته از محلی به محل دیگر منتقل می شود یکی از عوامل پراکندگی این بیماری در یک منطقه می باشد. این موضوع به لحاظ آلودگی ثانویه در طول فصل رشد اهمیت زیادی دارد.

در ایران

بلایت باکتریایی پنبه در ایران بیشتر روی بخش های ساقه و طوقه گیاه آلوده دیده می شود و به این علت در ایران به ساق سیاه پنبه مشهور است. ساقه های آلوده به این بیماری به صورت لکه های سیاه رنگ تا قهوه ای که دور تا دور ساقه را فرا می گیرد ظاهر می شود که در ابتدا مرطوب و سپس خشک و چروکیده خواهد شد. در ارقام بومی ایران این بیماری به نام گموز روی گونه G. herbaceum معروف بوده است.

آلودگی غوزه پنبه

یکی از مهمترین مرحله ها از آلودگی یک بوته پنبه به این بیماری، آلوده شدن غوزه پنبه است زیرا بخش اقتصادی و با ارزش این گیاه غوزه می باشد. بیشتر غوزه ها در هوای گرم و مرطوب دچار آلودگی می شوند. لکه های روی براکته و کاسه گل می توانند به سمت غوزه گسترش پیدا کنند. لکه های آب سوخته، مدور و کوچک روی غوزه های مسن تر نمایان می شوند. لکه ها ممکن است وسیع تر شده و تمام غوزه را نیز فرا بگیرند.

لکه های روی غوزه به صورت فرو رفته و سیاه در خواهند آمد، الیاف بدست آمده از غوزه های آلوده به این بیماری شکننده و ضعیف خواهند شد و حتی ممکن است غوزه خارج از زمان رسیدگی و زودهنگام باز شود و الیاف ضعیف تولید کند. الیاف آلوده شده به زاد مایه باکتری می توانند در نهایت بذر ها را نیز آلوده کنند.

آلودگی غوزه پنبه و لکه های زاویه ای در پنبه کاری های استان گلستان دیده شده است.

مدیریت بیماری بلایت باکتریایی پنبه

بیماری بلایت باکتریایی پنبه با یک روش مهار نخواهد شد و باید برای مبارزه با آن روش های زراعی و بهداشت زراعی را در منطقه در پیش گرفت، در کنار این روش ها، روش های شیمیایی نیز می توانند این روند را سرعت ببخشند.

در مناطقی که میزان آلودگی صفر یا پایین است بهترین روش مبارزه با این بیماری قرنطینه و حذف زودهنگام بوته های آلوده از مزرعه یا منطقه می باشد. ضدعفونی بذر و زدودن الیاف روی بذرها با کمک اسید سولفوریک یکی دیگر از راه های مهار این بیماری است زیرا زادمایه این بیماری مدت زمان طولانی می تواند روی الیاف بذر باقی بماند.

روش های مختلفی برای ضدعفونی بذر و دلینته (زدودن الیاف از بذر) وجود دارد که به صورت ترکیبی در مراحل مختلف از اسید سولفوریک و آنتی بیوتیک ها استفاده می شود. استفاده از آب گرم با دمای 50 درجه سلسیوس نیز می تواند شدت آلودگی بذر را کم کند.

شخم و نابود کردن بقایای گیاهی بلافاصله پس از برداشت تا بقایای آلوده پنبه بلافاصله معدوم شوند. سوزاندن بقایای گیاهی یکی از راه های زراعی مهار این باکتری است اما به دلیل ممنوعیت های زیست محیطی توصیه نمی شود.

استفاده از آنتی بیوتیک اگرومایسین با غلظت 100 پی‌پی‌ام  به همراه اکسی کلرور مس با دز 1.8 کیلوگرم در هکتار قبل از بارندگی و دوبار طی دوره غوزه دهی بروز لکه های زاویه ای، ساق سیاه و بلایت ساقه را مهار می کند. استفاده از آنتی بیوتیک به تنهایی برای این بیماری عملکرد بالایی دارد اما بیماری قارچی Alternaria macrospora را مهار می کند که در روش ترکیبی استفاده از آنتی بیوتیک به همراه اکسی کلرور مس این قارچ به وسیله ترکیب مسی مهار خواهد شد.

جمع‌بندی

پنبه یکی از گیاهان اقتصادی و بسیار با ارزش در صنایع مختلف است که توجه به آفات و بیماری های آن برای بدست آوردن محصول با کیفیت یک ضرورت است. در این مطلب بلایت باکتریایی پنبه یا پاسوزک پنبه معرفی شد و راه های مهار آن نیز بررسی شدند تا با این بیماری بیشتر آشنا شوید.